گام بلند توسعه انرژی پاک

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

کشور ما یکی از بزرگ‌ترین مالکان ذخایر انرژی در جهان است، اما سیاست‌گذاری‌های نادرست وضع را به جایی رسانده که گرفتار کسری انرژی شده و در این میان صنایع و کارخانجات کشور، بزرگ‌ترین قربانیان این وضعیت هستند. قطع طولانی برق در بهار امسال، صدای بسیاری از صنایع را درآورده است و نگرانی برای کاهش تولید، صادرات و ارزآوری و در نتیجه کاهش تولید ناخالص ملی و کاهش رشد اقتصادی ناشی از کسری انرژی، این روزها به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اقتصاددانان کشور تبدیل شده است. از همین‌رو توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دستور کار دولت قرار گرفته است. در این میان شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت نفت، گاز و پتروشیمی تفاهم‌نامه احداث پنج هزار مگاوات مزرعه خورشیدی را به امضا رسانده که این میزان تولید انرژی خورشیدی سهم مهمی در جهش تولید انرژی تجدیدپذیر در کشور دارد.

صنایع اسیر ناترازی انرژی

قطع پی‌درپی برق صنایع کشور این روزها در شرایطی خبرساز شده که ایران مالک دومین ذخایر بزرگ گاز و چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان است، اما گرفتار کسری قابل توجه انرژی است و پیش‌بینی می‌شود که با ادامه رویه فعلی شرایط به مراتب بدتر شود. بر این اساس نه‌تنها صنعت گاز کشور از کسری تولید نسبت به مصرف رنج می‌برد که صنعت برق هم وابستگی قابل توجهی به گاز دارد و فشار ناترازی گاز بر صنعت برق شکننده شده است. در حال حاضر ایران به‌شدت به نیروگاه‌های حرارتی وابسته است، و این وابستگی همچنان ستون اصلی تأمین برق کشور را تشکیل می‌دهد و یک تهدید بزرگ برای صنعت برق کشور به شمار می‌آید. اکنون سهم نیروگاه‌های حرارتی در تولید برق کشور به‌شدت بالاست و بیش از ۹۰ درصد برق تولیدی ایران از نیروگاه‌های حرارتی تأمین می‌شود.

این نیروگاه‌ها شامل نیروگاه‌های گازی، بخاری و سیکل ترکیبی هستند. هرچند در سال‌های اخیر، نیروگاه‌های سیکل ترکیبی که ترکیبی از توربین گازی و بخاری‌ هستند، به دلیل راندمان بالاتر که تا حدود 55 درصد می‌رسد، مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند اما باز هم این نیروگاه‌ها همچنان وابستگی زیادی به صنعت گاز دارند. گذشته از این، نیروگاه‌های حرارتی گرفتار چالش‌های متعددی هستند؛ ازجمله مصرف بالای سوخت فسیلی این نیروگاه‌هاست. این نیروگاه‌ها عمدتا گاز طبیعی، مازوت و گازوئیل مصرف می‌کنند که نه‌تنها منابع تجدیدناپذیر هستند، بلکه آلودگی قابل توجهی برای محیط زیست دارند. استفاده از سوخت‌های سنگین مانند مازوت در برخی نیروگاه‌ها به‌ویژه در فصل زمستان باعث آلودگی شدید هوا می‌شود. به جز این هزینه‌های نگهداری و استهلاک بالا از دیگر معایب این نیروگاه‌ها محسوب می‌شود. همچنین این نیروگاه‌ها مصرف آب زیادی دارند و برخی از انواع نیروگاه‌های حرارتی (مخصوصا بخاری) برای خنک‌سازی، به آب زیادی نیاز دارند که در شرایط خشکسالی ایران یک چالش جدی است.

سهم ناچیز انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران

در این بین سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر در سبد تولید انرژی کشور بسیار ناچیز است. بر اساس گزارش‌های موجود تا پایان بهمن ۱۴۰۳، ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ایران به حدود ۱۵۶۱ مگاوات رسیده که از این میزان، حدود ۶۰ درصد متعلق به نیروگاه‌های خورشیدی است. در واقع سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کل انرژی تولیدی برق به کمتر از یک درصد می‌رسد. دولت اعلام کرده است که برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر دارد و هدف‌گذاری ملی برای احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی در یک دوره سه‌ساله تعیین شده است. همچنین بر اساس اعلام رئیس انجمن توسعه انرژی سبز ایران، تا دو سال آینده، ۶۹۱۳ مگاوات نیروگاه خورشیدی در دست احداث است، اما این ارقام هنوز فاصله زیادی با سایر کشورهای جهان دارد و تحقق این هدف نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌ها  و فرایندهاست.

نگاهی به وضعیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در مقایسه با کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان نشان می‌دهد که ایران همچنان عقب‌تر است. برای مثال، ترکیه در سال ۲۰۲۴ ظرفیت انرژی خورشیدی خود را به ۱۹.۶ هزار مگاوات رسانده است، درحالی‌که سهم ایران از ظرفیت نصب‌شده برق خورشیدی جهانی فقط ۰.۰۳ درصد است. این در حالی است که ایران با داشتن حدود ۳۰۰ روز آفتابی در سال و تابش خورشیدی بین ۴.۵ تا ۵.۵ کیلووات ساعت در هر مترمربع، پتانسیل بالایی برای تولید انرژی خورشیدی دارد. برآوردها نشان می‌دهد که ایران می‌تواند تا ۷۱ هزار مگاوات برق از منابع خورشیدی تولید کند.

درمجموع، ایران در مسیر توسعه انرژی خورشیدی گام‌های مثبتی برداشته است، اما برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های موجود، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر، اصلاح سیاست‌ها و تسهیل فرایندهای اجرایی دارد. توجه به این موارد می‌تواند نقش انرژی خورشیدی را در تأمین انرژی پایدار کشور تقویت کند.

گام بلند هلدینگ خلیج فارس در توسعه انرژی خورشیدی

در حال حاضر بخش خصوصی گام‌های بلندی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر برداشته و هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس تولید حدود پنج برابر ظرفیت فعلی انرژی خورشیدی در کشور را هدف‌گذاری کرده است. شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی تفاهم‌نامه‌ای برای احداث پنج هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی به امضا رساند. در این تفاهم‌نامه سه‌جانبه، تأمین مالی احداث پنج هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر با بانک‌های ملت و تجارت امضا شد. محمد شریعتمداری مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، فرشید فرخ‌نژاد مدیرعامل بانک ملت و هادی اخلاقی‌فیض‌آثار مدیرعامل بانک تجارت از امضاکنندگان این تفاهم‌نامه بودند. این تفاهم‌نامه با هدف تأمین مالی به ‌منظور خرید تجهیزات و احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر خورشیدی تا سقف پنج هزار هزار مگاوات و سقف دو میلیارد دلار  به امضا رسید.

بر این اساس شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس برنامه‌ای گسترده برای احداث مزارع خورشیدی در شش استان ایران یعنی سمنان، فارس، کرمان، هرمزگان، یزد و مرکزی را آغاز کرده است. این پروژه با هدف تأمین برق پایدار برای مجتمع‌های تولیدی این هلدینگ و کاهش وابستگی به گاز طبیعی طراحی شده است. بر اساس اطلاعات منتشرشده از این پروژه، سرمایه در نظر گرفته‌شده برای طرح حدود دو میلیارد دلار است. برای این منظور، شرکت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر خلیج فارس با سرمایه اولیه دو هزار میلیارد تومان تأسیس شده است. بر اساس هدف‌گذاری‌ای که برای این پروژه انجام شده بناست که هلدینگ برای تأمین برق مورد نیاز مجتمع‌های پتروشیمی زیرمجموعه از نیروگاه خورشیدی استفاده کند. این موضوع سبب می‌شود که مصرف سالانه بین دو تا دوونیم میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در هلدینگ خلیج فارس صرفه‌جویی شود. این صرفه‌جویی می‌تواند به‌عنوان خوراک پتروشیمی‌ها یا برای تزریق به شبکه گاز سراسری در زمستان مورد استفاده  قرار گیرد.

هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس تلاش کرده است که در مناطق مختلف کشور مزارع خورشیدی خود را احداث کند و به همین منظور احداث نیروگاه‌ها در استان‌های سمنان، فارس، کرمان، هرمزگان، یزد و مرکزی برنامه‌ریزی شده است. در بخش تأمین مالی برای احداث این مزارع خورشیدی تفاهم‌نامه‌هایی با بانک‌های ملت و تجارت برای تأمین مالی پروژه از محل منابع صندوق توسعه ملی امضا شده و در حال حاضر با موافقت اصولی سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)، مقدمات احداث دو نیروگاه خورشیدی در استان فارس آغاز شده است. هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس با همکاری وزارتخانه‌های نیرو و نفت، امیدوار است این پروژه در بازه زمانی کمتر از پنج سال به بهره‌برداری برسد.

البته باید تأکید کرد که با توجه به سطح تولید در نظر گرفته‌شده برای این مزارع، اجرای این طرح گامی مهم در جهت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش ناترازی انرژی در کشور محسوب می‌شود. در مجموع باید گفت که پروژه پنج هزار مگاواتی نیروگاه‌های تجدیدپذیر هلدینگ خلیج فارس از چند نظر اهمیت راهبردی و ملی دارد؛ اول اینکه این پروژه باعث کاهش وابستگی صنایع کشور به گاز طبیعی شده؛ چراکه تولید برق از انرژی خورشیدی موجب صرفه‌جویی در گاز طبیعی شده که در حال حاضر برای نیروگاه‌ها مصرف می‌شود، در نتیجه این گاز می‌تواند در صنایع پتروشیمی به عنوان خوراک استفاده شود یا برای صادرات و تأمین انرژی در فصول سرد به شبکه  تزریق شود.

نکته دیگر اینکه این پروژه پاسخی به بحران انرژی در کشور است. ایران در سال‌های اخیر با مشکل کمبود برق در تابستان و گاز در زمستان مواجه بوده و استفاده از منابع تجدیدپذیر کمک می‌کند بخشی از این ناترازی جبران شود. اهمیت کلیدی دیگر این پروژه کاهش آلودگی محیط زیست است. استفاده از انرژی خورشیدی، برخلاف سوخت‌های فسیلی، باعث آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای نمی‌شود. این موضوع برای سلامت عمومی و کاهش تبعات تغییرات اقلیمی مهم است. نکته دیگری که باید در باب اهمیت این پروژه به آن اشاره کرد، این است که سبب تقویت امنیت انرژی صنایع می‌شود. هلدینگ خلیج فارس بزرگ‌ترین مجموعه پتروشیمی کشور است و داشتن تأمین برق پایدار و مستقل، امنیت فعالیت‌های این مجموعه را  تضمین می‌کند.

مورد دیگر اینکه این طرح باعث ایجاد اشتغال و توسعه منطقه‌ای می‌شود. درواقع اجرای پروژه در شش استان کشور فرصت‌های شغلی بسیاری در مناطق مختلف ایجاد کرده و رونق اقتصادی محلی را به همراه دارد. همچنین پروژه هلدینگ خلیج فارس موجب توسعه زیرساخت انرژی‌های نو می‌شود. این پروژه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های خصوصی انرژی خورشیدی در ایران، می‌تواند الگوی موفقی برای سایر سرمایه‌گذاران بخش خصوصی باشد و بازار تجدیدپذیرها را فعال‌تر کند. در مجموع، این طرح از منظر اقتصادی، زیست‌محیطی، امنیت انرژی و توسعه پایدار برای کشور اهمیت  بالایی دارد.