چالش 9 میلیارد دلاری سوخت LPG

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

پارسا ملکی: اقتصاد ایران سالانه با چالشی چندمیلیارددلاری در مدیریت منابع گاز مایع خود (LPG) روبه‌رو است. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) و تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های بین‌المللی، مجموع هزینه‌های ناشی از یارانه‌های سنگین، گازهای سوزانده‌شده در مشعل‌ها و پتانسیل استفاده‌نشده در صنعت پتروشیمی، سالانه به رقمی بین ۹ تا ۹.۶ میلیارددلار می‌رسد. این عدد قابل توجه، نشان‌دهنده فشاری مزمن بر منابع مالی کشور و لزوم توجه جدی به اصلاح سیاست‌ها در این حوزه است.

هزینه سنگین حمایت از مصرف‌کننده: روایت یارانه‌های LPG

بخش بزرگی از این هزینه هنگفت اقتصادی، از شیوه قیمت‌گذاری گاز مایع در ایران نشئت می‌گیرد. پروپان و بوتان (LPG)، برخلاف گاز طبیعی (متان) که عمدتا از طریق شبکه لوله‌کشی توزیع می‌شود، محصولاتی با ارزش ذاتی بسیار بالاتر هستند. بنا بر گزارش‌های بازارهای جهانی، میانگین قیمت هر تن LPG در سال ۲۰۲۴ حدود ۶۵۰ دلار بوده است، اما نظام یارانه‌ای در ایران، این گاز مایع گران‌بها را با قیمتی بسیار نازل (کمتر از ۲۰ دلار بر تن بر اساس نرخ ارز ۵۸ هزار تومان و داده‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران) در اختیار مصرف‌کنندگان داخلی، عمدتا برای مصارف گرمایشی و پخت‌وپز، قرار می‌دهد. بر اساس گزارش IEA و داده‌های داخلی، با توجه به مصرف سالانه ۱۱.۵ میلیون تنی LPG، این سیاست منجر به یارانه پنهان سالانه‌ای به ارزش تقریبی ۷.۳ میلیارددلار می‌شود که فشار مالی قابل توجهی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. استفاده از چنین گاز باارزشی برای کاربردهای ساده سوختی، درحالی‌که جایگزین‌های ارزان‌تری مانند گاز طبیعی وجود دارد، اوج ناکارآمدی در تخصیص منابع ملی است.

مشعل‌های روشن، منابع خاموش؛ چالش فلرینگ

در کنار یارانه‌ها، سوزاندن گازهای همراه نفت در مشعل‌ها (فلرینگ) نیز همچنان یکی از معضلات بخش انرژی ایران است. به گزارش برنامه جهانی کاهش فلرینگ گاز بانک جهانی (GGFR)، ایران سالانه حدود ۱۸.۵ میلیارد مترمکعب گاز را در مشعل‌ها می‌سوزاند و کماکان در میان کشورهای با بیشترین حجم گازسوزی قرار دارد. این گازها حاوی پروپان و بوتان ارزشمندی هستند که بنا بر تحلیل‌های انرژی، هر میلیارد مترمکعب گاز فلر حاوی 50 هزار تا 100 هزار تن LPG است. ارزش اقتصادی منابع تلف‌شده در این فرایند سالانه بین ۰.۶ تا ۱.۲ میلیارددلار تخمین زده می‌شود. هرچند تلاش‌هایی برای اجرای پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه (NGL) در جریان است، اما حجم بالای فلرینگ همچنان نیاز به سرمایه‌گذاری و اقدامات جدی‌تر را نشان می‌دهد.

پتانسیل صنعتی بلااستفاده

فراتر از اتلاف مستقیم، استفاده‌نشدن حداکثری از LPG به عنوان خوراک در صنعت پتروشیمی، یک هزینه‌فرصت بزرگ برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. بر اساس محاسبات کارشناسان صنعت پتروشیمی، تبدیل هر تن پروپان به پروپیلن ارزشی حدود ۷۵۰ دلار بیشتر از عرضه یارانه‌ای آن در داخل ایجاد می‌کند. بنا بر طرح‌های توسعه‌ای اعلام‌شده، پتانسیل جذب حدود ۱.۵ میلیون تن پروپان اضافی در واحدهای جدید مانند PDH در میان‌مدت وجود دارد. مغفول‌ماندن این ظرفیت، به معنای ازدست‌دادن سالانه بیش از ۱.۱ میلیارددلار ارزش افزوده بالقوه است؛ فرصتی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد و ایجاد اشتغال پایدار که تحقق آن نیازمند سرمایه‌گذاری و رفع موانع پیش‌روست.

ضرورت اصلاحات ساختاری

مجموع هزینه‌های ناشی از یارانه‌ها، فلرینگ و فرصت‌های ازدست‌رفته صنعتی، که بنا بر داده‌های IEA و GGFR سالانه به بیش از ۹ میلیارددلار می‌رسد، بر اقتصاد و ظرفیت‌های توسعه‌ای کشور اثر مستقیم می‌گذارد. این وضعیت، ضرورت بازنگری در سیاست‌های کلان انرژی را برجسته می‌سازد. حرکت به سمت افزایش بهره‌وری، قیمت‌گذاری منطقی‌تر انرژی (با درنظرگرفتن ابعاد اجتماعی)، جذب سرمایه‌گذاری برای مهار فلرینگ و تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی، گام‌هایی کلیدی برای کاهش این هزینه‌های سنگین و استفاده بهینه از منابع خدادادی گاز مایع به شمار می‌روند. یافتن راه‌حل‌های متعادل و پایدار برای این چالش بزرگ، یکی از اولویت‌های پیش‌روی سیاست‌گذاران اقتصادی و انرژی ایران خواهد بود.