معجزه سنگاپور

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

سنگاپور نه نفت و نه گاز دارد، اما پنجمین قطب پالایش و صادرات مواد نفتی و دهمین صادرکننده محصولات پتروشیمی در جهان است. ارزش تولید پتروشیمی سنگاپور در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۲۷ میلیارد دلار بود. درواقع سنگاپور بدون نفت و گاز توانسته در تولید محصولات پتروشیمی از ایران پیشی بگیرد. این در حالی است که ایران مالک چهارمین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر بزرگ گاز جهان است.

سنگاپور چگونه هاب پتروشیمی شد؟

معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان تجربه توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی؛ مطالعه موردی سنگاپور، توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در این کشور را بررسی کرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که موفقیت سنگاپور در این صنعت به عوامل کلیدی مانند ایجاد فضای اقتصادی باثبات و جذاب برای سرمایه‌گذاران، تقویت تعامل دولت با بازیگران صنعت از طریق نهادهای تسهیل‌گر، ارائه خدمات پشتیبانی پیشرفته، تأمین پایدار خوراک از طریق قراردادهای بلندمدت و ایجاد پتروپالایشگاه‌ها، و مهم‌تر از همه، تشکیل نهاد رگولاتوری متمرکز و یکپارچه در حوزه نفت و پتروشیمی وابسته است. بر اساس این گزارش «سنگاپور با بهره‌مندی از موقعیت جغرافیایی استراتژیک در تنگه مالاکا و دسترسی به مسیرهای حمل‌ونقل بین‌المللی، توانسته به مرکز جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی در حوزه نفت و پتروشیمی تبدیل شود. توسعه این صنعت در سنگاپور از دهه 1960 با احداث نخستین پالایشگاه توسط شرکت شل آغاز شد و با ورود شرکت‌هایی مانند اکسون‌موبیل، شورون، بی‌پی، BASF و سایر برندهای بزرگ، روند رشد آن شتاب گرفت. در دهه 1970 با هدف افزایش ارزش افزوده، صنعت پتروشیمی به‌طور جدی شکل گرفت. کمبود زمین صنعتی در دهه 1990 باعث شد دولت با سرمایه‌گذاری هفت میلیارددلاری جزایر جنوبی را به ‌هم متصل کرده و شهر صنعتی جورانگ را توسعه دهد. این اقدامات با هماهنگی نهادهای دولتی و با هدف تبدیل صنعت شیمیایی به موتور محرک اقتصاد صورت گرفت».

مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه توضیح می‌دهد: «در دهه 1990، دولت سنگاپور با صرف هفت میلیارد دلار، جزایر جنوبی را به ‌هم متصل کرده و زیرساخت‌های جزیره جورانگ را برای استقرار صنایع پتروشیمی فراهم کرد. در سال 2006، شرکت شل بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری خود را در سنگاپور انجام داد و در سال 2010 واحد تولید اتیلن با ظرفیت 800 هزار تن را در سال راه‌اندازی کرد. در سال 2011، شرکت اکسون‌موبیل با سرمایه‌گذاری پنج میلیارددلاری، بزرگ‌ترین مجموعه پتروشیمی تحت مالکیت خود را در این کشور تأسیس کرد. با ورود شرکت‌هایی مانند فیلیپس پترولیوم، دنکا، و اتیلن گلیکولز سنگاپور، جزیره جورانگ به قطب بزرگ صنایع نفت و پتروشیمی منطقه تبدیل شد. دولت سنگاپور نیز با سیاست «شناسایی و انتخاب» صنایع راهبردی، پشتیبانی همه‌جانبه‌ای از توسعه این بخش به‌عمل آورد».

در ادامه این گزارش آمده است: «دولت سنگاپور با اجرای استراتژی خوشه‌سازی، جزیره جورانگ را به مرکز یکپارچه صنایع پتروشیمی تبدیل کرد. این جزیره اکنون دارای پایانه‌های بزرگ نفتی و شبکه انتقال گاز و فرآورده‌های پتروشیمی است. در سال 2016، صادرات محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی سنگاپور به 64.5 میلیارددلار رسید که 15.7 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد. در حال حاضر شرکت‌هایی مانند BASF، BP، ExxonMobil، DuPont و Mitsui در این منطقه فعال‌ هستند. دولت همچنین با حمایت نهادهایی چون JTC و EDB، زیرساخت‌ها را توسعه داده و سرمایه‌گذاران را جذب کرده است و برای تأمین نیروی انسانی متخصص، اقداماتی نظیر تأسیس کمیته راهنمایی نیروی کار (1992)، ایجاد مرکز فناوری فرایندهای شیمیایی با بودجه 40 میلیون دلار، آموزش سالانه 800 دانشجو و 8000 تکنسین، برنامه‌های آموزشی مدارس، اعطای بورس تحصیلی، و تسهیل قوانین مهاجرت انجام شده است».

۵ دوره صنعتی در سنگاپور

بر اساس این گزارش «سنگاپور در پنج دوره توسعه صنعتی (1960-1990) سیاست‌های کلیدی زیر را دنبال کرده است:

انتخاب راهبرد صنعتی‌شدن برای ایجاد اشتغال، تکیه بر بخش خصوصی و شرکت‌های چندملیتی برای جذب سرمایه‌گذاری، اعطای مشوق‌های مالی برای شروع فرایند صنعتی و سپس تشویق صنایع با فناوری بالا، سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و زیرساخت‌ها، ایجاد رابطه مناسب بین دولت، صنعت و مراکز تحقیقاتی، سیاست‌های مالی و پولی برای ایجاد ثبات اقتصادی. حالا سنگاپور آماده است تا وارد دوره بعدی توسعه صنعتی با تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی شود».

در این گزارش همچنین آمده است: «شرکت شهر جورانگ (JTC) که یک شرکت دولتی است، مسئول توسعه و تنظیم‌گری پارک شیمیایی جورانگ است. سهام این شرکت کاملا متعلق به دولت است. JTC با هدف خودکفایی و درآمدزایی از طریق خدمات، ابتدا با سرمایه‌گذاری دولتی ایجاد شد و سپس به‌تدریج از منابع خود برای توسعه استفاده کرد. دولت فقط در طرح‌های بزرگ‌تر که از ظرفیت‌های موجود فراتر می‌رود، دوباره به‌عنوان سرمایه‌گذار وارد می‌شود. JTC همچنین برای ایجاد رقابت در واگذاری دارایی‌ها، صندوق سرمایه‌گذاری املاک تأسیس کرده است».

بر اساس گزارش پژوهشگران مرکز پژوهش‌های مجلس: «سنگاپور که منابع هیدروکربوری ندارد، تمام نفت و گاز خود را از واردات تأمین می‌کند. گاز طبیعی از اندونزی و مالزی از طریق دو خط لوله وارد می‌شود و در سال 1998 توافق شد که اندونزی روزانه 325 میلیون فوت مکعب گاز طبیعی به مدت 22 سال به سنگاپور عرضه کند. نفت خام بیشتر از کشورهای امارات، عربستان و قطر وارد می‌شود. محصولات پالایشگاه‌ها شامل نفتا، گاز مایع (LPG) و مایعات گاز طبیعی (NGL) است که برای فرایندهای پتروشیمی استفاده می‌شود. دولت سنگاپور برای کاهش هزینه‌های انتقال خوراک، مجتمع‌های تلفیقی نفت و پتروشیمی را در جزایر جورانگ احداث کرده است». در ادامه این گزارش آمده است: «صنعت پتروشیمی سنگاپور به‌طور قابل توجهی در تولید محصولات میان‌دستی مانند پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و اتیلن‌گلیکول‌ها توسعه یافته است. در سال‌های 2005 تا 2014، درآمد گروه مواد شیمیایی به‌طور مداوم بیشتر از گروه پتروشیمی پایه بود که نشان‌دهنده رشد موفق در بخش میان‌دستی است، اما درآمد خوشه مواد شیمیایی تخصصی با رشد کمتری مواجه بوده و دولت سنگاپور به‌تازگی برنامه‌هایی برای ارتقای تحقیق و توسعه در این بخش آغاز کرده است».

در این گزارش تأکید می‌شود: «صنعت پتروشیمی سنگاپور با استفاده از خوشه‌سازی و توسعه زیرساخت‌ها، به رشد یکپارچه و متوازن دست یافته است. این کشور با احداث پتروپالایشگاه‌ها و قراردادهای بلندمدت تأمین خوراک، محصولات میان‌دستی متنوع تولید می‌کند. خدمات پشتیبانی قوی مانند انتقال، ذخیره و پردازش مواد شیمیایی خطرناک در پارک‌های صنعتی مانند جورانگ از دیگر عوامل موفقیت این صنعت است. این خدمات به شرکت‌هایی همچون ایستمن کمیکال و گاز سنگاپور کمک کرده و موجب رشد مستمر صنعت پتروشیمی شده است. همچنین صنعت پتروشیمی سنگاپور با استفاده از خدمات پشتیبانی یکپارچه و کاهش هزینه‌ها در پارک جورانگ، توانسته است به صرفه‌جویی ۲۰ درصدی در هزینه‌های سرمایه‌ای دست یابد. تأمین پایدار خوراک از طریق قراردادهای بلندمدت واردات نفت و گاز تضمین شده و دولت سنگاپور با احداث پتروپالایشگاه‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، خوراک صنعت پتروشیمی را تأمین کرده است. بخش مالی قدرتمند سنگاپور نیز از پروژه‌های بزرگ پتروشیمی حمایت می‌کند».

در این گزارش همچنین توضیح داده شده است: «شورای صنعت سنگاپور که در ابتدا انجمنی در سال 1996 بود، نماینده انحصاری تولیدکنندگان صنعت سنگاپور از جمله نفت و صنایع دیگر است. این شورا به مرکز صنایع شیمیایی آسه‌آن وابسته بوده و با معرفی صنایع سنگاپور در سطح جهانی، به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری و رشد این صنایع است. همچنین، ایمنی و بهداشت محیط کار را ترویج می‌دهد و نقش مهمی در ارتباط بین شرکت‌ها، دولت و رفع نیازهای صنعت دارد. دولت سنگاپور با اتخاذ استراتژی خوشه و ایجاد جزیره یکپارچه پتروشیمی جورانگ، مزیت رقابتی برای این صنعت ایجاد کرد. این استراتژی با تلفیق زیرساخت‌های خدماتی برای تمامی فعالان زنجیره ارزش، از تأمین‌کنندگان مواد اولیه تا بازاریابی و فروش، هزینه‌ها را کاهش و بهره‌وری را افزایش داده و موجب جذب سرمایه‌گذاری شده است. سنگاپور با احداث مجتمع‌های پتروپالایشگاهی یکپارچه و ایجاد شبکه ارتباطی کارآمد از طریق خوشه‌سازی، به توسعه متوازن صنعت پتروشیمی خود دست یافته است».

در ادامه گزارش تأکید شده است: «سنگاپور با وجود نداشتن منابع هیدروکربوری و تأمین نفت و گاز از طریق واردات که بیشتر از امارات، عربستان، قطر و گاز از اندونزی و مالزی از طریق خط لوله انجام می‌شود، توانسته است با قراردادهای بلندمدت این سازوکار را تضمین کند. وجود محصولات پالایشی در جزایر جورانگ شرکت‌های بزرگ را جذب کرده است». سنگاپور همچنین با استفاده از استراتژی خوشه‌سازی و احداث مجتمع‌های تلفیقی نفت و پتروشیمی در جزایر جورانگ، توانست صنعت پتروشیمی خود را یکپارچه کند. این کشور با ارائه خدمات پشتیبانی یکپارچه در زمینه‌های لجستیک و دریانوردی و همچنین تأمین پایدار خوراک از طریق قراردادهای بلندمدت، موفق به کاهش هزینه‌ها و افزایش

 بهره‌وری شد».

طبق بررسی پژوهشگران این گزارش، عوامل موفقیت سنگاپور در توسعه صنایع پتروشیمی، استراتژی خوشه‌سازی یعنی تلفیق زیرساخت‌های مختلف صنعت نفت و پتروشیمی بوده است. همچنین بخش مالی قوی عامل مهمی برای رشد سرمایه‌گذاری در این صنعت بوده و شبکه بانک‌های جهانی که بیش از صد شرکت فعال در صنعت نفت را پشتیبانی می‌کنند و بالاخره نهادهای تسهیل‌گر را عامل مهم دیگر می‌دانند و شورای صنعت سنگاپور که به ایجاد ارتباط مؤثر بین دولت و شرکت‌ها پرداخته و در ارتقاء سرمایه‌گذاری‌ها نقش دارد.

همچنین در انتها توضیح داده می‌شود که «سنگاپور با استفاده از قراردادهای بلندمدت برای تأمین خوراک صنعت پتروشیمی و پیاده‌سازی سازوکار خوشه‌سازی، توانسته است زیرساخت‌های حیاتی مانند دانش فنی، منابع مالی، و منابع انسانی را به‌طور یکپارچه تأمین و توزیع کند. این رویکرد باعث ایجاد ارتباط مؤثر میان دولت، صنعت و مراکز تحقیقاتی شده و به توسعه یکپارچه و متوازن صنعت پتروشیمی کمک کرده است. این اقدامات منجر به تولید انواع محصولات میان‌دستی متنوع و ایجاد ارزش‌افزوده بالا در صنعت پتروشیمی شده است».

سنگاپور نه نفت و نه گاز دارد، اما پنجمین قطب پالایش و صادرات مواد نفتی و دهمین صادرکننده محصولات پتروشیمی در جهان به شمار می‌رود. ارزش تولید پتروشیمی سنگاپور در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۲۷ میلیارددلار است. درواقع سنگاپور بدون نفت و گاز توانسته در تولید محصولات پتروشیمی از ایران پیشی بگیرد. این در حالی است که ایران مالک چهارمین ذخایر بزرگ نفت و دومین ذخایر بزرگ گاز جهان است.