غول انرژی، دچار ناترازی انرژی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

نسیم مسیبی: صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از ارکان کلیدی اقتصاد کشور، نقش بسزایی در تولید ارزش افزوده، اشتغال‌زایی و صادرات غیرنفتی ایفا می‌کند. با این حال، چالش‌های مرتبط با تأمین پایدار خوراک و ناترازی انرژی در سال‌های اخیر به‌عنوان موانع جدی بر سر راه توسعه این صنعت خودنمایی کرده‌اند. ناترازی انرژی، که از نبود تعادل بین عرضه و تقاضای منابع انرژی به‌ویژه گاز طبیعی و برق ناشی می‌شود، نه‌تنها بهره‌وری واحدهای پتروشیمی را تحت‌تأثیر قرار داده، بلکه پایداری زنجیره تأمین خوراک را نیز با مخاطره مواجه کرده است. این گزارش با هدف تحلیل وضعیت کنونی تأمین خوراک صنعت پتروشیمی، بررسی تأثیرات ناترازی انرژی بر این بخش و ارائه راهکارهای عملی برای رفع چالش‌های موجود تدوین شده است.

ایران مالک دومین ذخایر بزرگ گاز و چهارمین ذخایر بزرگ نفت جهان است. بر اساس آمارهای اوپک از ذخایر گاز کشورها در جهان در سال ۲۰۲۲، سهم ذخایر گاز ایران در این سال به ۱۶ درصد رسید که بعد از روسیه در جایگاه دوم قرار گرفت. ایران با ۳۲ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، ۱۶ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد. بخش زیادی از ذخایر گازی ایران در میدان فراساحلی پارس‌جنوبی در خلیج فارس متمرکز شده که با قطر مشترک است. مجموع تولید در سال ۲۰۲۰ به ۲۳۴ میلیارد مترمکعب یا میانگین روزانه ۶۴۵ میلیون مترمکعب رسید. توسعه ذخایر گازی عظیم ایران در پی بازگشت مجدد تحریم‌های آمریکا علیه ایران و خروج ابرغول‌های انرژی غربی مانند توتال، پرچالش بوده است. از دیگر سو ایران مالک چهارمین ذخایر نفتی جهان است. حدود 13 درصد از ذخایر نفت اوپک در اختیار ایران قرار دارد. مجموع ذخایر قابل استحصال نفت خام و میعانات گازی کشور در پایان سال 1391 حدود 53 میلیارد بشکه برآورد شده است. ایران با این میزان ذخیره نفت خام و میعانات گازی متعارف پس از ونزوئلا، عربستان سعودی و کانادا در رتبه چهارم جهان قرار گرفته و بالغ بر 9 درصد نفت جهان را داراست. با این حال این روزها کشور گرفتار ناترازی گسترده انرژی است. در فصول گرم بالغ بر 20 هزار مگاوات ناترازی برق را تجربه می‌کند که چیزی معادل یک‌پنجم تقاضای داخلی است و در فصول سرد بالغ بر 300 میلیون مترمکعب ناترازی گاز را دارد که چیزی حدود یک‌سوم تقاضای بازار داخلی است.

ناترازی گاز در ایران در سال ۱۴۰۲، طبق گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۲۶۰ میلیون مترمکعب در روز بوده است. این میزان ناترازی در اوج مصرف، ناشی از تولید گاز پایین‌تر از نیاز واقعی کشور و افزایش مصرف در فصل‌های پیک است. درحالی‌که تولید گاز در سال ۱۴۰۱ حدود ۸۴۰ میلیون مترمکعب در روز بوده، در سال ۱۴۰۳ پیش‌بینی می‌شود که این ناترازی به ۳۵۰ میلیون مترمکعب در روز برسد. این در حالی است که تولید روزانه گاز به ۷۵۳ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. ناترازی برق نیز در سال ۱۴۰۱ به ۱۳ هزار مگاوات رسید و در سال ۱۴۰۲، ناترازی برق به ۱۲ هزار مگاوات رسید که منجر به قطعی‌های مکرر برق شد. پیش‌بینی می‌شود ناترازی برق تا انتهای سال ۱۴۰۳ حدود پنج درصد افزایش داشته باشد.

رد بهانه تحریم برای ناترازی انرژی

در این میان ناترازی انرژی، بیش از همه، صنایع کشور را درگیر کرده و دولت تأمین پایدار برق و گاز خانگی را در اولویت قرار داده است و اقدام به قطع برق یا گاز صنایع می‌کند. اتفاقی که سبب شده بسیاری از صنایع از جمله صنایع پتروشیمی از زیان و عدم‌النفع خود بگویند. در همین زمینه محمدحسین پیوندی، معاون اسبق مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی ایران با بیان اینکه بهتر است به جای استفاده از اصطلاح ناترازی در انرژی، به کمبود اشاره شود، می‌گوید: «کشوری که با مجموع کل منابع سوخت‌های فسیلی شامل منابع گازی و نفت در جایگاه دوم یا سوم جهان است و بیش از ۱۱۰ سال سابقه استحصال این مواد را دارد، نباید امروزه با کمبود گاز و برق مواجه باشد و این موضوع، انعکاس مدیریت‌های غیرتخصصی چه در برنامه‌ریزی تولید و استحصال و چه در عملیات تولید و مصرف و صادرات است و ربطی به تحریم ندارد. چراکه صحبت از کمبود در داخل کشور و نه فروش و صادرات ارز خارجی است».

پیوندی درباره مجوزهای سرمایه‌گذاری به منظور تأمین خوراک پتروشیمی توضیح داد: «مجوزهای احداث پتروشیمی باید متناسب با دردسترس‌بودن خوراک اعم از خوراک متان یا اتان یا نفتا، در تاریخی که پروژه به اتمام می‌رسد و آماده دریافت خوراک است، صادر شود و اطمینان از تأمین منابع مالی و همچنین تقاضای بازار داخلی و جهانی برای اخذ مجوز لازم است». او در پایان اظهار کرد که ناترازی در رابطه بین تخصص و سمت و مسئولیت‌ها در شاخه‌های مختلف باعث کمبود در تأمین خوراک پتروشیمی شده و رفع آن به انتصابات بجا و حرفه‌ای همراه با دانش مرتبط و تجدید نظر در دیدگاه و جانشین‌پروری از طریق به‌کارگیری جوانان متخصص نیاز دارد.

ردپای بهینه‌سازی انرژی در تأمین خوراک پتروشیمی

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و استاندارد اتاق بازرگانی ایران به ردپای پررنگ ناترازی انرژی در به‌وجودآمدن چالش‌های صنعت پتروشیمی اشاره کرد و گفت: «همواره رویکردهای نوین و جامعی در تأمین خوراک و نیازمندی‌های صنعت پتروشیمی در اولویت بوده اما در دو سال گذشته به دلیل ناترازی انرژی، صنعت پتروشیمی با مشکلات و حتی خسارت‌هایی روبه‌رو شده است». پدیدار به موضوع الگوهای بهینه‌سازی در مصرف انرژی اشاره کرد و ادامه داد: «یکی از مسائل اساسی در تأمین خوراک، اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع مختلف است که در صوت اجرای درست آن بتوانیم به تأمین منابع پتروشیمی‌ها بپردازیم». رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و استاندارد اتاق بازرگانی ایران با بیان اینکه تقاضای فزاینده انرژی در سطح جهانی شکل گرفته است، افزود: «با توجه به تقاضای جهانی از سبد انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر در حال افزایش هستند، اما در کشور ما به قدری ناچیز است که جای پرداختن به آن نیست. ما در صنعت پتروشیمی در چهار حوزه سرمایه‌گذاری در بالادست و از همه مهم‌تر جمع‌آوری گازهای مشعل و همچنین استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باید اقدامات جدی صورت دهیم تا اهداف کشور در صنعت پتروشیمی پوشش داده شود».

دست‌انداز در حکمرانی انرژی

پدیدار با بیان اینکه هنوز به سطح بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنعت پتروشیمی در کشور دست پیدا نکرده‌ایم، ادامه داد: «در این زمینه وزارت نفت گزارشی ارائه داده که طبق آن، ۷۶ درصد از شرکت‌های پتروشیمی استانداردهای متعارف مصرف را رعایت می‌کنند و بخش نسبتا قابل توجهی همچنان غافل مانده‌اند». این کارشناس انرژی در ادامه به موضوع حکمرانی انرژی در کشور اشاره کرد و گفت: «در مورد نیازمندی‌های انرژی صنعت پتروشیمی که برق و گاز در اولویت آن هستند، باید به نحو شایسته توسط مقامات مسئول در وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آن تصمیم‌گیری شود. در صورت بی‌توجهی، می‌توان به‌صراحت گفت که حکمرانی انرژی در کشور اجرا نشده و به بازنگری جدی نیاز دارد». رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و استاندارد اتاق بازرگانی ایران معتقد است که کمبود گاز در زمستان و کمبود برق در تابستان نتیجه ناپایداری حکمرانی انرژی در کشور است. او در این زمینه توضیح داد: «بهتر است به دنبال بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنعت پتروشیمی باشیم و اهمیت این موضوع از آنجا نشئت می‌گیرد که گاز طبیعی خوراک اصلی صنعت پتروشیمی است. اجرایی‌نشدن بهینه‌سازی مصرف گاز در صنعت پتروشیمی به کاهش تولید ناخالص داخلی و ضرر به بدنه اقتصاد کشور می‌انجامد».

عرفان افاضلی، دبیرکل فدراسیون نفت ایران نیز معتقد است که چالش جدی در کمبود خوراک پتروشیمی‌ها و فاصله ظرفیت تولید فعلی و ظرفیت اسمی ناشی از کمبود خوراک، سرمایه‌گذاری در این صنعت را با تردید مواجه کرده است. او در توضیح بیشتر این چالش‌ها افزود: «در سال گذشته صنعت پتروشیمی حدود چهار ماه با کمبود یا قطعی گاز مواجه بوده است. درصورتی‌که تصمیم جدی برای حفظ شرایط فعلی تولید مخصوصا از میدان پارس‌جنوبی و همچنین عدم تسهیل قراردادهای شرکت‌های پتروشیمی برای توسعه میادین گازی و بهره‌برداری از گاز استحصالی از این میادین اتخاذ نشود، روند کیفیت خوراک پتروشیمی‌ها با کاهش بیشتری روبه‌رو خواهد شد. بنابراین لازم است که موضوع فشارافزایی میدان عظیم پارس‌جنوبی به طور جدی‌تری دنبال شود». افاضلی ادامه داد: «در حال حاضر صنعت پتروشیمی در کشور ما متولی قریب به ۴۳ درصد صادرات غیرنفتی است و به عنوان یک صنعت اصلی در افزایش ارزآوری، لازم است که به سمت تولید محصولات باارزش‌تر و توسعه زنجیره ارزش حرکت کند».

او در پایان صحبت‌های خود گفت: «حرکت از خوراک گازی به سمت خوراک مایع در پتروشیمی‌ها با چالش‌هایی از جمله عدم اقبال سرمایه‌گذاری مواجه است و لازم است به سمت بومی‌سازی فناوری‌ها و تکمیل زنجیره ارزش حرکت کنیم و فرایند گذار انرژی و حرکت جهانی به سمت انرژی‌های نو را در نظر بگیریم».