گرفتاری تولید نازل

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

زهرا سلیمانی-گزارشگر: مسیرهای نوآوری در زنجیره تولید یا زنجیره هم‌افزایی میان پتروشیمی‌ها چگونه ترسیم می‌شود؟ سازوکار توسعه ساخت داخل در صنعت پتروشیمی چگونه ایجاد می‌شود؟ رویکرد مهم کربن‌زدایی، ارتقای استانداردها و سرمایه‌گذاری در تولید محصولات پتروشیمی با استفاده از انرژی‌های پاک و خورشیدی ذیل چه مکانیسمی محقق می‌شود؟ این پرسش‌ها در شرایطی که دولت چهاردهم سیاست تنش‌زدایی را با هدف کاهش یا رفع کامل تحریم‌ها در دستور کار قرار داده، در بسیاری از محافل تخصصی پتروشیمی کشورمان مطرح شده است. اهمیت برنامه‌ریزی‌های کاربردی و ساختارسازی‌های نوین در شرایط فعلی از این جهت برجسته‌تر شده که بر اساس اعلام فعالان این حوزه، بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های فعلی صنعت پتروشیمی کشور پس از امضای برجام در سال 2015 (94خورشیدی) شکل گرفته است. در عین حال با توجه به تحولات بین‌المللی و شکل‌گیری استانداردهای تازه برای کربن‌زدایی از محصولات تولیدی از جمله محصولات پتروشیمی، لازم است زمینه‌های انتقال تجهیزات نوین، فرمول‌های جدید و توسعه صنعت پتروشیمی به کشور فراهم شود.

بر اساس اعلام مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی «در سال 1404 حدود 9 میلیون تن به ظرفیت صنعت پتروشیمی کشور افزوده می‌شود». حسن عباس‌زاده یادآور شد: «تولید صنعت پتروشیمی در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل آن افزایشی بود و با وجود ناترازی انرژی و کمبود خوراک، بیشتر مجتمع‌های پتروشیمی توانستند برنامه‌های تولیدی خود را محقق کنند». او در عین حال از برنامه‌ریزی برای تولید پتروشیمی سبز با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید و از ضرورت سرمایه‌گذاری در این بخش سخن گفت. «شرق» اما در گفت‌وگو با حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران تلاش کرده پاسخی برای پرسش‌های طرح‌شده درمورد رشد صنعت پتروشیمی در دوران جدید بیابد.

پاشنه آشیل تولید نازل

حمیدرضا صالحی، نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران ضمن واکاوی ظرفیت‌های صنعت پتروشیمی برای ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد کلان ایران می‌گوید: «صنعت پتروشیمی ایران در برهه‌های مختلف قدم‌های بلندی برای اثرگذاری افزون‌تر در اقتصاد ایران و ارزآوری برداشته است. به خصوص پس از امضای برجام در ۲۰۱۵ که یک تحول بنیادین در صنعت پتروشیمی شکل گرفت و حتی تا همین امروز هم صنعت پتروشیمی از آن سرمایه‌گذاری‌ها و حرکت نهادی و بنیادین بهره می‌برد. صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از حوزه‌های مهم صنعت نفت و گاز می‌بایست به صورت مستمر در قالب R&D و پژوهش‌های نوین و با دستیابی به فرمول‌های جدید و پیچیده که با استفاده از آنها محصولات گران‌قدر و دارای ارزش افزوده بیشتری تولید می‌شود، خود را به‌روزآوری کرده و رشد و پیشرفت را تجربه کند. این روند توسعه باید در دستور کار نهادهای بالادستی و بخش‌های میدانی یعنی بنگاه‌های پتروشیمی قرار گیرد. به عبارت روشن‌تر، ایران برای حفظ بازارهای پتروشیمی خود باید این روند R&D، پژوهش‌های نوین و توسعه مناسبات ارتباطی با کشورهای مختلف را در دستور کار خود قرار دهد».

صالحی ادامه می‌دهد: «آمارهایی که امروز در حوزه صادرات و واردات محصولات پتروشیمی در گمرک کشور ثبت شده، نشان می‌دهد که ایران هنوز تا نقطه مطلوب فاصله بسیاری دارد. برخی عقب‌ماندگی‌ها برای این حوزه ایجاد شده است. وقتی یک تن محصول پتروشیمی صادرشده ارزش افزوده پایین‌تری از یک تن محصول وارداتی دارد، نشان می‌دهد صنعت پتروشیمی کشور هنوز فاصله بسیاری از منظر ارزش افزوده میان صادرات و واردات دارد. ایران نیازمند آن است که با دسترسی به فرمول‌های جدید و همراه با پیچیدگی‌های این صنعت محصولاتی را تولید کند که ارزش افزوده بالاتری دارند. وقتی ایران هر تن محصول پتروشیمی را 400 دلار صادر می‌کند و برخی دیگر از کشورها محصولات پتروشیمی خود را با ایجاد ارزش افزوده بیشتر 700، 800 و حتی هزار دلار صادر می‌کنند، یعنی ما باید بیشتر کار، تحقیق و پژوهش و سرمایه‌گذاری کنیم. ممکن است برخی تحلیلگران بگویند، ایران در همین رده و گرید قیمتی ثبات پیدا کرده و باید این‌گونه 9 محصول پتروشیمی صادر کند، اما من معتقدم ایران با عبور از محصولات اولیه تولیدشده پتروشیمی، می‌تواند چند لایه محصول ارزشمندتر تولید کرده و آنها را صادر کند».

نایب‌رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران با اشاره به اینکه این صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و حمایت افزون‌تر است، می‌گوید: «محصولات ارزشمندتر، بازارهای افزون‌تری برای ایران به بار آورده و سود بیشتری نصیب ایران می‌کند. برخی هم معتقدند هر اندازه محصول خام‌تر باشد، تقاضای بیشتری برای آن در جهان وجود داشته و نقدینگی بیشتری هم نصیب کشور می‌کند، اما شخصا فکر می‌کنم محصولاتی ضریب نفوذ ایران در بازار پتروشیمی را بیشتر می‌کند که عمق پیچیده و فرمول‌های خاص پتروشیمی داشته باشند. درآمد حاصل از این نوع محصولات هم به مراتب بیشتر خواهد بود. در این صورت در ازای هر تن محصول پتروشیمی صادرشده، ایران به جای 400 دلار می‌تواند هزار دلار درآمد داشته باشد. اگر امروز ایران 12میلیارددلار صادرات در صنعت پتروشیمی دارد، با ایجاد ارزش افزوده در این صنعت می‌تواند درآمدی حدود 24میلیارددلار برای کشورمان ایجاد کند».

کربن‌زدایی و ضرورت تولید پتروشیمی سبز

صالحی در ادامه درباره موضوعاتی چون کربن‌زدایی، رعایت موازین بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک و خورشیدی برای افزایش زنجیره ارزش می‌گوید: «برای ایران امروز که با مسئله ناترازی‌های گسترده انرژی به‌خصوص برق و گاز دست به گریبان است، تولید محصولات پتروشیمی با استفاده از انرژی های پاک و خورشیدی واجد اهمیت ویژه‌ای است. استفاده از انرژی‌های پاک در جهان امروز که از آن با عنوان برق سبز نام می‌برند، در حال گسترش است. بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، بیش از 80 درصد سرمایه‌گذاری‌ها در 2024 از محل تجدیدپذیرها بوده است. این توجه دلایل مختلفی هم دارد که رعایت کنوانسیون‌های جهانی که کاهش گرمایش زمین را دنبال می‌کنند و رعایت استانداردهای جدید از جمله آن است. محصولاتی که از ایران به اروپا صادر می‌شود باید دارای گواهی کربن یا گواهی‌های مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. این روند گویای این واقعیت است که ایران در صنعت تجدیدپذیرها باید هم‌گام با این استانداردها حرکت کند».

این تحلیلگر با اشاره به اینکه استفاده از انرژی‌های پاک یا برق سبز، انتخاب نیست یک الزام و ضرورت است، می‌گوید: «قطعا این موضوع نه‌فقط در حوزه پتروشیمی بلکه برای سایر حوزه‌های اقتصادی هم ضروری است. اساسا محصولاتی که امروز در سطح جهان تولید می‌شود باید با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید شده باشد تا بازارهای کشورهای توسعه‌یافته از آنها استفاده کنند. به همین دلیل مفاهیمی چون پتروشیمی سبز، فولاد سبز، هیدروژن سبز و... در اقتصاد امروز شکل گرفتنه است. بنابراین از سال 2026 محصولات تولیدشده پتروشیمی باید از طریق برق و انرژی پاک تولید شده باشند تا بتوانند در بازارهای جهانی حضور قابل توجهی داشته باشند. طی سال‌های آتی بسیاری از محصولات تولیدشده در صنعت پتروشیمی چنانچه پیوست‌های زیست‌محیطی و استفاده از انرژی‌های سبز را نداشته باشند، نمی‌توانند سهم قابل توجهی در بازار داشته باشند».

او یادآور می‌شود: «ایران که به عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده با مواد آلاینده شناخته می‌شود، نیازمند شکل‌دهی نهضتی است که در آن محصولات پتروشیمی و سایر محصولات با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید شوند. این حرکت اصلاحی در اقتصاد ایران آغاز شده و می‌تواند در آینده جایگاه مناسبی به ایران ببخشد. دولت چهاردهم نیز بر توسعه انرژی‌های سبز و کربن‌زدایی تأکید بسیاری دارد».

صالحی در پاسخ به این پرسش «شرق» که کاهش یا رفع تحریم‌ها که در اثر تداوم مذاکرات در دسترس ایران قرار گرفته تا چه اندازه می‌تواند سهم بیشتری از بازارهای پتروشیمی جهانی را در اختیار ایران قرار دهد، می‌گوید: «بدون تردید چنین دستاوردی بسیار مهم خواهد بود. ایران سال‌هاست به دلیل تحریم‌ها با موانعی در مناسبات اقتصادی و ارتباطی‌اش روبه‌رو بوده است، هرچند در این سال‌ها سفرها و روابطی وجود داشت اما روند ورود تجهیزات، تکنولوژی‌های نوین و استفاده از ظرفیت‌هایی که در بازارهای بین‌المللی برای عرضه محصولات ایرانی نیاز است، در اثر تحریم‌ها با محدودیت‌های بسیاری مواجه شده‌اند. ایران در صورت رفع تحریم‌ها می‌تواند مناسبات تازه‌ای با بازارهای مختلف جهانی داشته و تنوع قابل توجهی در شرکای اقتصادی خود  ایجاد کند».

این تحلیلگر حوزه انرژی تأکید می‌کند: «همان‌طور که ایران می‌تواند نقش ویژه‌ای در کربن‌زدایی از تولید محصولات پتروشیمی خود داشته باشد، می‌تواند از موقعیت‌ها و ظرفیت‌هایی که در جهان برای این حوزه در نظر گرفته شده نیز استفاده کند، ایران تا به امروز بهره‌ای از این کمک‌ها نبرده و نمی‌تواند از کمک‌های بلاعوض اروپا و نهادهای بین‌المللی برای گسترش انرژی‌های سبز استفاده کند، چون تحریم است و روابط بانکی مطلوبی ندارد. استفاده از انرژی‌های سبز در صنعت پتروشیمی، یک سکه با دو رو است؛ یک روی آن تولید محصولات سبز پتروشیمی است و روی دیگر استفاده از ظرفیت‌ها، تسهیلات، وام‌های بلاعوض و تکنولوژی‌هایی که به دلیل گسترش این نوع تولیدات سبز با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نصیب کشور می‌شود».

صالحی به اشاره به اینکه ایجاد بازارهای تازه پتروشیمی باید هدف اصلی این صنعت باشد، می‌گوید: «امروز بحث بازار، حرف اصلی را در اقتصاد بین‌المللی و صنایع مختلف می‌زند. اساسا جنگ آمریکا و چین بر سر بازارهای بیشتر است. ایران سهم اندکی از بازارهای جهانی دارد، این در حالی است که ظرفیت‌های کشورمان بسیار بالاست. با توافق احتمالی و رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند سهم واقعی خود را از صنایع مختلف از جمله صنعت پتروشیمی برداشت کند. ایران در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی سهمی به اندازه ظرفیت‌هایش ندارد. اساسا کشورهای عراق، ترکیه، امارات، قطر، عربستان، پاکستان و... نیازمند محصولات پتروشیمی ایران هستند. اما تحریم‌ها امکان مولدشدن را از اقتصاد ایران گرفته است. از طریق ایجاد بازارهای تازه، هم زمینه مهار تورم ایران فراهم می‌شود و هم قدرت خرید شهروندان بالا می‌رود. ضمن اینکه اشتغالزایی مناسبی هم در کشور شکل می‌گیرد. همه این بهبودها با اصلاح رویکردهای داخلی و رفع تحریم‌ها به وقوع می‌پیوندد».