«شرق» از تداوم حسن‌نیت دیپلماتیک تهران در مقابل زیاده‌خواهی اروپا گزارش می‌دهد
طمع تروئیکا
گره کور هسته‌ای در نیویورک باز می‌شود؟
در ادامه ماه‌ها بن‌بست و رفت‌و‌برگشت‌های فرسایشی میان تهران و غرب، جمهوری اسلامی ایران در حرکتی جدید و با نگاهی منعطف، بار دیگر با حسن‌نیت خود تلاش کرد در فاصله حدود یک‌هفته‌ای تا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، از مسیر دیپلماسی راهی برای عبور از بحران باز کند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با ارائه بسته‌ای پیشنهادی به سه کشور اروپایی تلاش کرد تا نه‌تنها از بازگشت قطع‌نامه‌ها و تصاعد تنش جلوگیری کند، بلکه با حذف مکانیسم اسنپ‌بک، فضای تازه‌ای برای گفت‌وگوهای آینده فراهم شود.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
عبدالرحمن فتح‌الهی: در ادامه ماه‌ها بن‌بست و رفت‌و‌برگشت‌های فرسایشی میان تهران و غرب، جمهوری اسلامی ایران در حرکتی جدید و با نگاهی منعطف، بار دیگر با حسن‌نیت خود تلاش کرد در فاصله حدود یک‌هفته‌ای تا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، از مسیر دیپلماسی راهی برای عبور از بحران باز کند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با ارائه بسته‌ای پیشنهادی به سه کشور اروپایی تلاش کرد تا نه‌تنها از بازگشت قطع‌نامه‌ها و تصاعد تنش جلوگیری کند، بلکه با حذف مکانیسم اسنپ‌بک، فضای تازه‌ای برای گفت‌وگوهای آینده فراهم شود. این بسته شامل اقداماتی نظیر رقیق‌سازی ذخایر ۶۰درصدی اورانیوم در برابر تضمین امنیتی از سوی آمریکا و لغو تدریجی تحریم‌ها بود؛ پیشنهادی که به‌سرعت از سوی تروئیکای اروپایی رد شد و بازتاب‌های گسترده‌ای یافت.
اما نکته مهم آنجاست که این دومین ابتکار تهران در یک هفته اخیر بعد از توافق ایران و آژانس در قاهره بود که با بی‌اعتمادی طرف‌های غربی مواجه شد؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد نگاه امنیتی و سیاسی اروپا و آمریکا بر هرگونه تلاش برای کنترل بحران سایه انداخته است. حتی اعتراف امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، مبنی بر اینکه پیشنهاد ایران معقول و منطقی بوده، در کنار اصرار او بر فعال‌شدن قطعی اسنپ‌بک، بار دیگر تأکید می‌کند پاریس و متحدانش نه به دنبال دیپلماسی متوازن، بلکه در پی بهره‌برداری حداکثری از فشارها هستند.
دراین‌میان، شورای امنیت نیز دیروز جمعه با قطع‌نامه پیشنهادی کره جنوبی درباره لغو تحریم‌ها روبه‌رو بود که رد شد. در چنین فضایی، مقامات اروپایی در سخنان تازه خود مدعی‌اند آماده‌اند در هر زمانی با تهران وارد گفت‌وگو شوند، حتی در حاشیه نشست سالانه سازمان ملل و در جریان دیدار احتمالی با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران. بنابراین، نیویورک اکنون به نقطه تلاقی تصمیمات مهم هسته‌ای ایران و غرب بدل شده است؛ جایی که تهران می‌تواند با ارائه بسته‌ای منطقی و حساب‌شده، معادلات را به سود خود تغییر دهد و مانع تشدید بحران در آستانه بازگشت تحریم‌ها شود.
ادعای لارنس نورمن و جزئیات بسته پیشنهادی ایران
لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، در گزارشی مدعی شد که ایران به‌تازگی بسته پیشنهادی جدیدی را به سه کشور اروپایی ارائه داده تا مانع از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و فعال‌شدن مکانیسم اسنپ‌بک شود. این بسته شامل مجموعه‌ای از تعهدات دوطرفه بود؛ از یک سو ایران متعهد می‌شد همه ذخایر اورانیوم ۶۰درصدی خود را رقیق‌سازی یا نابود کند و حتی با طرف آمریکایی وارد مذاکره شود، هرچند هنوز مشخص نبود که این گفت‌وگو مستقیم خواهد بود یا غیرمستقیم. در مقابل، آمریکا باید تضمین می‌داد هیچ حمله‌ای به خاک ایران یا تأسیسات هسته‌ای آن انجام نخواهد شد و هم‌زمان شورای امنیت با لغو قطع‌نامه ۲۲۳۱ عملا مکانیسم اسنپ‌بک را از دستور کار خارج می‌کرد.
به گفته این خبرنگار، پیشنهاد ایران عملا به معنای حذف کامل اهرم فشار غرب و آغاز گفت‌وگوها بر سر یک توافق نهایی بود؛ توافقی که در صورت تحقق، تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل را لغو کرده و راه را برای بازگشت کامل به دیپلماسی هموار می‌کرد. اما اروپایی‌ها این پیشنهاد را ناکافی دانستند و مدعی شدند تهران در ازای خواسته‌های حداکثری، هیچ اقدام ملموس و فوری ارائه نکرده است. با این حال، لارنس نورمن اذعان کرد ابتکار ایران هرچند با واکنش منفی روبه‌رو شد، اما برای نخستین بار همه محورهای اختلاف را روی میز مذاکره آورده و مسیر تازه‌ای برای حل بحران پیشنهاد کرده بود؛ مسیری که با وجود مخالفت‌های اولیه غرب، همچنان می‌تواند در دستور کار گفت‌وگوهای آتی قرار گیرد، به‌ویژه اگر مذاکرات در سطح سران و در فضای کم‌تنش‌تری دنبال شود.
موضع‌گیری عباس عراقچی و تأکید بر معقولبودن طرح
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، هم در واکنش به رد بسته پیشنهادی ایران از سوی اروپا، در بیانیه‌ای تأکید کرد تهران با نیت حل‌وفصل اختلافات و جلوگیری از بحرانی غیرضروری دست به این ابتکار زده است. او با اشاره به اینکه برخی مقامات اروپایی مدعی شده‌اند «وزارت خارجه نماینده کل ساختار سیاسی ایران نیست»، تصریح کرد: «این طرح با حمایت کامل شورای‌عالی امنیت ملی و دیگر نهادهای عالی کشور ارائه شد و ادعاهای مطرح‌شده از سوی اروپا هیچ‌گونه مبنای واقعی ندارد».
عراقچی با ابراز تأسف از بی‌توجهی طرف‌های غربی به محتوای پیشنهادی ایران افزود: «این بسته می‌توانست در مدت چند روز اجرائی شود و از تشدید تنش جلوگیری کند، اما به‌جای بررسی منطقی، با فضاسازی‌های رسانه‌ای رد شد». او همچنین با استقبال از اذعان امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، درباره معقولبودن پیشنهاد ایران، خطاب به مقامات اروپایی گفت: «زمان آن رسیده است که دیپلماسی را جایگزین تقابل کنند و شورای امنیت نیز باید در این مسیر نقش ایفا کند، زیرا تهران سهم خود را با امضای توافق قاهره و آغاز همکاری‌های جدید با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایفا کرده است». وزیر خارجه در پایان خاطرنشان کرد: «ایران حاضر است در صورت وجود اراده واقعی از سوی اروپا و آمریکا، گام‌های بیشتری برای رسیدن به توافق بردارد، اما تهران نمی‌تواند تنها بازیگری باشد که مسئولیت کامل را به دوش می‌کشد، درحالی‌که طرف مقابل همچنان به زیاده‌خواهی‌های سیاسی و امنیتی ادامه می‌دهد».
مواضع متناقض مکرون و واکنش تهران
با وجود حسن‌نیت تهران، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در گفت‌وگو با شبکه ۱۲ اسرائیل اعلام کرد فعال‌شدن مکانیزم اسنپ‌بک علیه ایران تقریبا قطعی است، زیرا به ادعای او: «آخرین نشانه‌ها از تهران نشان می‌دهد که ایران در این روند جدی نیست». با این حال، رئیس‌جمهوری فرانسه هم‌زمان اعتراف کرد بسته پیشنهادی عباس عراقچی پیشنهادی معقول و منطقی بوده است، هرچند در ادامه و با فرار رو به جلو مدعی شد: «ایران نتوانسته حمایت کامل ساختار سیاسی خود را برای اجرای آن جلب کند». مکرون در بخشی از گفت‌وگوی خود با شبکه ۱۲ اسرائیل ضمن اذعان به گره‌زدن موضوعات غیرهسته‌ای به تصمیم اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه که اقدامی غیرقانونی است، تصریح کرد: «هرگز تهدید بمب هسته‌ای، موشک‌های بالستیک یا اقدامات مخرب ایران در منطقه را دست‌کم نگرفته‌ایم». این مواضع متناقض مکرون، واکنش مقامات کشورمان را برانگیخت. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در پاسخ به این اظهارات نوشت: «چرا رئیس‌جمهور فرانسه برای رد پیشنهادی که خود آن را منطقی می‌داند، رسانه اسرائیلی را انتخاب کرد و هم‌زمان به افکار عمومی این پیام را داد که اسنپ‌بک قطعی است؟ آیا این همان دیپلماسی متوازن مورد ادعای اروپا است؟». او تأکید کرد اروپا نمی‌تواند از یک سو ابتکار ایران را معقول بداند و از سوی دیگر با فرار به جلو تهران را به جدیت‌نداشتن متهم کند.
عراقچی نیز در بیانیه‌ای جداگانه ضمن استقبال از اذعان مکرون درباره معقولبودن طرح ایران تصریح کرده بود: «اینکه فرانسه و تروئیکای اروپایی به‌جای ورود جدی به محتوای طرح، بهانه‌تراشی‌های سیاسی می‌کنند، نشان می‌دهد آنها به‌جای حل بحران، به دنبال مدیریت تقابلی آن هستند». سکان‌دار دیپلماسی ایران افزود: «تهران با امضای توافق با آژانس و ارائه این بسته، دو گام مهم و سازنده برداشته است، اما اگر اروپا و آمریکا همچنان در چارچوب منافع واشنگتن و تل‌آویو حرکت کنند، فرصت‌های دیپلماتیک یکی پس از دیگری از بین خواهد رفت».
سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه ایران، نیز در ژنو به تصمیم تروئیکای اروپا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل تا پایان ماه در صورت برآورده‌نشدن شروط‌شان واکنش نشان داد و هشدار داد شکست دیپلماسی می‌تواند اوضاع را به سطحی پیش‌بینی‌ناپذیر برساند. او تأکید کرد اگر اروپا این مسیر را ادامه دهد، مسئول پیامدهای خطرناک آن خواهد بود. خطیب‌زاده همچنین تصریح کرد که دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای ایران فقط پس از حل‌وفصل تنش‌های فعلی امکان‌پذیر است و حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران واقعیت‌های میدانی را تغییر داده است. مقامات همچنین تأکید کردند که پاریس و دیگر پایتخت‌های اروپایی باید درک کنند که فعال‌شدن اسنپ‌بک نه‌تنها بحران هسته‌ای، بلکه کل مناسبات امنیتی منطقه را وارد مرحله‌ای جدید خواهد کرد؛ مرحله‌ای که می‌تواند تبعات پیش‌بینی‌ناپذیری برای همه طرف‌ها به همراه داشته باشد. به‌همین‌دلیل و به گفته تحلیلگران، سخنان مکرون عملا شکاف میان مواضع اروپا را عیان کرد: «از یک سو پذیرش منطقی‌بودن ابتکار ایران و از سوی دیگر، تأکید بر بازگشت تحریم‌ها به عنوان یک ابزار فشار».
گذرگاه نیویورک و ابتکار احتمالی تهران
با وجود همه این کشمکش‌ها، مقامات اروپایی در روزهای اخیر تأکید کرده‌اند آماده‌اند در هر زمانی با ایران وارد گفت‌وگو شوند، حتی در حاشیه نشست سالانه سازمان ملل در نیویورک و در جریان دیدار احتمالی با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران. در همین راستا و به ادعای لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، «سه کشور اروپایی متعهد به دیپلماسی باقی مانده و آماده‌اند در هر زمانی با ایران وارد گفت‌وگو شوند، از جمله در نیویورک». این موضع‌گیری در حالی صورت می‌گیرد که بازگشت تحریم‌ها در پایان سپتامبر تقریبا قطعی تلقی می‌شود و تنها یک توافق جدید می‌تواند روند کنونی را متوقف کند.
بر همین اساس، تحلیلگران معتقدند تهران باید از فرصت سفر رئیس‌جمهور به نیویورک نهایت بهره را ببرد و بسته‌ای منطقی‌تر و حساب‌شده‌تر ارائه کند؛ بسته‌ای که هم نگرانی‌های غرب را در نظر بگیرد و هم از حقوق هسته‌ای ایران صیانت کند. برخی گزارش‌ها حاکی است تیم سیاست خارجی دولت در حال تدوین طرحی است که می‌تواند در صورت پذیرش اولیه، روند بازگشت تحریم‌ها را متوقف و مسیر گفت‌وگوهای جدی‌تر را باز کند. از نگاه ناظران، نیویورک اکنون به نقطه عطف پرونده هسته‌ای ایران بدل شده است؛ جایی که همه بازیگران بین‌المللی حضور خواهند داشت و امکان مذاکرات فشرده در بالاترین سطوح سیاسی فراهم می‌شود. در چنین شرایطی، هرگونه ابتکار جدید از سوی تهران می‌تواند معادلات قدرت‌های جهانی را تغییر دهد، به‌ویژه اگر اروپا و آمریکا به این جمع‌بندی برسند که تشدید فشارها نه‌تنها مسئله هسته‌ای، بلکه کل امنیت منطقه‌ای را وارد مرحله‌ای پرخطر خواهد کرد.
با مرور همه تحولات اخیر، روشن است که تهران در ماه‌های گذشته با انعطاف‌پذیری بی‌سابقه‌ای به دنبال گشودن مسیر دیپلماسی بوده است. از توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تا ارائه بسته‌های پیشنهادی متعدد، ایران نشان داده که مایل است بحران را از مسیر گفت‌وگو حل‌وفصل کند. بااین‌حال، زیاده‌خواهی‌های غرب، نگاه امنیتی اروپا و محاسبات واشنگتن و تل‌آویو مانع از هرگونه توافق جدی شده است. اکنون که نیویورک به نقطه تلاقی تصمیمات مهم بدل شده، سرنوشت پرونده هسته‌ای ایران در گرو ابتکارهای دیپلماتیک روزهای آینده است. اگر غرب از سیاست فشار حداکثری فاصله بگیرد و تهران نیز با یک بسته منطقی و جامع وارد عمل شود، شاید بتوان در واپسین لحظات مانع بازگشت تحریم‌ها شد؛ در غیر این صورت، بحران هسته‌ای وارد مرحله‌ای تازه و پرمخاطره خواهد شد.
ابوالقاسم دلفی: موفقیت پزشکیان در نیویورک می‌تواند اسنپ‌بک را برای شش ماه تمدید کند
ابوالقاسم دلفی، سفیر پیشین ایران در فرانسه طی گفت‌وگویی تحلیلی با «شرق»، ضمن اشاره به تحولات اخیر پرونده هسته‌ای و تحرکات دیپلماتیک ایران، با نگاهی خوش‌بینانه بر این باور است که «اروپا در شرایط کنونی گرایشی به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارد و بیشتر به دنبال مدیریت بحران از مسیر دیپلماسی است تا سوق‌دادن اوضاع به سمت تقابل و تنش». او در عین حال تأکید می‌کند که «تحقق این هدف در گرو اجرای کامل تعهدات متقابل از سوی ایران و اروپاست و سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان به نیویورک می‌تواند در این میان نقش مهمی ایفا کند».
با چنین برداشتی، مدیرکل اسبق غرب اروپا در وزارت خارجه باور دارد که «مجموعه تحولات اخیر، از توافق قاهره تا بسته پیشنهادی ایران به اروپا، در راستای همان سه مطالبه‌ای بوده که اروپایی‌ها از نخستین دور مذاکرات در استانبول و سپس ژنو مطرح کردند؛ آغاز همکاری‌های فنی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تعیین تکلیف ذخایر ۴۰۰ کیلویی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد و در نهایت گشودن مسیر گفت‌وگو با آمریکا، هرچند در قالبی غیرمستقیم». به گفته او، «اروپایی‌ها در ازای این اقدامات متعهد شده بودند تا پایان سپتامبر از مکانیسم ماشه استفاده نکنند و فضای دیپلماسی را حفظ کنند».
سفیر پیشین ایران در صربستان با بیان اینکه تاکنون بخش مهمی از این تعهدات محقق شده است، افزود که «همکاری با آژانس آغاز شد، بازرسان برای بازدید از سایت‌هایی که تحت حمله قرار گرفته بودند، آماده شدند و حتی توافق قاهره مسیر این همکاری‌ها را رسمیت بخشید. بااین‌حال، به دلیل برخی تأخیرها و اجرای ناقص مفاد توافق، اروپا اکنون با تردید به نیت ایران می‌نگرد و همین مسئله زمینه‌ساز فشارهای جدید شده است».
معاون پیشین مدیر کل غرب اروپا در وزارت خارجه در ادامه تحلیل خود تصریح کرد که «در شرایط شکننده کنونی، فعال‌سازی مکانیسم ماشه، نه به سود ایران است و نه به سود اروپا؛ چراکه بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت، به‌ویژه ذیل فصل هفتم، نه‌تنها فضای همکاری اقتصادی و انرژی میان ایران و اروپا را مسدود می‌کند، بلکه موقعیت ژئوپلیتیک قاره سبز را نیز در بحبوحه بحران اوکراین و بحران انرژی به‌شدت تضعیف خواهد کرد». این دیپلمات اسبق کشورمان تأکید کرد که «اروپا به‌خوبی می‌داند بازگشت به فضای قبل از برجام، یعنی ازدست‌رفتن همه فرصت‌های اقتصادی و امنیتی با ایران و چنین مسیری برخلاف منافع درازمدت بروکسل، برلین و پاریس است».
سفیر سابق ایران در بلژیک و اتحادیه اروپا یادآور شد «در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه، ایران نیز تعهدات هسته‌ای خود ذیل توافق با آژانس را کنار خواهد گذاشت و این روند می‌تواند تا حد خروج از NPT و تشدید بحران پیش برود»؛ مسیری که به گفته او، «هیچ عقلانیت سیاسی در اروپا به دنبال آن نیست و حتی آمریکا نیز از پیامدهای آن در خاورمیانه نگران خواهد شد». رئیس پیشین اداره دوم غرب اروپا در وزارت خارجه، بخش دیگری از تحلیل خود را به سفر پیش‌روی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به نیویورک اختصاص داد و به «شرق» می‌گوید: «این سفر می‌تواند یک نقطه عطف باشد، مشروط بر آنکه پیش از آن، هماهنگی‌های لازم با طرف‌های اروپایی انجام شده باشد تا گفت‌وگوها در فضای سازنده و نه تنش‌آلود پیش برود». از دیگاه او، «اروپایی‌ها هنوز مردد هستند که آیا ایران با این سفر به دنبال ارائه راه‌حلی جدی است یا صرفا در پی خرید زمان برای عبور از فشارهای بین‌المللی».
سفیر اسبق ایران در کلمبیا با تأکید بر اینکه تصمیم نهایی اروپا درباره مکانیسم ماشه می‌تواند به نتایج دیدارهای نیویورک گره بخورد، توضیح داد که «اگر اروپا به این جمع‌بندی برسد که از دل این سفر امکان رسیدن به توافق موقت یا دست‌کم تمدید ضرب‌الاجل سپتامبر برای شش ماه دیگر وجود دارد، بعید است سراغ ماشه برود؛ اما اگر تصور کند تهران همچنان سیاست تأخیر را دنبال می‌کند، احتمال فعال‌شدن آن افزایش می‌یابد». رئیس پیشین اداره آمریکا در وزارت خارجه خاطرنشان کرد «از منظر دیپلماتیک، فعال‌شدن ماشه نه‌تنها فضای امنیتی علیه ایران را تشدید می‌کند، بلکه فرصت‌های اقتصادی گسترده اروپا در ایران را نیز از بین خواهد برد؛ فرصت‌هایی که از بازار انرژی تا سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی را دربر می‌گیرد و در شرایط بحران اوکراین برای اروپا اهمیت مضاعف دارد». در پایان، سفیر سابق ایران در موناکو با جمع‌بندی اظهارات خود تصریح کرد «اروپا در حال حاضر به دنبال حفظ موازنه است و تمایلی ندارد بحران هسته‌ای ایران وارد مرحله بازگشت تحریم‌های شورای امنیت شود». به باور دلفی، «تنها در صورتی که تعهدات تهران به‌طور کامل اجرا نشود و نیویورک هم نتواند روزنه‌ای برای دیپلماسی باز کند، ممکن است ماشه فعال شود؛ در غیر این صورت، اروپا همچنان راه‌حل‌های میانی و توافق‌های مرحله‌ای را ترجیح خواهد داد».
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
