گرسنگی به مثابه سلاح در غزه

مهسا مژدهی: «ما واقعا گرسنه‌ایم. کسانی را می‌شناسم که برای چندین روز حتی نان هم برای خوردن نداشته‌اند. من و بچه‌هایم بیشتر از دو هفته است نانی را می‌خوریم که از آرد فاسد تهیه شده». این فقط یکی از صدها روایت از گرسنگی اهالی غزه است که روزانه در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود. حمله پهپادی روز جمعه به یک کشتی حامل کمک‌های انسان‌دوستانه در نزدیکی آب‌های مالت که به سمت غزه در حرکت بود، نشان داد که در تل‌آویو استفاده از گرسنگی به‌مثابه سلاحی علیه جمعیت دو‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار نفری این باریکه، جدی است.

اسرائیل از بیش از دو ماه پیش، دور تازه‌ای از محاصره غزه را آغاز کرده که در آن ورودی‌ها به غزه کاملا مسدود شدند. نهادهای حقوق‌‌بشری و ارگان‌هایی که با ارسال خدمات بشردوستانه در بیش از یک سال اخیر به کاهش آلام مردم غزه کمک می‌کردند، حالا دیگر دستشان کاملا بسته است. کشتی که روز جمعه مورد حمله قرار گرفت، تعدادی از فعالان سرشناس محیط‌ زیست را همراه داشت. اتفاقی که به‌ نظر می‌رسید برای آن برنامه‌ریزی شده تا مانع از حمله اسرائیل شود و تل‌آویو را تحت فشار قرار دهد؛ با‌این‌حال، چنین اتفاقی نیفتاد.

نمی‌خواهیم فرزندانمان بمیرند

«نمی‌خواهم فرزندانم از گرسنگی بمیرند»؛ این مهم‌ترین جمله‌ای است که مادران در غزه به زبان می‌آورند. آنها دیگر به‌ دنبال غذای مغذی برای نوزادان یا کودکان خود نیستند. تصویر کودک چهار‌ماهه‌ای که از گرسنگی جان داده، نشان می‌دهد که مادران در جنگی بی‌امان برای نجات جان فرزندانشان هستند و تعداد کسانی که مغلوب این جنگ می‌شوند کم نیست. اوضاع در شمال غزه وخیم‌تر است؛ مواد غذایی برای نوزادان یا کودکان در حال رشد وجود ندارد و بسیاری از آنها از اختلال در رشد رنج می‌برند.

تولد نوزادانی با وزن بسیار کم، کوتاه‌قدی و تأخیر در رشد و کم‌خونی از مشکلات رایج در میان کودکان غزه است. این وضعیت سخنرانی ایهود اولمرت، نخست‌وزیر سابق اسرائیل در سال ۲۰۰۶ را به یادمان می‌آورد که گفته بود: «ایده این است که فلسطینیان را به رژیم غذایی اجباری بفرستیم، ولی آنها را از گرسنگی نمی‌کشیم».

در ماه آوریل بیش از سه‌هزار‌و ۶۰۰ کودک به دلیل سوءتغذیه به بیمارستان‌ و مراکز درمانی منتقل شدند؛ اما همین مراکز هم حالا دیگر منابع کافی برای نجات آنها را در دسترس ندارند. تصاویری که رسانه فرانسوی لو پاریزین منتشر کرد، نشان می‌داد که بخشی از فلسطینی‌ها در ساحل از گوشت لاک‌پشت‌ها تغذیه می‌کنند تا زنده بمانند.

بیایید نگاهی به آماری بیندازیم که می‌تواند هر انسانی را وحشت‌زده کند؛ ۸۲ درصد از زمین‌های کشاورزی در غزه نابوده شده‌اند، از درختان زیتون که نماد فلسطین است چیز زیادی باقی نمانده و ۷۵ درصد آنها سوخته‌اند و دام‌ها قتل‌عام شده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که اهالی این ناحیه حتی در صورت پایان جنگ، با قحطی دست‌و‌پنجه نرم خواهند کرد و به آب سالم دسترسی نخواهند داشت.

زنان اصلی‌ترین قربانیان قحطی و جنگ

زنان قربانیان اصلی جنگ در غزه محسوب می‌شوند. در میان آواره‌هایی که ناچار به ترک خانه‌هایشان شده‌اند، درصد بزرگی از آنها را زنان و کودکانشان تشکیل می‌دهند. به‌طور متوسط از زمان آغاز جنگ روزانه ۳۷ زن جان باخته‌اند و تعداد زیادی از کودکان یتیم شده‌اند. زنانی که زنده مانده‌اند هم در رنج فراوان هستند. گزارش‌های زیادی از آزار گروهی از آنها به دست سربازان اسرائیلی منتشر شده است. زنانی که همسرانشان را از دست داده‌اند، حالا در شرایط قحطی تنها سرپرست خانواده‌هایشان هستند. هم‌زمان زنان باردار به مراقبت‌های بارداری دسترسی ندارند. بهداشت مسئله مهم دیگری است که آنها به دلیل کمبود آب سالم، با آن به‌شدت درگیر هستند. بیماری‌های مرتبط با زنان گسترش فراوانی پیدا کرده و دسترسی به وسایل مرتبط با بهداشت قاعدگی یک بحران جدی برای ساکنان غزه است.

روایت‌هایی از بحران

شیما العبیدی، مسئول رسانه‌ای خیریه بین‌المللی صندوق نجات کودکان، در اواخر ماه مارس در سی‌ان‌ان شهادت داد که خانواده‌های شمال غزه به غذا دسترسی ندارند. او گفت: مادری در شمال می‌گفت که به بچه‌ام غذای حیوانات را می‌دهم. برخی از اکانت‌های توییتری می‌گویند در شمال غزه تغذیه از برگ درختان کار عجیبی به‌ نظر نمی‌رسد. می‌توان گفت در این ناحیه دست‌کم از یک سال قبل، چنین اقداماتی رواج دارد. ویدئویی که در فوریه سال ۲۰۲۴ در شبکه‌های اجتماعی به‌شدت دیده شد، کودکی را نشان می‌داد که در حال جمع‌آوری برگ درختان غیرخوراکی بود تا خود و خانواده‌اش را از گرسنگی نجات دهد. در این ناحیه به ندرت نانی برای خوردن پیدا می‌شود.

مثلا کاربری با نام نور جامان از غزه دو هفته قبل ویدئویی از خود و پسر کوچکش را منتشر کرده و نوشته است: ما هنوز زنده‌ایم، اما به‌سختی دوام می‌آوریم. نه گازی برای پخت‌و‌پز داریم، نه آردی برای تهیه غذای ساده. سبزیجات بیش از حد گران شده‌اند و سه ماه است که هیچ گوشتی نداشته‌ایم. هنوز هم سرپناه مناسبی نداریم. این بدترین کابوسی است که تا به حال تجربه کرده‌ایم. محمد صفا که نماینده در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل است، نوشته: مردم غزه از گرسنگی نمی‌میرند؛ مردم غزه عمدا گرسنگی داده می‌شوند. کودکان با سریع‌ترین نرخ ثبت‌شده در تاریخ در حال گرسنگی‌کشیدن هستند. گرسنگی‌دادن عمدی به غیرنظامیان، نسل‌کشی است. محمد سمیری، مردی که نزدیک به یک میلیون نفر فالوور در شبکه اجتماعی ایکس دارد و راوی وضعیت اسفناک غزه است، با انتشار تصویری از یک کودک شش، هفت‌ساله که در حال جمع‌کردن ته یک دیگ غذاست، نوشته غزه گرسنه است. او تصاویر دیگری از تلاش فلسطینی‌ها برای دریافت اندکی غذا برای خانواده‌هایشان منتشر کرده است. برخی از این تصاویر کودکانی را نشان می‌دهد که از گرسنگی فقط پوستی بر استخوان از آنها باقی مانده است.

بحران انسانی در ایستگاه آخر

نهادهای بین‌المللی، از سازمان ملل گرفته تا صلیب سرخ جهانی، در مورد اینکه بحران انسانی در غزه شدت پیدا کرده و می‌تواند به یک فاجعه بزرگ‌تر منتهی شود، هشدار می‌دهند. روند اتفاقات نشان می‌دهد ‌به‌زودی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ دسترسی‌اش را به غذا و دارو با هدف ارسال به غزه از دست خواهد داد. همین حالا تصاویر منتشر‌شده از معدود مراکزی که در غزه اندکی نان با آرد فاسد‌شده را به دست اهالی باریکه می‌رسانند،‌ نشان می‌دهد که آنها برای تکه‌ای نان یا اندکی غذای فاقد پروتئین یا مواد ضروری برای بدن، باید ساعت‌ها در صف بمانند.

نهادی مانند آشپزخانه مرکزی جهان که از سال ۲۰۰۱ به این سو، در بحران‌های انسانی دست به تهیه و ارائه کمک‌های غذایی به کسانی می‌زد که در میان انواع بحران‌ها گیر افتاده‌اند، احتمالا به‌زودی دیگر نمی‌تواند کاری برای اهالی غزه کند.

هشدارهایی که راه به جایی نمی‌برند

نهادهای حقوق‌بشری یک‌صدا اعلام کرده‌اند که غزه فاصله بسیار کمی تا یک فاجعه انسانی دارد. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ می‌گوید عملیات بشردوستانه در این باریکه در آستانه فروپاشی کامل قرار گرفته و بدون اینکه ارسال کمک‌‌ها بار دیگر از سر گرفته شود، این نهاد قادر به تأمین غذا و دارو و موارد مورد نیاز جمعیت بیش از دو میلیون نفره غزه نیست.

گفته می‌شود آخرین ذخیره غذای باقی‌مانده برای توزیع در آشپزخانه‌های غزه به پایان رسیده و از این پس مشخص نیست که مواد غذایی مورد نیاز چطور باید تأمین شود. اما مشکل فقط این نیست. به گفته صلیب سرخ، نابودی خودروهای تخلیه فاضلاب و تخریب شبکه آبرسانی، خطر ابتلا به بیماری‌های خطرناک را افزایش داده و در شرایطی که اغلب بیمارستان‌های غزه به دلیل حملات اسرائیل تخریب شده و بیمارستان‌ صحرایی هم داروی لازم را ندارد، وضعیت به‌شدت وخیم است. هم‌زمان با این هشدارها یونیسف هم دست به کار شده و هشدارهایی را در مورد اینکه کودکان غزه به دلیل کمبود غذا با خطر مرگ مواجه شده‌اند، صادر کرده است. مدیر اجرائی این نهاد به موضوع مهمی اشاره کرده و می‌گوید: زمین‌های کشاورزی در غزه نابود شده‌اند و دریایی که پیش از این اهالی در آنجا به صید ماهی می‌پرداختند، محدود شده و همین موضوع آنها را با گرسنگی شدید مواجه کرده است.

دست‌کم ۷۵ درصد از جمعیت غزه روزانه به میزان بسیار کمی از آب دسترسی دارند که امکان پخت‌وپز یا شست‌وشو را به‌شدت کاهش داده است. یونیسف فقط دغدغه غذا را ندارد؛ آنها می‌گویند ذخیره واکسن برای کودکان در حال پایان است و بیماری‌های سخت هم در راه هستند. گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل می‌گوید گرسنگی مردم غزه برای جامعه بین‌المللی ننگ است. اما این جملات تا امروز و با گذشت بیش از دو ماه از تنگ‌ترشدن حلقه محاصره، اثری بر‌ تل‌آویو نداشته است.

هدف، کنترل کامل بر غزه است

اشغال، محاصره کامل و بمباران مداوم؛ این تنها چیزی است که از ‌هفتم اکتبر به این سو نصیب فلسطینی‌های ساکن غزه شده است. جنگ با سلاح گرسنگی قدمتی به اندازه تاریخ دارد و به‌ عنوان اقدامی علیه بشریت و نوعی از جنایت جنگی شناخته می‌شود. بر‌اساس قطع‌نامه ۲۴۱۷ شورای امنیت سازمان ملل، گرسنگی‌دادن به غیرنظامیان به‌ عنوان یک روش جنگی محکوم است. طبق کنوانسیون چهارم ژنو که در سال ۱۹۴۹ تصویب و از اکتبر ۱۹۵۰ لازم‌الاجرا بوده، طرفین یک مخاصمه باید به حفاظت از افراد غیرنظامی دست بزنند. برخی از سناریوها‌ می‌گویند اسرائیل اقدام به ایجاد قحطی در شمال غزه زده کرده که حالا این قحطی با کمبود شدید مواد غذایی خود را بیش از هر زمان دیگری نشان داده است. با وجود هشدارهایی که اکتبر سال گذشته برای افزایش کمک‌ها به مردم باریکه داده شد، اسرائیل ابتدا مانع از گسترش کمک‌ها شد و بعد با تنگ‌تر‌کردن دایره محاصره، عملا از گرسنگی برای هدفی که آزادی گروگان‌ها و نابودی حماس دانسته می‌شود  استفاده کرد.