مرگ در خط خبر
براساس گزارشهای جهانی، بیش از ۶۷ خبرنگار در سال ۲۰۲۵ جان خود را از دست دادند؛ بیشتر قربانیان مورد حملات هدفمند نیروهای مسلح، شبهنظامیان و گروههای جنایت سازمانیافته قرار گرفتند
در حالی که تنشها و درگیریهای مسلحانه در چند نقطه جهان از جمله غزه، سودان و... ادامه دارد، سازمانهای بینالمللی از افزایش کمسابقه قتل روزنامهنگاران طی سال گذشته خبر میدهند؛ روندی که در گزارشهای سه نهاد اصلی «خبرنگاران بدون مرز»، «کمیته حفاظت از روزنامهنگاران» و یونسکو، با وجود برخی تفاوتها در آمار، بر افزایش تهدیدها و خشونت علیه خبرنگاران تأکید دارند.
به گزارش گروه رسانهای شرق،
در حالی که تنشها و درگیریهای مسلحانه در چند نقطه جهان از جمله غزه، سودان و... ادامه دارد، سازمانهای بینالمللی از افزایش کمسابقه قتل روزنامهنگاران طی سال گذشته خبر میدهند؛ روندی که در گزارشهای سه نهاد اصلی «خبرنگاران بدون مرز»، «کمیته حفاظت از روزنامهنگاران» و یونسکو، با وجود برخی تفاوتها در آمار، بر افزایش تهدیدها و خشونت علیه خبرنگاران تأکید دارند. بر اساس جمعبندی این نهادها، دستکم ۶۷ خبرنگار در سال ۲۰۲۴ و اوایل ۲۰۲۵ در جریان پوشش جنگها، حملات هدفمند و خشونتهای سازمانیافته جان خود را از دست دادهاند؛ رقمی که بخش قابل توجهی از آن به درگیریهای خاورمیانه بهویژه غزه و همچنین مناطق بحرانزده در آمریکای لاتین و آفریقا مربوط میشود. در واقع، بیش از نیمی از آنها قربانی اقدامات نیروهای مسلح، شبهنظامیان و شبکههای جنایت سازمانیافته بودهاند. علاوه بر این، بیش از ۵۰۰ خبرنگار در سراسر جهان زندانی هستند و دهها نفر مفقود یا گروگان گرفته شدهاند. همزمان، کارشناسان هشدار میدهند مصونیت ساختاری عاملان خشونت علیه رسانه همچنان پابرجاست و شکاف امنیتی برای خبرنگاران، بهویژه نیروهای محلی و مستقل، هر روز عمیقتر میشود. این دادهها نهتنها نشاندهنده خشونت فیزیکی و هدفمند علیه روزنامهنگاران است، بلکه بر اهمیت حمایتهای حقوقی، تقویت امنیت حرفهای و نظارت بینالمللی بر حفاظت از خبرنگاران تأکید میکند. از ربودهشدن و قتل در میدانهای جنگ تا تهدیدهای دیجیتال علیه زنان خبرنگار، تصویر کلی، محیط کاری پرخطر و چندلایه را برای فعالان رسانهای در جهان ترسیم میکند.
قربانی خشونت نظامی
«روزنامهنگاران فقط «نمیمیرند»، کشته میشوند»؛ این عبارتی است که در گزارش خبرنگاران بدون مرز (RSF) در دسامبر سال ۲۰۲۵ آمده است. این جمله بخشی از بیانیه «تیبو بروتین»، مدیرکل RSF است که در توضیح وضعیت قتل خبرنگاران و خطراتی که متوجه روزنامهنگاران در جهان است، آمده و تأکید میکند خبرنگاران صرفا قربانی حوادث نیستند، بلکه هدفمند کشته میشوند. در گزارش خبرنگاران بدون مرز (RSF) ۲۰۲۵ و یونسکو گفته شده شمار روزنامهنگارانی که در یک سال گذشته بهخاطر فعالیتهای رسانهای خود کشته شدهاند، بار دیگر افزایش یافته است. از زمان آخرین گزارش RSF، ۶۷ روزنامهنگار بهخاطر فعالیت رسانهای خود کشته شدهاند. دستکم ۷۹ درصد از این افراد قربانی نیروهای مسلح یا گروههای شبهنظامی بوده (۳۷ نفر) و شبکههای جنایت سازمانیافته (۱۶ نفر) بودهاند. این ارقام نشان میدهد بخش عمدهای از قتلها هدفمند و مرتبط با خطرات نظامی و جرائم سازمانیافته بوده است، نه صرفا تصادفی یا ناشی از حوادث. ارتش اسرائیل عامل قتل بیش از ۴۳ درصد از قتلهای خبرنگاران در ۱۲ ماه گذشته است و از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون نزدیک به ۲۲۰ روزنامهنگار را کشته که دستکم ۶۵ نفر از آنها بهخاطر فعالیت رسانهای خود یا حین انجام کار جان باختهاند. در مکزیک، گروههای جنایت سازمانیافته مسئول جهش نگرانکننده قتل روزنامهنگاران در سال ۲۰۲۵ هستند. این سال مرگبارترین سال دستکم در سه سال گذشته برای خبرنگاران در این کشور بوده و با ۹ کشته، مکزیک دومین کشور خطرناک جهان برای روزنامهنگاران محسوب میشود. از سوی دیگر، روند خشونت علیه خبرنگاران در آمریکای لاتین گسترش یافته و ۲۴ درصد از قتلهای خبرنگاران جهان در این منطقه رخ داده است. در سودان، چهار خبرنگار حین کار کشته شدند که دستکم دو نفر از آنها پس از ربودهشدن توسط نیروهای پشتیبانی سریع جان باختهاند. خبرنگاران بدون مرز گزارش داده که فقط دو خبرنگار خارجی در خارج از کشور خود کشته شدند: آنتوانی لالیکان، عکاس فرانسوی در اوکراین و خاویر هرکولس، خبرنگار سالوادوری در هندوراس. دیگر قربانیان در کشورهای خود هنگام گزارشگری جان باختهاند.
بیشترین خطر در مناطق جنگی
طبق گزارش یونسکو در سال 2024 و بهروزرسانی آن در ژانویه 2025، حداقل ۶۸ روزنامهنگار و فعال رسانهای هنگام انجام وظیفه جان خود را از دست دادهاند. بیش از ۶۰ درصد از این قتلها در کشورهای درگیر جنگ رخ داده است که بالاترین درصد در بیش از ۱۰ سال گذشته محسوب میشود. براساس این گزارش، از ۴۲ قتل ثبتشده روزنامهنگاران در مناطق جنگی، بیشترین قربانیان شامل ۱۸ نفر در فلسطین، چهار نفر در اوکراین و کلمبیا، در هریک از کشورهای عراق، لبنان، میانمار و سودان سه نفر و همچنین در سوریه، چاد، سومالی و جمهوری دموکراتیک کنگو یک نفر بودهاند. این آمار نمایانگر پراکندگی گسترده خطر برای خبرنگاران در مناطق بحرانزده جهان است. در مجموع، تعداد روزنامهنگاران و فعالان رسانهای کشتهشده در سال ۲۰۲۴ به ۶۸ نفر رسید که نسبت به ۷۴ نفر در سال ۲۰۲۳ و ۸۸ نفر در سال ۲۰۲۲ روند کاهشی را نشان میدهد؛ هرچند در این گزارش گفته شده بررسی چند مورد همچنان ادامه دارد. این کاهش عمدتا به دلیل کاهش قتلها در کشورهای غیرجنگی بوده است؛ در این مناطق ۲۶ خبرنگار جان خود را از دست دادند؛ کمترین رقم ثبتشده در ۱۶ سال اخیر. یونسکو تأکید میکند حفاظت از خبرنگاران در مناطق جنگی و غیرجنگی اهمیت حیاتی دارد و خواستار اقدام فوری دولتها برای تضمین امنیت رسانهها مطابق قوانین بینالمللی است.
مصونیت قاتلان و تهدید مداوم خبرنگاران
براساس دادههای یونسکو از رصدخانه قتل خبرنگاران (UNESCO)، بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۵ بیش از هزار و 800 روزنامهنگار در سراسر جهان کشته شده و نزدیک به ۹۰ درصد این پروندهها هنوز بهصورت قضائی حل نشدهاند. یونسکو هشدار میدهد این وضعیت مصونیت گسترده قاتلان نهتنها به افزایش قتلها و تشدید درگیریها دامن میزند، بلکه کل جامعه را نیز در معرض آسیب قرار میدهد؛ زیرا تخلفات حقوقبشری، فساد و جرائم سازمانیافته پنهان میشوند و دولتها و جامعه مدنی را ملزم میکند برای پایاندادن به این چرخه خشونت و بیعدالتی اقدام کنند. به همین دلیل، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۳ با تصویب قطعنامه A/RES/68/163، دوم نوامبر را «روز بینالمللی پایاندادن به مصونیت جرائم علیه روزنامهنگاران» اعلام کرد. این تاریخ به یادبود ترور دو خبرنگار فرانسوی در مالی در ۲ نوامبر ۲۰۱۳ انتخاب شده است.
۵۰۳ روزنامهنگار در بازداشت
براساس گزارش خبرنگاران بدون مرز، تا اول دسامبر ۲۰۲۵، ۵۰۳ روزنامهنگار در ۴۷ کشور بازداشت شدهاند. چین با ۱۲۱ زندانی همچنان بزرگترین زندان روزنامهنگاران جهان است و پس از آن روسیه با ۴۸ زندانی و میانمار با ۴۷ زندانی در رتبههای بعدی قرار دارند. روسیه بیشترین تعداد خبرنگار خارجی زندانی در جهان را دارد که شامل ۲۶ خبرنگار اوکراینی میشود و پس از آن اسرائیل با ۲۰ خبرنگار خارجی در رتبه دوم قرار دارد. تا همان تاریخ، ۱۱۳ فعال رسانهای تحت رژیم شی جینپینگ در چین زندانی هستند و هشت نفر دیگر در هنگکنگ. وضعیت در کشورهای روسیه، گرجستان، آذربایجان و بلاروس تهدید جدی علیه آزادی مطبوعات را نشان میدهد و محدودیتهای گستردهای بر فعالیت رسانهها تحمیل کرده است.
۷۲ درصد از خبرنگاران مفقود در خاورمیانه و آمریکای لاتین
هماکنون ۱۳۵ خبرنگار در ۳۷ کشور مفقود هستند و برخی بیش از ۳۰ سال است که ناپدید شدهاند؛ این آماری است که گزارشگران بدون مرز در سال جاری میلادی اعلام کرده است. تمرکز بالای این پروندهها در مکزیک با ۲۸ خبرنگار و سوریه با ۳۷ خبرنگار مشهود است. در سوریه، بسیاری از روزنامهنگاران مفقود یا توسط داعش گروگان گرفته شدهاند یا در دوره حکومت بشار اسد زندانی بودهاند، اما سقوط این رژیمها تاکنون منجر به بازگشت آنان نشده است. بهطور کلی، ۷۲ درصد از خبرنگاران مفقود در خاورمیانه و آمریکای لاتین ناپدید شدهاند، عمدتا در سوریه، عراق و مکزیک.
۲۰ خبرنگار در گروگان
خبرنگاران بدون مرز گزارش داده در حال حاضر ۲۰ خبرنگار در سراسر جهان گروگان هستند. حوثیها هفت خبرنگار را در سال ۲۰۲۵ ربودند و یمن را به قطب گروگانگیری خبرنگاران تبدیل کردند. در سوریه نیز بسیاری از خبرنگاران ربودهشده پیش از سقوط بشار اسد هنوز مفقود هستند. دو سال از ربودهشدن سالِک آگ جدّو، خبرنگار و مدیر رادیو کوتون دانسونگو، و مصطفی کونِه، مجری همان رادیو محلی، در مالی میگذرد. آنها و دو همکار دیگرشان در ۷ نوامبر ۲۰۲۳ هنگام سفر به گاو توسط یک گروه مسلح ناشناس ربوده شدند.
خشونت آنلاین و تهدید علیه زنان خبرنگار
چنانچه تاکنون گفته شد، خبرنگاران در مناطق جنگی و بحرانزده با خطرات جدی فیزیکی، از جمله ربودهشدن و قتل روبهرو هستند. اما تهدیدها محدود به این خشونتهای مستقیم نیست. با گسترش فعالیتهای خبری در فضای دیجیتال و شبکههای اجتماعی، خبرنگاران بهویژه زنان خبرنگار بیش از پیش در معرض خشونت آنلاین قرار گرفتهاند؛ خشونتی که علاوه بر تهدید ایمنی و سلامت روان، امکان ادامه فعالیت حرفهای آنها را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. این واقعیت نشان میدهد محیط کار خبرنگاران در دنیای امروز چندبعدی و پیچیده است و نیازمند توجه همزمان به خطرات فیزیکی و دیجیتال است. براساس گزارش یونسکو و مرکز بینالمللی خبرنگاران (ICFJ) با عنوان «سرمای جهانی: مطالعهای جامع درباره خشونت آنلاین علیه زنان خبرنگار» که در سال 2020 منتشر شده، تقریبا ۷۳ درصد از زنان خبرنگار مورد نظرسنجی اعلام کردهاند که تجربه خشونت آنلاین داشتهاند. این خشونتها شامل تهدید، توهین، آزار دیجیتال، پیامهای خصوصی توهینآمیز و حملات امنیتی علیه خبرنگاران بوده است. علاوه بر این، تقریبا یکچهارم این زنان خبرنگار تهدیدات فیزیکی و حتی تهدید به قتل دریافت کردهاند و ۱۸ درصد آنها مورد تهدید خشونت جنسی قرار گرفتهاند. نزدیک به ۲۰ درصد نیز پس از تجربه خشونت آنلاین، هدف حمله یا خشونت واقعی قرار گرفتهاند. این آمار نمایانگر خطرات جدی برای زنان فعال رسانهای و تأثیر مستقیم این خشونتها بر سلامت روان، فشار برای خودسانسوری و کاهش مشارکت آنها در فعالیتهای خبری است. یونسکو در گزارش روز بینالمللی پایاندادن به مصونیت جرائم علیه روزنامهنگاران (IDEI۲۰۲۵) نیز بار دیگر هشدار داد که تقریبا ۷۵ درصد از زنان خبرنگار مورد نظرسنجی با خشونت آنلاین مواجه شدهاند و یکچهارم آنها تهدیدات فیزیکی یا تهدید به قتل دریافت کردهاند. با گسترش ابزارهای هوش مصنوعی برای ایجاد دیپفیک (تصاویر و ویدئوهای جعلی هوش مصنوعی)، داکسینگ (لودادن اطلاعات خصوصی افراد بهصورت آنلاین) و آزار دیجیتال، یونسکو خواستار اقدامات فوری برای حفاظت از زنان خبرنگار در فضای دیجیتال شده است. هدف از این اقدامات، ایجاد محیط امن برای فعالیت رسانهای و تضمین آزادی بیان در سطح جهانی است. این دادهها در چارچوب رصد مستمر یونسکو و مرکز بینالمللی خبرنگاران (ICFJ) نشان میدهد خشونت علیه زنان خبرنگار نه یک تهدید فردی، بلکه مسئلهای ساختاری و جهانی است که نیازمند سیاستهای حمایتی، آموزش نیروهای امنیتی و رسانهای و تقویت قوانین بینالمللی برای تضمین امنیت فعالان رسانهای است.
اقدامات و هشدارهای یونسکو
یونسکو در سالهای اخیر با هدف حفاظت از زنان خبرنگار در برابر خشونت دیجیتال، مجموعهای از دورههای آموزشی، کمپینهایی از جمله #JournalistsToo و پروژههای حمایتی را راهاندازی کرده است. طبق اطلاعات منتشرشده توسط یونسکو، خشونت علیه زنان خبرنگار صرفا یک تهدید فردی نیست، بلکه ماهیتی «ساختاری» دارد؛ به این معنا که زنان فعال رسانهای بهخاطر جنسیت، محل فعالیت، موضوع گزارش یا شهرت خود بیشتر در معرض حملات سیستماتیک قرار میگیرند. یونسکو تأکید میکند این وضعیت، تهدیدی مستمر برای آزادی بیان و تنوع رسانهای به شمار میآید و ضرورت اقدامات گسترده و هماهنگ برای تضمین امنیت زنان خبرنگار در فضای دیجیتال را برجسته میکند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
