جرقه‌ای به نام «نپوکیدز»

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

زهرا اکرمی: آنچه مدت‌هاست نام کشور نپال را به صدر اخبار دنیا آورده، سقوط دولت در عرض شش روز در پی اعتراضات نسل Z در این کشور نسبت به فساد و مسدود‌شدن شبکه‌های اجتماعی است. اما دانشجویان می‌گویند نتیجه این اعتراضات برای نسل جوان امیدوارکننده بوده و حالا آنها امید دارند کشوری عاری از فساد بسازند که در آن عدالت، آزادی و امید نه‌فقط رؤیا، بلکه واقعیتی برای همه باشد. نپال، کشوری با حدود ۲۹ میلیون نفر جمعیت در همسایگی هند، در دهه‌های اخیر صحنه بی‌ثباتی‌های سیاسی بسیاری بوده است. این کشور در بیشتر تاریخ خود، حکومت پادشاهی داشته‌ است.‌ از سال 1996 جنگ داخلی در این کشور آغاز شد و بیش از یک دهه ناآرامی منجر به تضعیف دولت و اقتصاد و در نهایت در سال 2006 منجر به پایان حکومت پادشاهی شد. در سال ۲۰۰۸ حکومت پادشاهی با مصوبه مجلس مؤسسان نپال برانداخته شد و یک جمهوری دموکراتیک چندحزبی فدرال برقرار شد. هرچند پس از آن نیز درگیری‌هایی در این کشور وجود داشته، اما این سیستم حکومتی پابرجا مانده‌ است و در قانون اساسی سال ۲۰۱۵ نظام حکومتی کشور دموکراسی پارلمانی اعلام شد. از زمان تشکیل حکومت جدید تاکنون، نپال ۱۴ دولت داشته و اعتراضات مکرری ناشی از نابرابری شدید درآمد و بیکاری بیش از ۲۰درصدی در میان جوانان رخ داده است. از سوی دیگر، آمارها نشان می‌دهد یک‌سوم جمعیت جوان کشور که عمدتا در دهه ۲۰ زندگی خود هستند، برای کار از کشور مهاجرت کرده‌اند. اما آنچه این روزها نام این کشور را به صدر اخبار دنیا آورده، سقوط دولت در عرض شش روز در پی اعتراضات نسل Z در این کشور است. اوایل شهریورماه، اعتراضات گسترده جوانان در نپال آغاز شد. در روزهای آغاز اعتراضات برخی رسانه‌ها نوشته بودند علت این اعتراضات مسدود‌شدن شبکه‌های اجتماعی است، اما دو نفر از دانشجویان نپالی به «شرق» می‌گویند‌ علت اصلی، اعتراض جوانان به فساد در این کشور است.

جرقه‌ای به نام «Nepo Kids»

در اصل اعتراضات جوانان نپالی ابتدا با ترند نپوکیدز (nepo kids) در شبکه‌های اجتماعی شروع شد؛ ترندی که نشان می‌داد فرزندان سیاست‌مداران فاسد در رفاه و تجمل زندگی می‌کنند و این در حالی است که شرایط اقتصادی و معیشتی برای مردم عادی نپال به سختی می‌گذرد. برخورد شدید با معترضان و کشته‌شدن‌ بیش از 80 نفر در اعتراضات و سپس اعمال محدودیت بر شبکه‌های اجتماعی، آتش اعتراضات را شعله‌ور کرد. در اصل دولت پس از آنکه با انتقادهای گسترده روبه‌رو شد، ممنوعیتی را بر پلتفرم‌های برجسته رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان اعمال کرد. این تصمیم باعث خشم عمومی شد و ده‌ها هزار نفر، عمدتا جوان، برای اعتراض علیه این ممنوعیت و نیز فساد گسترده به خیابان آمدند. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نپال اعلام کرده بود که به شرکت‌های شبکه‌های اجتماعی هفت روز مهلت داده تا طبق قوانین کشور ثبت شوند، اما جز پنج مورد، باقی این کار را نکردند و بنابراین دستور غیرفعال‌سازی آنها صادر شده است. دولت اعلام کرده مقررات جدید برای مقابله با سخنان نفرت‌انگیز، اخبار جعلی و جرائم اینترنتی طراحی شده است. همچنین مجموعه‌ای از پیش‌نویس لوایح درباره آزادی مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی در پارلمان نپال در حال بررسی بود که می‌تواند منجر به جریمه یا زندان برای کسانی شود که محتوای «مخالف منافع ملی» منتشر کنند و به دولت اجازه دهد روزنامه‌ها را تعطیل و مجوز روزنامه‌نگاران را لغو کند. در نهایت، با بالا‌گرفتن اعتراضات در پایتخت، تلاش معترضان برای حمله به ساختمان پارلمان منجر به آغاز درگیری‌هایی با پلیس شد که در پی آن بیش از 50 نفر کشته و ده‌ها نفر زخمی شدند. اما تداوم اعتراضات باعث شد در ۹ سپتامبر ۲۰۲۵، نخست‌وزیر شارما اولی، به همراه چند وزیر دولت، استعفا دهند و در ۱۲ سپتامبر، سوشیلا کارکی به‌عنوان نخست‌وزیر موقت نپال منصوب شد. او حالا با چالش‌های بسیاری دست و پنجه نرم می‌کند که مهم‌ترین آن، انتظار معترضان برای برگزاری انتخابات ظرف شش ماه آینده، بازداشت رهبران ارشد حزب متهم به فساد، حذف این سیاست‌مداران از پست‌های کلیدی و تحقیق درباره مرگ کشته‌‌شده‌های اعتراضات اخیر است.

دو روی سکه انقلاب از دل فضای دیجیتال

این اعتراضات بار دیگر توجه کارشناسان و رسانه‌ها را به اثرگذاری شبکه‌های اجتماعی جلب کرده است. برخی کارشناسان معتقدند برخلاف جنبش‌های سیاسی که در گذشته غالبا در دفاتر حزبی یا جلسات سیاسی طراحی می‌شدند، «انقلاب نسل Z» در نپال از دل فضای دیجیتال بیرون آمد و در رسانه‌های اجتماعی و توسط هشتگ‌ها ‌سازماندهی شد. مزیت جنبش دیجیتال نسل Z در این بود که توانست بدون سازمان متمرکز، سریع و گسترده بسیج ایجاد کند، اما همین غیرمتمرکز‌بودن چالش‌هایی هم دارد؛ از‌جمله دشواری در تعریف خواسته‌های منسجم و همچنین خطر بهره‌برداری‌های غیرمطلوب از سوی گروه‌های سیاسی.

به‌طور کلی ظهور و گسترش شبکه‌های اجتماعی، شیوه‌های مشارکت سیاسی و اجتماعی را دچار تحولی عمیق کرده و دیگر احزاب و اتحادیه‌ها تنها بستر کنش جمعی نیستند. اعتراضات نپال هم فقط یکی از نمونه‌های ‌این تحول است که چون خیلی سریع منجر به تغییرات ساختاری در این کشور شده، توجه بیشتری‌ را به خود جلب کرده است.

هرچند همچنان نمی‌توان درباره پایداری این تغییرات قضاوت کرد. در اصل بحران نپال بازتابی از چالشی بزرگ‌تر در کشورهای آسیایی و سایر نقاط دنیاست؛ یعنی تعارض میان سرعت تحرک دیجیتال جوانان و کندی تغییر در نهادهای رسمی سیاسی. اگرچه تلفن‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و شبکه‌های آنلاین ابزارهای قدرتمندی در اختیار جوانان قرار داده‌اند تا سازماندهی و صدای خود را تقویت کنند، اما تغییر پایدار همچنان باید از طریق نهادهای رسمی مانند پارلمان‌ها، دادگاه‌ها و قانون اساسی محقق شود. حالا نسل Z نپال نیز با این چالش روبه‌رو ست که چگونه جنبش کنونی را به یک دگرگونی سیاسی پایدار و نهادینه تبدیل کند.

دانشجویان نپالی در جست‌وجوی عدالت، آزادی و امید

اعتراضات نپال علاوه بر اهمیت شبکه‌های اجتماعی، بار دیگر بحث مطالبات نسل Z ‌و اثرگذاری آنها را نیز در اذهان مطرح کرده است؛ چراکه جوانان نپال بعد از قطع شبکه‌های اجتماعی هم توانستند مردم را برای حضور گسترده بسیج و در مدت کوتاهی تغییرات مهمی در کشور ایجاد کنند. روزنامه «شرق» با دو نفر از نسل جوان نپال که به‌تازگی برای تحصیل به آمریکا مهاجرت کرده‌اند، درباره دیدگاه‌شان نسبت به اعتراضات و بیم‌ها و امیدهایشان به گفت‌وگو پرداخته است.

یکی از این دانشجویان که در حال حاضر در ایالت اکلاهاما مشغول به تحصیل است، در گفت‌وگو با «شرق» درباره دلایل آغاز اعتراضات در نپال می‌گوید: «اعتراضات در نپال به‌ دلیل سال‌ها فساد آغاز شده است؛ فسادی که مردم، به‌ویژه نسل Z، دیگر نمی‌توانند در برابر آن سکوت کنند. این حرکت با ترند نپو‌کیدز (nepo kids) در شبکه‌های اجتماعی شروع شد؛ ترندی که نشان می‌داد فرزندان سیاست‌مداران فاسد، در رفاه و تجمل زندگی می‌کنند، در‌حالی‌که مردم عادی نپال برای زنده‌ماندن تقلا می‌کردند. نپو‌کیدز به فرزندان سیاست‌مداران ثروتمندی گفته می‌شود که در خارج زندگی می‌کنند. این در حالی بود که خود سیاست‌مداران مدام می‌گفتند‌ «من خیلی فقیرم، هیچ پولی ندارم»، ولی فرزندان و خانواده‌شان مثل شاهزاده‌ها زندگی می‌کردند. همین افشاگری‌ها باعث شد ‌دولت تصمیم بگیرد شبکه‌های اجتماعی را مسدود کند. بنابراین شبکه‌های اجتماعی جز تیک‌تاک به مدت سه یا چهار روز مسدود شد. بعد از آن، بقیه مردم و گروه‌ها تصمیم گرفتند علیه فساد دولت تظاهرات کنند. آنها برای تاریخ هشتم سپتامبر فراخوان دادند و این خبر را در تیک‌تاک منتشر کردند. تظاهرات اول کاملا مسالمت‌آمیز شروع شد، ولی کم‌کم اوضاع متشنج شد. اعمال خشونت در برخورد با معترضان باعث شد همه دانشجویان خشمگین شوند و شروع کنند به حمله به دیوارهای اطراف مجلس. قرار بود تظاهرات آرام بماند، اما در نهایت پلیس شروع کرد به شلیک گاز اشک‌آور و آب‌پاشی. بعد از آن، تیراندازی واقعی آغاز شد؛ نه گلوله‌های پلاستیکی، بلکه گلوله جنگی. آنها مستقیما مردم را هدف می‌گرفتند، حتی به هوا شلیک نمی‌کردند. اگر عکس‌ها را در شبکه‌های اجتماعی دیده باشید، پلیس مستقیم به سوی مردم نشانه می‌رفت. قرار بود اعتراض‌ها مسالمت‌آمیز باشد، اما در همان روز نخست ارتش به روی جوانان معترض آتش گشود و بیش از ۵۰ نفر بی‌گناه کشته شدند.

بنابراین به نظر می‌رسد برخورد شدید با معترضان، آتش اعتراضات را بیشتر کرده است: «این فاجعه دردناک خشم مردم را شعله‌ورتر و اعتراض‌های آرام را به یک جنبش گسترده تبدیل کرد. کشتار دانش‌آموزانی که لباس مدرسه به تن داشتند، کاملا برخلاف قانون بود و همین همه را به‌شدت عصبانی کرد. روز بعد، خشم مردم چند برابر شد و دوباره اعتراض‌ها بالا گرفت. البته این اولین اعتراض جوانان در نپال نبود؛ دوره‌های دیگری هم معترضان به خیابان‌ها آمده بودند. اما قبلا اعتراض‌ها معمولا یک هفته یا دو هفته ادامه پیدا می‌کرد و در نهایت دولت چندان اهمیت نمی‌داد، ولی این بار ‌به‌ دلیل کشته‌شدن بچه‌ها، اوضاع فرق کرد. این قتل‌ها مردم را به‌شدت خشمگین کرد و همه چیز شعله‌ور شد. به همین دلیل، نتایجی که امروز می‌بینید، همه ناشی از خشم مردم است. اکنون معترضان خواستار عدالت برای کشته‌شدگان، پایان فساد و تغییر واقعی در دولت هستند. برخی رسانه‌ها به اشتباه مدعی شدند که این اعتراض‌ها به‌‌ دلیل ممنوعیت شبکه‌های اجتماعی بوده، اما این درست نیست. ممنوعیت تنها پس از وایرال‌شدن ترند نپو‌کیدز اعمال شد؛ زیرا دولت می‌خواست صدای مردم را خاموش کند. 

در اصل، این جنبش درباره آزادی، عدالت و آینده‌ای عاری از فساد است. ما مردم نپال سال‌ها رنج کشیده‌ایم، اما شجاعت نسل Z امیدی واقعی برای تغییر به همراه آورده است».

به نظر می‌رسد اعتراضات اخیر جوانان نپالی را به آینده‌ای بهتر و عادلا‌نه‌تر امیدوار کرده است. یکی دیگر از دانشجویان نپالی در گفت‌وگو با «شرق» در این رابطه می‌گوید: «شنیدن خبر کشته‌ و زخمی ‌شدن مردم در جریان اعتراضات قلبم را شکست. انگار کل ملت، چه در داخل کشور و چه در خارج، با هم عزاداری کردیم. اما هم‌زمان نوعی آرامش و امید نیز در سراسر نپال وجود دارد. این اعتراض به یک لحظه تاریخی تبدیل شده که قدرت مردم عادی، به‌ویژه جوانان و دانشجویان را نشان داد؛ کسانی که بی‌هراس در برابر فساد ایستادند. با انتخاب نخست‌وزیر زن جدید، بسیاری از ما سرانجام احساس امیدواری می‌کنیم برای داشتن کشوری عاری از فساد و آینده‌ای پر از فرصت. با نزدیک‌شدن انتخابات بعدی، ‌دعا می‌کنیم برای تغییر واقعی؛ رهبرانی آگاه، صادق و آماده برای خدمت به مردم. این جنبش نشان داده که تغییر ممکن است‌ و ما آماده‌ایم برای آن مبارزه کنیم».

او همچنین با اشاره به مهاجرت دانشجویان از نپال به دلیل وضعیت اقتصادی و نبود شغل می‌گوید: به‌عنوان یک دانشجوی جوان، تنها امیدم این است که نپالی را ببینم بدون فساد؛ جایی که مردم فرصت واقعی برای رشد و داشتن زندگی بهتر داشته باشند. این روزها سخت هستند و ما واقعا به حمایت جامعه جهانی نیاز داریم. امیدوارم جهان در کنار ما بایستد و به نپال کمک کند آینده‌ای بسازیم که در آن عدالت، آزادی و امید نه‌فقط رؤیا‌ بلکه واقعیتی برای همه باشد.

منابع:

«At least 19 killed in ‘gen Z’ protests against Nepal’s social media ban»، گاردین، ۸ سپتامبر ۲۰۲۵.

«Nepals caretaker PM navigates fragile peace amid youth revolt, party pushback»، رویترز، ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۵.

«From Smartphone to Streets, Will Nepal’s Gen Z Revolution Deliver Change?»، The Diplomat، ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۵.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.