نگاه نفتی به باران

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

نیما فرید مجتهدی* – سمانه نگاه**

‌در سال آبی گذشته به‌طور میانگین 142.3 میلی‌متر باران در گستره کشور باریده است؛ سالی آبی با 40 درصد کاستی بارش یا به بیان دقیق‌‌تر 39.4 به پایان رسید. نکته مهم اینکه این حجم کاهش بارش نسبت به سال قبل 93 درصد کاهش را تجربه کرده است. اگر بخواهیم عدد 

40 درصد را با کمی اغماض نگاه کنیم، یعنی حدود نیمی از بارش مورد انتظار کشور محقق نشد. در این میان استان سیستان‌و‌بلوچستان باز هم در رکوردداری کاهش بارش، رتبه اول را به خود اختصاص داد با عددی معادل 72.5 درصد کاهش بارش، در رقابتی نزدیک با استان هرمزگان با کاهش بارش 70‌درصدی.

تهران نیز در ادامه حال جوی نامساعدش، این رویه را ادامه داد و بارش آن کاهش 48.6‌درصدی را تجربه کرده است؛ یعنی نیمی از بارش آن محقق نشد. کمترین کاهش بارش مربوط به استان‌های گیلان و مازندران با رتبه‌های به ترتیب 7.7 و 7.8 کاهش است. موج بارشی در میانه و انتهای تابستان شرایط وخیم این دو استان را اندکی بهبود بخشید. نگاهی به جدول مقایسه بارش کشور نشان می‌دهد که در مجموع به شکل یک‌دست این ناترازی‌ تراز است.

کم‌بارشی تنها مسئله این روزهای ایران نیست؛ گرمای بیش از حد، خود تشدیدکننده این شرایط است. دمای بیشتر، منجر به تبخیر بیشتر و همچنین افزایش نیاز و تقاضای بیشتر می‌شود. میانگین سالانه دمای کشور در مدت مورد نظر، برابر با 19.4 درجه سلسیوس بوده که نسبت به بلندمدت 1.2 درجه گرم‌تر بوده است. استان هرمزگان با میانگین دمای سالانه 26.3 درجه سلسیوس گرم‌ترین استان کشور بوده است، هرچند استان‌های بوشهر با 25.6 درجه و خوزستان با 25.2 در رتبه‌های بعدی ‌قرار گرفته‌اند. خنک‌ترین استان کشور در سال زارعی گذشته، استان اردبیل با دمای میانگین سالانه 11.4 درجه سلسیوس بوده است. استان چهارمحال‌و‌بختیاری در میان تمام استان‌های کشور بیشترین افزایش دما را نسبت به بلندمدت تجربه کرده است.

وضعیت حوضه‌های آبریز ایران متأثر از وضعیت بارشی کشور در شرایط مساعدی نیست. حوضه آبریز خلیج‌ فارس و دریای عمان که به نوعی بیانگر شرایط بارشی در بخش‌های جنوبی کشور و رشته‌کوه‌های زاگرس جنوبی بوده، ‌چنین وضعیتی داشته است؛ با 47 درصد کسری بارش، این حوضه آبریز‌ بیشترین کاهش را در کشور متحمل شده است. هرچند رتبه بعدی مربوط به حوضه مرزی شرقی کشور می‌شود که با 46 درصد کاهش، در رتبه دوم قرار می‌گیرد. در تمام حوضه‌های آبریز ایران کاهش بارش وجود داشته است. در حوضه دریاچه ارومیه این کاهش 26 درصد، در حوضه آبریز دریای خزر ‌14 درصد، در حوضه فلات مرکزی 40 درصد و در حوضه آبریز قره‌قوم 24 درصد بوده است.

فصل سرد، فصل شروع سرما و وزش بادهای غربی و بارش است. تنِ خشک کوهستان سرمای بارش برف را می‌طلبد. از کوهستان تا چشمان منتظر ما، همگی آسمان را می‌پاییم؛ بارشی که یک هشدار است، اما همین هشدار هم در این زمانه سختِ ناترازی‌ها و فرونشست‌ها، مُسکنی است که بدانیم شاید آسمان با ما قهر نکرده که جز این نیست که اگر آسمان از ما روی برگرداند، ما محکوم به نیستی هستیم.

‌‌اما آنچه مسلم است، بی‌تدبیرهای گذشته در حوزه مدیریت آب، چه استفاده بی‌برنامه از آب‌های جاری و چه بهره‌برداری بی‌رویه از اعماق زمین به شیوه برداشت نفت، بحران آب و کمبود بارش در دهه‌های اخیر را تشدید کرده است.

نگاه ما‌ به برداشت آب، مانند نگاه‌مان به نفت بود. وقتی پمپ‌های آب‌ تنها با یک دکمه آب را از دل زمین به باغ‌ها رساند، تصور می‌شد این آب از دل زمین‌ پایان‌ناپذیر است. زمانی امید به منابع برف موجود در کوه بود، برداشت بی‌رحمانه آب از دل دشت‌ها‌ تا شیب کوه‌ها و گاهی تا بلندای خط‌الرأس‌ها؛ تا جایی که اسب آهنین می‌رفت، تاخت‌وتاز شد، شخم زده شد، آب برداشت شد و پمپ‌ها در همراهی لوله‌های پلی‌‌اتیلن چه عرصه‌هایی از منابع طبیعی را درنوردید و چه دیم‌زارهایی که تبدیل با باغ نشد. باورناپذیر است اما باغ‌داری و تبدیل دیم‌کاری به تولیدات باغی در حجم وسیع، بدون نگاه به منابع آبی، آخرین ضربه را به پیکره آبی کشور زد. سبدهای رنگارنگ میوه روی میزهای مجلل، بدون آب و برق.

امسال شرایط بارشی کشور مانند خیلی از سال‌های پیش بوده است. اتفاق عجیبی در این نمودار نیفتاده و تنها ویژگی درخور توجه آن، یکدستی در کاهش بارش در تمامی کشور است. به بیان ساده‌تر، گیلان و مازندران هم به این تیم اضافه شده‌اند. امسال با 40 درصد کاهش بارش در کشور پایان یافت، شاید کم‌و‌بیش مشابه میزان بارش در سال‌های قبل‌تر. اما چیزی که مهم است، ما همچنان در فهم خشک‌سالی مانده‌ایم. این نمودارهای پیوسته از این سال آبی به سال آبی دیگر، نمایانگر خشک‌سالی نیست، بلکه نشان می‌دهد بارش کشور کم شده است. میان مفهوم خشک‌سالی و خشکی فاصله و تفاوت است و راهکارهای هرکدام متفاوت. راه فعلی و آینده کشور هم از مسیر خشکی می‌گذرد. مسیری هرچند سخت، ولی مشخص‌بودن مشکل و درک آن است که راه درمان را فراهم می‌آورد. اما برای ما همچنان خشک‌سالی است و انتظارمان از آسمان ماندگار. آسمانی که اگر ببارد، کمتر خواهد بارید و این به احتمال زیاد، رویه‌ای ادامه‌دار خواهد بود.

‌*دکترای آب‌وهواشناسی - **دکترای هواشناسی

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.