‌روایتی از «میراث‌‌ نگار نفت»

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

ایمان  اسپرغم-  مجموعه‌دار  و  پژوهشگر دکتری معماری: ‌در قلب هلال برویم، جایی که هنوز شمشادها در هوای شرجی بوی آشنا می‌پراکنند، موزه‌ای کوچک اما معنا‌دار قد برافراشته است: «موزه میراث نفت ایمان اسپرغم». اینجا فقط محل نگهداری اشیا‌ نیست؛ مکانی است برای بازخوانی شهری که روزگاری نگین درخشان صنعت نفت ایران بود و ردّ نخستین تجربه‌های مدرنیته را در کالبد و زیست جمعی خود ثبت کرد.

آبادان با کشف نفت در آغاز قرن بیستم جان گرفت و از دهه ۱۲۹۰ به بعد، پالایشگاه عظیم و محله‌های سازمانی‌اش چون طرحی سنجیده بر زمین هم‌سطح دریا گسترده شد: خانه‌هایی با ایوان‌های کشیده و سایه‌بان‌های سخاوتمند، خیابان‌های پهن که به باغچه‌های سبز ختم می‌شد و مجموعه‌هایی که مسجد، کلیسا، کنیسه، سینما، باشگاه و بیمارستان را در کنار هم جای می‌داد. در این میان، کارگران ایرانی و متخصصان مهاجر از بریتانیا، هند، بنگلادش، هلند و آمریکا دوشادوش هم شهری را آجر به آجر ساختند و بافت اجتماعی کم‌نظیری پدید آوردند؛ تنوعی که در محله‌های باغ‌شهری آبادان به فرهنگ هم‌نشینی و احترام متقابل بدل شد.

در موزه اسپرغم اکنون بیش از 500 قالب آجر با نقش‌ها و ابعاد گوناگون، نمونه‌های مصالح بومی و وارداتی، ابزار پالایشگاه، اسناد و عکس‌ها به نمایش درآمده است؛ هریک سندی از روزگار پیش و پس از جنگ، وقتی که معماری نه زینت که پاسخی دقیق به اقلیم و نیاز بود و شهرسازی می‌کوشید زندگی مدرن را با گرمای سوزان جنوب آشتی دهد. این گنجینه در پی سال‌ها گردآوری عاشقانه فراهم آمده است؛ گاه با خرید از مجموعه‌داران، گاه با دریافت هدیه‌ و گاه با نجات قطعات ارزشمند از دل ویرانه‌ها. در نگاه ما، هر شیء پلی است میان دانش و دست، میان فرهنگ‌ها و میان انسان و مکان.

آبادان را بسیاری «پایتخت مدرنیته» ایران دانسته‌اند؛ شهری با پالایشگاهی بزرگ که بخش مهمی از رخدادهای تاریخ نفت در آن رقم خورد و هنوز ناگفته‌های بسیار دارد. دودکش‌های پالایشگاه، همچون نشانه‌ای شهری، برای آبادان همان منزلتی را دارند که ستون‌های تخت‌جمشید برای حافظه ملی ما. جایگاه استراتژیک شهر، دسترسی به آب‌های آزاد و عبور کشتی‌های بزرگ از آبراه بین‌المللی اروندرود، بر اهمیت آن افزوده است. در کمتر نقطه‌ای از جهان می‌توان نمونه‌ای یافت که در مرکز هسته شهری صنعتی، آب شیرین و مسیر کشتیرانی اقیانوسی چنین به‌هم نزدیک باشند؛ ویژگی‌ای که بر غنای اقتصادی و زیستی آبادان افزوده و در شکل‌گیری الگوهای سکونت و کار اثر مستقیم گذاشته است.

این موزه تلاشی است برای پاسداری از الگوی باغ‌شهر آبادان؛ میراثی که زیر فشار الگوهای شتاب‌زده توسعه و بی‌اعتنایی به ریشه‌ها در معرض فراموشی است. ما باور داریم هویت معماری و شهری رشته‌ای از خاطرات و تجربه‌هاست که اگر گسسته شود، دشوار می‌توان آن را دوباره پیوست. بازدیدکننده، چه آبادانی باشد و چه میهمان از دور، با عبور از این مجموعه فقط با تصویر یک شهر روبه‌رو نمی‌شود؛ روح زمانه‌ای را لمس می‌کند که در آن «امید» و «آبادانی» معنایی فراتر از یک نام داشت.

دعوت ما مؤدبانه و صمیمی است: به دیدار بیایید، روایت‌ها را بشنوید و اگر در خانه‌تان نشانی از آن روزگار مانده، ما را در تکمیل این حافظه مشترک یاری کنید. نگهداری از میراث صنعت و شهر، ادای دِینی است به گذشته و سرمایه‌ای  برای آینده.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.