فرونشست؛ انتقام طبیعت
به اعتقاد محققان حوزه آب، مسئله آب فقط یک موضوع فنی و مهندسی نیست، بلکه یک مسئله اجتماعی است که باید با نگاهی جامع به آن پرداخته شود. آنان هشدار می‌دهند که هرچه آب بیشتری وارد تهران شود، به همان میزان جمعیت نیز افزایش می‌یابد و تا زمانی که قانون به‌درستی اجرا نشود، فرهنگ مصرف اصلاح نشود و مشوق‌هایی برای کاهش مصرف فعال نشود، مدیریت منابع آبی کشور با شکست مواجه خواهد شد.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
به اعتقاد محققان حوزه آب، مسئله آب فقط یک موضوع فنی و مهندسی نیست، بلکه یک مسئله اجتماعی است که باید با نگاهی جامع به آن پرداخته شود. آنان هشدار می‌دهند که هرچه آب بیشتری وارد تهران شود، به همان میزان جمعیت نیز افزایش می‌یابد و تا زمانی که قانون به‌درستی اجرا نشود، فرهنگ مصرف اصلاح نشود و مشوق‌هایی برای کاهش مصرف فعال نشود، مدیریت منابع آبی کشور با شکست مواجه خواهد شد.
مسعود مجرب، مدیرعامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان، در صد‌و‌بیست‌و‌هفتمین نشست تخصصی پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت سوانح طبیعی با موضوع «راهکارهای مقابله با فرونشست زمین در مناطق شهری» گفت: ما دلایل بروز فرونشست زمین و راهکارهای مقابله با آن را می‌دانیم، اما هیچ اقدام ریشه‌ای برای کنترل این پدیده انجام نشده و اکنون طبیعت در حال «انتقام‌گیری» از ماست. او با بیان اینکه کشور در زمینه مدیریت آب و مقابله با فرونشست زمین در مسیر درستی حرکت نمی‌کند، افزود: کشاورزان همچنان به مصرف بی‌رویه آب برای رسیدن به خودکفایی علاقه‌مندند، در حالی که با مفهوم «استراتژی آب» آشنایی ندارند. از سوی دیگر مدیریت منابع آب کشور به شانس وابسته است؛ اگر بارش خوب باشد، آب را مدیریت می‌کنیم و اگر بارش کم باشد، بحران پدیدار می‌شود.
مجرب با مرور روند مصرف آب در ایران طی دهه‌های گذشته گفت: ابتدا با حفر چاه، توسعه منابع آبی دنبال شد، سپس سدسازی به عنوان راه‌حل مطرح شد و در ادامه ایده انتقال آب شکل گرفت. اما انتقال آب بدون برنامه‌ریزی، پیامدهایی همچون تنش‌های اجتماعی را در پی خواهد داشت. او به طرح آب‌های ژرف نیز اشاره کرد و گفت: در این طرح قرار است آب از عمق سه هزار متری استخراج شود؛ پروژه‌ای که در سیستان‌وبلوچستان اجرائی شد، اما همچنان پرسش‌های جدی درباره پایداری آن وجود دارد.
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان با تأکید بر اینکه مسئله آب نیازمند «نهاد پاسخ‌گو» است، اظهار کرد: آب، یک مسئله اجتماعی است که باید حل شود و تا زمانی که قانون به‌درستی اجرا نشود، فرهنگ‌سازی انجام نگیرد و مشوق‌ها برای کاهش مصرف فعال نشود، در مدیریت منابع آبی شکست خواهیم خورد. او تجربه جهانی در مقابله با فرونشست را یادآور شد و گفت: در ژاپن دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی موجب بحران فرونشست شد. نخستین اقدام ژاپن، ممنوعیت برداشت بی‌رویه بود و سپس توسعه شبکه آبرسانی سطحی، پایش مستمر سطح زمین با GPS و InSAR و تصویب قوانین خاص برای حفاظت از منابع آب دنبال شد. در آمریکا نیز علاوه بر پایش زمین با داده‌های ماهواره‌ای، کشاورزان به تغییر الگوی کشت و استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری تشویق شدند.
وضعیت فرونشست در اصفهان
مجرب با اشاره به مطالعات انجام‌شده در اصفهان گفت: در این پروژه بانک اطلاعاتی فرونشست تشکیل شد و شهرداری می‌تواند به صورت برخط اطلاعات هر منطقه را دریافت کند. بر‌اساس این مطالعات، بیشترین نرخ فرونشست اصفهان از سال ۲۰۱۶ تاکنون هفت سانتی‌متر و حداکثر نرخ آن
۱۰ سانتی‌متر بوده است. او همچنین از بازدید ۶۴ مدرسه در معرض فرونشست خبر داد و افزود: در یکی از این مدارس، ساختمان از پی تا سقف دچار ترک‌های شدید ناشی از نشست زمین شده بود. مجرب ظرفیت نهادی و اجرائی ناکافی را از چالش‌های اصلی حکمرانی آب زیرزمینی دانست و تصریح کرد: هرچند قوانین موجود کافی است، اما دستگاه‌های متولی، نیروی انسانی و بودجه و اختیار لازم برای اجرای مقررات را ندارند. مالکیت خصوصی چاه‌ها، ضعف هماهنگی میان نهادها و فقدان داده‌های منسجم، از دیگر چالش‌هاست. در ادامه نشست، رضا شهبازی، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، با اشاره به تداوم خشکسالی ۲۷ساله و فشار مضاعف بر آبخوان‌ها گفت: از دهه ۸۰ درباره بحران فرونشست هشدار داده شد، اما با گسترش دامنه نشست به داخل شهرها، زمان برای جبران از دست رفت. او افزود: از ۲۰ سال پیش بحران فرونشست وارد ادبیات علمی کشور شد. در همان زمان مطالعات نشان داد که در تهران فرونشست ۳۶سانتی‌متری رخ داده است؛ عددی که اگرچه هشداردهنده بود، اما چون بسیار بزرگ اعلام شد، حساسیت عمومی را کاهش داد و امروز بی‌تفاوتی نسبت به این بحران مشاهده می‌شود.
شهبازی با اشاره به پیمایش‌های مکرر فرونشست یادآور شد: استان‌هایی که در دهه ۸۰ در صدر فهرست نشست زمین بودند، امروز نیز همچنان همان وضعیت را دارند. او تصریح کرد: در اواسط دهه ۹۰ قوانین مدیریت منابع آب تصویب شد و هم‌زمان پژوهش‌های علمی نیز در جریان بود، اما آنچه از دست دادیم «زمان» بود؛ زیرا در سطح زمین بحران گسترش می‌یافت. به گفته او، در اواسط دهه ۹۰ نخستین نقشه احتمالی فرونشست منتشر شد و اصفهان در معرض ریسک قرار گرفت. اکنون همان ریسک به خطر واقعی تبدیل شده است.
شهرها در محاصره فرونشست
شهبازی با تأکید بر اینکه برای جبران فرونشست در محیط‌های شهری کاری نمی‌توان کرد، گفت: باید امیدوار باشیم دامنه گسترش آن بیش از این نشود. او افزود: از اواخر دهه ۹۰ کشور وارد بحران جدی نشست زمین شد و امروز میزان متوسط آن بین پنج تا هفت سانتی‌متر است. او به وقوع سیل ۹۸ اشاره کرد و گفت: اگرچه گلستان و لرستان در زیر آب بودند، اما این سیل هیچ اثری بر تغذیه آبخوان‌ها نداشت و نشان داد پیوند هیدرولوژیک سطح و زیرسطح زمین قطع شده است. معاون سازمان زمین‌شناسی همچنین گفت: در گذشته به دلیل وجود هامون، سیستان‌وبلوچستان کمتر مورد توجه بود، اما مطالعات سال ۱۴۰۰ نشان داد که این استان در رتبه چهارم فرونشست کشور قرار گرفته است. دلیل اصلی این مسئله، برداشت آب از اطراف هامون است. او خاطرنشان کرد: از سال ۷۷ تاکنون کشور با خشکسالی روبه‌رو بوده، اما اکنون باید بپذیریم که مسئله اصلی تغییر اقلیم است، نه صرفا خشکسالی.
شهبازی اجرای سریع طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب به عنوان سند بالادستی ملی، توقف برداشت در نواحی بحرانی، شناسایی زیرساخت‌های تحت تأثیر و پهنه‌بندی ریسک را از اقدامات فوری دانست. او تأکید کرد: توقف حفر چاه جدید و ارتقای آگاهی عمومی، اصلاح زنجیره تولید مبتنی بر بهره‌وری آب، اطلاع‌رسانی برخط و استقرار سامانه ملی پایش مؤلفه‌های مؤثر بر فرونشست باید در دستور کار قرار گیرد.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
