کورسویی از حقیقت

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: «دانش‌آموز مفلس» رمانی کوتاه به قلم اوسامو دازای، نویسنده‌ شهیر ژاپنی است که در عمر کوتاه خود تأثیر بسزایی بر ادبیات ژاپن گذاشت‌ تا حدی که نویسندگان بنامی همچون موراکامی و کوبو آبه از او تأثیر پذیرفته‌اند. این رمان که به‌تازگی با ترجمه مهران محبوبی از زبان ژاپنی منتشر شده، در میانه‌ جنگ جهانی دوم روایت می‌شود. «دانش‌آموز مفلس» در بحبوحه جنگ جهانی دوم نوشته شد و مانند دیگر آثار مطرح دازای نوعی روایت اعتراف‌گونه دارد و با لحن و زبانی جان‌دار در قالب گفت‌وگویی جدلی به بیان حوادث حیات خودِ دازای می‌پردازد، آن‌هم از زبان سه شخصیت متعارض اما هم‌درد و هم‌سرنوشت. «آغاز ماجراجویی پرهیاهوی دانش‌آموز مفلس این‌گونه است؛ آن‌گاه که فقر با تزویر درمی‌آمیزد و خودنمایی فکری، کورسویی از حقیقت را نمایان می‌سازد».

دازای این رمان کوتاه را در سال 1940، در اوج جنبش میلیتاریسم ژاپن و یک سال پیش از حمله آن کشور به پرل هاربر در آمریکا و درگیری ژاپن در جنگ جهانی دوم نوشت. چنان‌که در یادداشت مترجم بر کتاب آمده است، اشاره نویسنده به شکست فرانسه در جنگ و گفته یکی از شخصیت‌های داستانش که «من به نظم محکم نظامی‌ها معتقدم»، نه صرفا پیش‌بینی جنگ پیش‌رو بلکه نشانه‌ای از تأثیر‌گرفتن دازای از جو به‌شدت نظامی زمانه خود و گرایش سیاسی او به میلیتاریست‌هاست. مترجم همچنین به خصوصیات مشترک نوشته‌های دازای اشاره می‌کند که وجود عناصری از زندگی شخصی در آثارش است و همین امر موجب شده غالبا مرز میان داستان تخیلی و واقعیت زندگی او محو و مغشوش شود. هرچند ‌دازای گرفتار قالب رمان خودزندگی‌نامه‌ای نمی‌ماند، اغلب برای رساندن وجوه پیچیده شخصیت‌هایش روایت اول‌شخص را به کار می‌برد. از نکات قابل تأمل دیگر آثار دازای از دیدِ مترجم، «توصیف دازای از زیباشناسی نقاط ضعف و ناتوانی‌های انسان در زندگی است که تفاوت‌های ظریف حساسیت و آسیب‌پذیری بشر را ثبت می‌کند.

دازای با وجود رفتارها و سبک زندگی خصوصی‌اش که با انتقادهایی از‌جمله از یوکیو میشیما نویسنده برجسته ژاپنی همراه شد، به‌ سبب سبک نوشتار همه‌فهم و ساده‌اش و مضامینی که انتخاب می‌کند، همچنان به‌عنوان چهره‌ای محبوب به‌ویژه در میان جوانان باقی مانده است. میشیما نیز با وجود انتقادها به زندگی دازای، درباره مضامین جسورانه آثار او می‌گوید: «چیزی که از دازای بیزارم می‌کند، این است که او دقیقا همان چیزهایی از درونم را برملا می‌سازد که بیش از همه می‌خواهم پنهان‌شان کنم». برخلاف سبک رمان‌های اعتراف‌گونه یا به تعبیر مترجم «رمان-من»، که در ژاپن اوایل سده بیستم رایج شد، دازای با قلب و تحریف حوادث زندگی‌اش، یا معرفی خود به سه نام مختلف در همین رمان «دانش‌آموز مفلس»، بی‌اعتنا به قالب اعترافی و زندگی‌نامه‌ای، سبک خاص خود را می‌سازد. هرچند دازای چارچوب رمانش را از زندگی‌نامه خود وام گرفته و هر سه شخصیت داستان، آینه تمام‌نمای وجوهی از نبوغ و روحیه عصیانگر او هستند.

از نکات مهم دیگر درباره «دانش‌آموز مفلس»، اقتباس از منابع و حوادث گوناگون در این رمان است: اشارات دازای به ادبیات قرون وسطای اروپا و تأثیرپذیری خلاقانه از ادبیات اواخر سده نوزدهم آلمان که به‌روشنی در این رمان کوتاه پیداست. با وجود وام‌گیری آزاد و جسورانه و التقاطی دازای، آنچه او ارائه می‌کند روان‌شناسی شخصیت‌ها و اشاره کوتاه و غیرمستقیم او به تنگی فضای سیاسی و اجتماعی کشورش در زمان حیات او است و خودداری از طرح مستقیم این مسائل، بیشتر در روحیه محافظه‌کار نویسندگان و متفکران ژاپنی ریشه دارد.