غافلگیری در برابر تاریخ

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

پارسا شهری: «زنده‌باد مرگ»، رمانی از ناصر ایرانی، اولین رمانی است که درباره وقایع انقلاب پنجاه‌وهفت نوشته شده است. شخصیت‌های داستان، هر یک بخشی از جامعه را نمایندگی می‌کنند: نویسنده‌ای که گناهان گذشته‌اش به سراغش آمده است، یک مأمور ساواک که شاهد آخرین روزهای سازمانش است، یک شاعر و گروهی روشنفکر، که همه یک نقطه مشترک دارند: غافلگیری در برابر تاریخ. ایرانی این اثر را بارها بازنویسی کرده بود و نسخه‌ای که به‌تازگی در انتشارات وال منتشر شده، آخرین بازنویسی این نویسنده است که برای اولین‌ بار منتشر می‌شود. در مقدمه کتاب با عنوانِ «سخن بازمانده» که نوشته همسر ناصر ایرانی و ویراستار کتاب است، اشاره شده که «زنده‌باد مرگ» از نخستین رمان‌هایی است که به یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخ معاصر ایران یعنی انقلاب پنجاه‌وهفت پرداخته است.

غافلگیری از انقلاب تِم اصلی رمان است: شخصیت‌های رمان قادر نیستند زلزله‌ای که تمام ارکان جامعه را لرزانده باور کنند، «به همین دلیل، تصمیم‌های اشتباه می‌گیرند و به راه خطا می‌روند». به این ترتیب، «غفلت، غفلتی که از جهان‌بینیِ نادرست ناشی می‌شود و یا از عدم توانایی پذیرش واقعیت»، درون‌مایه اصلی «زنده‌باد مرگ» است. این رمان بار نخست در سال 1362 در پنج هزار نسخه از سوی انتشارات سروش منتشر شده است، اما چنان که در مقدمه آمده، با کج‌فهمی‌هایی از همه سو مواجه می‌شود؛ «کج‌فهمی‌هایی برخاسته از تعصب سیاسی و ناآشنایی با سازوکار آفرینش ادبی، مشخصا هنر رمان.

هیچ گروه و جناحی کوچک‌ترین انتقاد رمان را برنمی‌تابید و همه، حتی روشنفکران که چهره‌شان در زنده‌باد مرگ ترسیم شده بود، تصویر خود را در آینه رمان نپسندیدند و آینه را شکستند و خالقش را از خود راندند و به تنهایی و جداافتادگی محکوم کردند». گویی سرنوشت رمان با مضمون آن بی‌ارتباط نبود، غفلت از رمان به واقعیتِ زندگی نویسنده منتقل شده و مشکلاتی را برای ایرانی و برای ناشر به همراه می‌آورد‌ تا حدی که چاپ دوم کتاب تا سال 1369 به تأخیر می‌افتد. در مقدمه همچنین اشاره شده که این نویسنده سه دنباله بر این رمان نوشته که تاکنون منتشر نشده است و «این چهار رمان به‌هم‌پیوسته روایت هنریِ بخشی از تاریخ کشورمان هستند».

ناصر ایرانی، داستان‌نویس و نمایش‌نامه‌نویس، در هفتم مرداد‌ماه ۱۳۱۶ در تهران زاده شد. او همچنین در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان آثاری نوشته و ترجمه کرده است. چند سالی هم روزنامه‌نگاری کرد و مقالاتی در باب هنر رمان و مسائل تاریخ معاصر ایران نوشت. «جان گابریل بورکمن» مهم‌ترین اثر ادبی است که او به فارسی ترجمه کرده است. اما رمان «زنده‌باد مرگ» در کارنامه ادبی او جایگاه ویژه‌ای دارد. به باور بسیاری از منتقدان و اهل ادبیات، ماندگارترین اثری است که ایرانی از خود به جای گذاشته است. شاید به این خاطر که در این رمان با شرح کابوس‌ها و درگیری‌های ذهنی شخصیت اصلی داستان مواجهیم که به‌نوعی جدل‌های ذهنی و فکری ناصر ایرانی را نشان می‌دهد.

چنان‌که خود ناصر ایرانی نوشته است، او در آغاز ۱۴‌سالگی یعنی در تابستان ۱۳۳۰، عضو سازمان جوانان حزب توده ایران شده و در آغاز ۱۸‌سالگی که تابستان ۱۳۳۴ بود، از سازمان جوانان استعفا داده و برای همیشه از حزب توده دور می‌شود. راوی «زنده‌باد مرگ» نیز به‌ واسطه تغییر ایدئولوژی، آرمان‌ و کنش‌های سیاسی‌اش در روزهای منتهی به انقلاب، این مجادلات را با تمام وجود تجربه کرده و زیسته بود.