نقشه راه تهران برای گفت‌وگو

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

دیپلماسی به‌عنوان راه‌حلی برای عبور از بحران و شعله‌ور شدن مجدد جنگ، در شرایط پیچیده‌ای قرار گرفته است و ایران با تأکید بر جبران خسارت و تضمین امنیتی، پیش‌شرط‌های مهمی برای ازسرگیری گفت‌وگوها تعیین کرده و آمریکا، با رد این مطالبات، همچنان سیاست فشار و تحریم را ادامه می‌دهد.

این وضعیت نشان می‌دهد که هرچند راه مذاکره باز است، اما بدون عبور از موانع بنیادی اعتماد و مصالحه سیاسی، امکان عبور از بن‌بست فعلی بسیار دشوار است. در روزهای پرتلاطم پسا جنگ ۱۲‌روزه، مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا در استانبول در روزهای گذشته، نشانی بود از این واقعیت که عرصه دیپلماسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وارد مرحله‌ای حساس و پرتنش شده است. این مذاکرات که می‌تواند سرآغاز مسیر جدیدی در تعاملات سیاسی و امنیتی ایران با جهان باشد، در حالی رخ داد که روابط ایران و ایالات متحده به‌شدت پیچیده و پرچالش است و هرگونه احتمال آغاز مذاکرات حتی غیر‌مستقیم میان دو کشور با موانع جدی روبه‌رو است و حتی مذاکرات با اروپا هم نتوانست مسیر را برای آغاز گفت‌وگو میان دو کشور تسهیل کند.

درخواست ایران: جبران مالی و تضمین امنیتی

در مرکز این پیچیدگی‌ها، موضع صریح و شفاف سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و چهره کلیدی دیپلماسی هسته‌ای ایران، قرار دارد. عراقچی بارها تأکید کرده است که برای آغاز هرگونه مذاکره‌ای با آمریکا، تهران نیازمند اقداماتی واقعی و ملموس در زمینه اعتمادسازی است. این اقدامات نه‌تنها باید شامل جبران خسارت‌های مالی حمله آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران باشد، بلکه باید تضمین‌های قوی درباره تکرارنشدن این نوع اقدامات نظامی در طول روند مذاکرات نیز ارائه شود. این موضع‌گیری عراقچی با سؤالی محوری همراه است: «چرا آمریکا در میانه مذاکرات به ما حمله کرد؟»؛ پرسشی که ضمن تأکید بر نپذیرفتنی بودن این اقدام، مسیر مذاکرات را مشروط به تغییر رفتار آمریکا می‌داند. عراقچی همچنین بر لزوم یافتن راه‌حل برد-برد تأکید دارد. این عبارت نشان می‌دهد که ایران به دنبال توافقی است که نه صرفا به منافع خود، بلکه به منافع دو طرف توجه داشته باشد و بتواند بحران هسته‌ای را به گونه‌ای پایدار و پذیرفتنی برای هر دو طرف پایان دهد.

راه باریک، اما نه غیرممکن مذاکرات

عراقچی تصریح می‌کند که فضای مذاکره «باریک است، اما غیرممکن نیست». این عبارت ضمن اشاره به دشواری‌های فنی و سیاسی پیش‌رو، حامل پیام امیدواری ضمنی است که امکان بازگشت به میز مذاکره و دستیابی به توافق در شرایط حساس فعلی همچنان وجود دارد. با این حال، وزیر امور خارجه ایران شفاف می‌گوید که راه‌حل نظامی برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد و جمهوری اسلامی به برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود پایبند است. او تأکید می‌کند که دکترین ایران براساس فتوای ۲۰ساله رهبر انقلاب که توسعه سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده، استوار است و این سیاست تغییر نخواهد کرد.

 بی‌اعتمادی تاریخی و شروط تهران برای مذاکره

این اعتماد پایین میان دو طرف به‌ویژه پس از اقدام دونالد ترامپ در لغو توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) که با دولت اوباما امضا شده بود، عمیق‌تر شده است. عراقچی به‌صراحت بیان می‌کند که تا زمانی که واشنگتن خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم باشد، توافقی در کار نخواهد بود. تهران اعلام کرده است که حاضر به پذیرش «غنی‌سازی صفر» نیست، اما آماده است در فضای مذاکرات، استدلال‌های دو طرف مطرح شود و راهکارهایی پیدا شود. این موضع نشان‌دهنده تعادل حساس بین انعطاف‌پذیری سیاسی و حفظ خطوط قرمز ملی است که ایران در سیاست خارجی خود دنبال می‌کند.

موضع  سخت آمریکا؛ آماده مذاکره بدون جبران خسارت

در سوی مقابل، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به طور رسمی هرگونه درخواست ایران برای پرداخت غرامت بابت حمله به تأسیسات هسته‌ای را «نپذیرفتنی» خواند، اما اعلام کرد که واشنگتن همچنان آماده گفت‌وگو است. این تناقض آشکار میان رد قاطع جبران خسارت و اعلام آمادگی برای مذاکرات، فضای متشنجی را در روابط دو طرف ایجاد کرده است. همچنین اظهارات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، مبنی بر اینکه ممکن است ایران فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر بگیرد و ظرفیت‌های هسته‌ای نابود شده است، حاکی از رویکرد فشار حداکثری و تداوم سیاست‌های خصمانه واشنگتن است.

تشدید  تحریم‌ها؛  ابزاری برای  فشار  بیشتر

در ادامه سیاست‌های خصمانه، وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه شبکه‌ای از افراد و نهادها در ایران و چند کشور آسیایی وضع کرده است که به گفته واشنگتن، در تأمین فناوری برای برنامه پهپادی ایران نقش داشته‌اند. این تحریم‌ها بخشی از تلاش‌های مستمر آمریکا برای محدودکردن قابلیت‌های نظامی و فناورانه ایران تلقی می‌شود و نشان‌دهنده استمرار سیاست فشار حداکثری در دوره کنونی است.

چشم‌انداز  دیپلماسی ایران  و آمریکا؛ فرصت‌ها  و  چالش‌ها

با توجه به همه این موارد، چشم‌انداز دیپلماسی میان ایران و آمریکا با وجود احتمال‌های محدود، بسیار چالش‌برانگیز است. درخواست ایران برای جبران خسارت و تضمین تکرارنشدن حملات، شروط مهمی است که آمریکا تاکنون حاضر به پذیرش آنها نشده است. از سوی دیگر، ایران با حفظ خطوط قرمز خود، فضای مذاکرات را به‌عنوان فرصتی برای حل بحران هسته‌ای می‌بیند.

آغاز مذاکرات ایران و اروپا در استانبول می‌توانست به‌مثابه فرصتی برای بازتعریف دیپلماسی منطقه‌ای و شاید بازشدن درهای جدیدی برای گفت‌وگوهای پیچیده‌تر میان تهران و واشنگتن باشد؛ با این حال، تا زمانی که تنش‌ها و مواضع دو طرف این‌چنین متضاد باقی بماند، چشم‌انداز موفقیت مذاکرات غیرمستقیم چندان روشن نخواهد بود.