نقشه‌هایی که می‌سازند، نه‌فقط ویران
نقش فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال در جنگ و بازسازی
در جنگ‌های مدرن، فناوری فقط به تجهیزات نظامی مانند پهپادها و موشک‌ها محدود نمی‌شود، بلکه فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال و داده‌های مکانی به ابزاری حیاتی برای مدیریت درگیری‌ها و بازسازی پس از جنگ تبدیل شده‌اند.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
در جنگ‌های مدرن، فناوری فقط به تجهیزات نظامی مانند پهپادها و موشک‌ها محدود نمی‌شود، بلکه فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال و داده‌های مکانی به ابزاری حیاتی برای مدیریت درگیری‌ها و بازسازی پس از جنگ تبدیل شده‌اند. سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، تصاویر ماهواره‌ای، پهپادهای نقشه‌بردار و تحلیل داده‌های مکانی نه‌تنها در زمان جنگ بلکه در دوران آتش‌بس و بازسازی، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کنند. در این گزارش، به بررسی این فناوری‌ها با نمونه‌هایی از جنگ اوکراین، غزه، لبنان و همچنین زلزله اخیر ترکیه می‌پردازیم.
فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال چیستند؟
سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS) فناوری‌هایی هستند که داده‌های مکانی و جغرافیایی را جمع‌آوری، ذخیره، تحلیل و به صورت نقشه‌های قابل فهم و کاربردی نمایش می‌دهند. این فناوری‌ها ترکیبی از نقشه‌ها، تصاویر ماهواره‌ای، داده‌های پهپادی و اطلاعات میدانی را یکپارچه می‌کنند. پهپادها و تصاویر ماهواره‌ای با قدرت تفکیک بالا، امکان پایش مداوم و دقیق مناطق مدنظر را فراهم می‌آورند و خروجی این فناوری‌ها به‌‌جز نقشه‌های ساده، درواقع پایه تصمیم‌گیری‌های مهم در شرایط بحرانی هستند.
نقش فناوری نقشه‌برداری دیجیتال در زمان جنگ؛ جهت‌دهی، هدایت و هشدار
جنگ اوکراین یکی از نمونه‌های بارز استفاده موفق از فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال است. اپلیکیشن‌های مبتنی بر GIS مانند «GIS Arta» به نیروهای نظامی اوکراین کمک می‌کرد تا موقعیت دقیق دشمن را در کمتر از یک دقیقه شناسایی و هدف‌گیری کنند، بدون نیاز به تجهیزات نظامی سنگین. درواقع GIS آرتا یا GIS Art for Artillery نرم‌افزاری نظامی است که برای هماهنگی حملات توپخانه‌ای استفاده می‌شود. این نرم‌افزار در تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ از طرف نیروهای مسلح اوکراین به کار گرفته شد. این سیستم هدف‌گیری سریعی دارد (یک دقیقه)، نیازمند واحدهای شناسایی برای استفاده از دستگاه‌های تخصصی نیست (چون آنها از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند) و نیازی نیست توپخانه‌ها در کنار هم جمع شوند. این نرم‌افزار با نرم‌افزار توپخانه‌ای آلمانی ESG Adler مقایسه شده است. این برنامه از سوی برنامه‌نویسان اوکراینی توسعه یافته و شرکت‌های بریتانیایی فعال در حوزه نقشه‌برداری دیجیتال نیز در آن مشارکت داشته‌اند. این فناوری امکان واکنش سریع و دقیق را برای نیروهای اوکراینی فراهم کرد و نقشی کلیدی در دفاع موفق آنها داشت. در غزه و لبنان نیز تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل داده‌های مکانی برای شناسایی مناطق پرخطر و زیرساخت‌های حساس به کار گرفته شد. با توجه به تراکم بالای جمعیت و ساختار شهری پیچیده، این فناوری‌ها به نیروهای امدادی و نظامی کمک کردند تا خسارت به غیرنظامیان به حداقل برسد و عملیات هدفمندتری انجام شود. منابع متعددی تأیید می‌کنند که فناوری Synthetic Aperture Radar) SAR) برای تحلیل خرابی در غزه استفاده شده است. تصاویر راداری ماهواره‌ای (SAR) حتی در شرایط نامساعد آب‌و‌هوایی و در شب نیز قابل استفاده هستند و امکان شناسایی تجمعات نظامی، مسیرهای حرکت و تخریب‌های ناشی از حملات را فراهم می‌آورند. سایت Photonics Online در پاییز سال ۲۰۲۴ مقاله‌ای منتشر کرد و نشان داد که با استفاده از SAR و دیگر تکنولوژی‌های سنجش از راه دور، برای بررسی خرابی‌ها و مناطق پرخطر در جنگ اسرائیل-حماس و همچنین روسیه-اوکراین استفاده شده است.
کاربرد پهپادها در نقشه‌برداری و شناسایی
پهپادها به‌عنوان یکی از فناوری‌های نوین نقشه‌برداری، امکان مشاهده و رصد دقیق مناطق جنگی را بدون خطر برای نیروی انسانی فراهم می‌کنند. در جنگ اوکراین و روسیه، پهپادها نقشه‌های زنده از وضعیت جبهه و مواضع دشمن فراهم کرده و به فرماندهان کمک کردند تصمیمات استراتژیک بهتری بگیرند. علاوه‌بر‌این پهپادهای مجهز به حسگرهای حرارتی و تصویربرداری چندطیفی، امکان شناسایی نیروهای دشمن حتی در شب و شرایط جوی نامناسب را دارند. این فناوری‌ها در غزه و لبنان نیز استفاده شدند و برای نقشه‌برداری مناطق آسیب‌دیده و شناسایی مسیرهای امن امدادرسانی کاربرد داشتند.
پس از جنگ؛ پاک‌سازی مین‌ها، بازسازی و برنامه‌ریزی شهری
پاک‌سازی مین‌ها و مهمات عمل‌نکرده یکی از چالش‌های بزرگ پس از هر درگیری نظامی است. در اوکراین، استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، تصاویر پهپادی و هوش مصنوعی در شناسایی مناطق آلوده به مین به‌طور گسترده‌ای اجرا شد. شرکت‌هایی مانند
Palantir با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و داده‌کاوی به دولت اوکراین در تحلیل دقیق این داده‌ها کمک کردند تا عملیات پاک‌سازی با امنیت بیشتر انجام شود. در لبنان نیز پهپادهای نقشه‌بردار برای شناسایی مناطق مین‌گذاری‌شده به کار رفتند و داده‌های جمع‌آوری‌شده به تیم‌های خنثی‌سازی ارسال شد تا با حداقل ریسک، عملیات پاک‌سازی صورت گیرد. این فناوری‌ها همچنین در برنامه‌ریزی شهری و بازسازی زیرساخت‌ها پس از جنگ نقش مهمی ایفا کردند. در غزه، تصاویر ماهواره‌ای به کمک الگوریتم‌های هوش مصنوعی مانند PWTT (Patch-Wise Transformer) برای تحلیل میزان تخریب ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها استفاده شد. این الگوریتم‌ها با دقت بالا می‌توانند میزان آسیب‌دیدگی مناطق مختلف را شناسایی کرده و به سازمان‌های امدادی کمک کنند تا منابع خود را به صورت بهینه تخصیص دهند.
نمونه‌ای از کاربرد فناوری‌های نقشه‌برداری در بحران‌های طبیعی:
زلزله ترکیه ۲۰۲۳
فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال محدود به شرایط جنگی نیستند. در بحران‌های طبیعی مانند زلزله، این فناوری‌ها می‌توانند جان بسیاری را نجات دهند. زلزله مهیب ترکیه در فوریه ۲۰۲۳ نمونه‌ای از کاربرد گسترده این فناوری‌ها بود. سازمان‌هایی مانند UNOSAT (واحد برنامه‌ریزی ماهواره‌ای سازمان ملل) و
MapAction (سازمان مردم‌نهاد تخصصی در تولید نقشه‌های واکنش سریع بحران است)، بلافاصله پس از وقوع زلزله تصاویر ماهواره‌ای را در اختیار تیم‌های امدادی قرار دادند تا میزان آسیب را ارزیابی کرده و مسیرهای امدادی مناسب را شناسایی کنند. دانشجویان دانشگاه کلارک آمریکا نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و فناوری GIS نقشه‌های دقیقی از مناطق آسیب‌دیده تهیه کردند که به تیم‌های امدادی کمک کرد با دقت بیشتر و سرعت بالاتری عملیات نجات و کمک‌رسانی را انجام دهند. پروژه‌های مردمی مانند Open Street Map نیز با مشارکت هزاران داوطلب، نقشه‌های کاربردی از جاده‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز خدماتی مناطق زلزله‌زده تولید کردند که نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی و اجرای عملیات امدادرسانی داشتند.
فرصت‌ها و چالش‌های ایران در استفاده از فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال
ایران به‌عنوان کشوری که در دهه‌های گذشته با بحران‌های طبیعی و امنیتی متعدد مواجه بوده است، می‌تواند از تجربه‌های جهانی در حوزه فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال بهره‌مند شود. توسعه اپلیکیشن‌های مبتنی بر GIS برای امدادرسانی سریع‌تر، استفاده از پهپادهای ساخت داخل برای نقشه‌برداری و راه‌اندازی «Mapathon»های دانشجویی برای تولید نقشه‌های دقیق از مناطق حساس، از‌جمله راهکارهای اجراشدنی هستند. دسترسی به منابع داده بین‌المللی مانند UNOSAT، Copernicus و Sentinel و همچنین همکاری با نهادهای تخصصی می‌تواند به ایران در مدیریت بحران‌های آینده کمک کند. همچنین توجه به امنیت داده‌ها و حریم خصوصی در استفاده از این فناوری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود.
تأثیر فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال بر امنیت ملی و راهبردهای دفاعی
فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال، علاوه بر کاربردهای نظامی و امدادی، به‌عنوان ابزاری کلیدی در برنامه‌ریزی‌های امنیت ملی و استراتژی‌های دفاعی به کار می‌روند. این فناوری‌ها امکان رصد دقیق مرزها، پایش تحرکات نیروهای دشمن و پیش‌بینی تهدیدات را فراهم می‌کنند. در جنگ‌های اخیر، بهره‌گیری از داده‌های مکانی به فرماندهان اجازه داده است تصمیم‌گیری‌های به‌موقع و مؤثری داشته باشند که نتیجه آن افزایش امنیت و کاهش تلفات بوده است. فناوری‌های نقشه‌برداری دیجیتال در جنگ و بحران‌های طبیعی نقش کلیدی و انکارناپذیری دارند. آنها علاوه بر کمک به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک در میدان نبرد، در بازسازی و امدادرسانی نیز بسیار مؤثر هستند. تجربه جنگ‌های اخیر اوکراین، غزه، لبنان و بحران‌های طبیعی مانند زلزله ترکیه نشان می‌دهد که این فناوری‌ها می‌توانند جلوی بسیاری از خسارت‌ها را بگیرند و مسیر بازگشت به زندگی عادی را هموار کنند. ایران نیز با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی و تجربیاتش می‌تواند با بهره‌گیری از این فناوری‌ها، آمادگی خود را در برابر بحران‌های آینده افزایش دهد.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
