ابتکار سه دریا

‌محمود فاضلی-دیپلمات پیشین و تحلیلگر امور بین‌‎الملل: دهمین نشست «ابتکار سه دریا» در روزهای 28 و 29 آوریل در ورشو، پایتخت لهستان، با مشارکت سران کشورهای مختلف و نمایندگان دولتی برگزار و بر اهمیت توسعه زیرساخت‌های انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات در کشورهای اروپای مرکزی و شرقی تأکید شد. «آندژی دودا»، رئیس‌جمهور لهستان، اعلام کرد آلبانی و مونته‌نگرو به‎ عنوان اعضای شریک رسمی و ترکیه و اسپانیا به ‎عنوان شرکای راهبردی به این ابتکار خواهند پیوست‌. این ابتکار شامل کشورهای لهستان، اتریش، بلغارستان، کرواسی، جمهوری چک، استونی، مجارستان، لتونی، لیتوانی، رومانی، اسلواکی، اسلوونی و یونان است. ابتکار 3SI تاکنون حمایت کشورهای بزرگ و نهادهای بین‎‌المللی را جذب کرده است؛

آمریکا، آلمان، ژاپن و اتحادیه اروپا اعضای «شریک» هستند. کشورهای اوکراین و مولداوی اعضای «پیوسته» ابتکار سه دریا هستند، در‌حالی‌که کشورهای ترکیه، اسپانیا، آلبانی و مونته‎‌نگرو علاقه خود را برای عضویت در آن ‌اعلام کرده‌اند. هدف از تشکیل این ابتکار، ایجاد گفت‎‌وگوهای منطقه‎‌ای و اتصال بیشتر توسعه‎‌ای و دیجیتالی در امتداد یک محور شمالی-جنوبی از دریای بالتیک تا آدریاتیک و دریای سیاه در اروپای شرقی و مرکزی است. تمرکز اصلی این ابتکار، اتصال ریلی بندر «کنستانا» در سواحل دریای سیاه در رومانی به بندر «گدانسک» در سواحل دریای بالتیک در لهستان است.

این ابتکار اولین بار به وسیله اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» با هدف توسعه زیرساخت‎‌ها در حوزه انتقال انرژی، حمل‌ونقل و بخش‎‌های دیجیتالی مطرح شد. آمریکا و آلمان هم به‎ عنوان شریک در این ابتکار فعال هستند. این ابتکار بیشتر گرایش آمریکایی و سیاسی برای جذب کشورهای اروپای شرقی دارد. منطق مطرح‌شده هم این است که مردم غرب اروپا اتصالات مدرن جاده‎ای، راه‌آهن، خطوط برق، لوله‎‌های نفت و گاز داشته و به‌طور برابر در هم ادغام شده‎‌اند، اما کشورهای اروپای شرقی و مرکزی از این زیرساخت‌‎ها مدرن محروم هستند.

این ابتکار در سال 2015 با هدف اتصال زیرساخت‌های انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات در کشورهای اروپای مرکزی و شرقی آغاز شده و فعلا شامل 13 کشور عضو اتحادیه اروپا‌ست. تاکنون 143 پروژه اولویت‌دار در دستور کار این ابتکار قرار داشته است. اجلاس ابتکار سه دریا با محوریت پروژه‌های کلان در زمینه انرژی، حمل‌ونقل و ارتباطات، با هدف ارتقای اتصال‌پذیری و ارتباطات در منطقه اروپا‌ست. برآوردها نشان می‌دهد که نیاز زیرساختی کشورهای عضو در حوزه‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات تا سال 2030 حدود 550 میلیارد یورو است.

یراپتریتیس، وزیر خارجه یونان، در این اجلاس مدعی شد ابتکار سه دریا (3SI) از مجامعی است که می‌‌تواند به بازیابی و بازسازی کشور جنگ‌زده اوکراین و احیای اتصال‌پذیری و ارتباطاتش با شبکه‌‎های زیرساخت‌‎های منطقه‌‎ای کمک تعیین‌کننده‌ای ارائه کرده و روند الحاقی آن به اتحادیه اروپا را نیز تسهیل کند. ابتکار سه دریا می‎‌تواند نه‌فقط به رشد اقتصادی و رفاه، بلکه به امنیت، ثبات و تاب‎‌آوری زیرساخت‎‌های شرق اروپا و اتحادیه اروپا کمک کند؛ موردی که از اهمیت ویژه در پرتو‌ جنگ روسیه و اوکراین برخوردار است.

به‎ گفته او، در پرتو‌ چالش‎‌های ژئوپلیتیک جدی و پیچیده‎ای که با آن مواجه هستیم، پروژه‎‌های مختلف طراحی‌شده همچون ترمینال شناور ذخیره‌سازی و گازسازی مجدد (FSRU) آلکساندروپولیس، اتصالات انرژی با کشورهای بالکان، ارتقای بنادر و اتصالات ریلی شمال یونان و همچنین طرح‎‌های اتصال انرژی با شمال آفریقا و خاورمیانه، نمونه‎‌هایی از ارزش افزوده مشارکت یونان در این ابتکار هستند که دو دریای ‌اژه و ایونی‌ را به سه دریای این ابتکار متصل می‎‌کنند.

ابتکار مورد نظر، مکمل ابزارهای اصلی مالی اتحادیه اروپا همچون Global Gateway، برای دستیابی به هدف مشترک حفظ و پیشبرد ثبات و رشد اقتصادی اروپا‌ست. ویژگی‎‌هایی همچون «امنیت»، «تاب‌‎آوری» و «تنوع‌بخشی» که توسط ابتکار سه دریا ترویج می‌‎شوند، دلیل اصلی علاقه روزافزون سایر کشورها برای پیوستن به آن است. به اعتقاد وزیر خارجه یونان، «ابتکار سه دریا» فقط یک ائتلاف‌ از کشورهایی که به ‎دنبال اتصال‌پذیری در حوزه‌‎های مختلف هستند نیست، بلکه خانواده‌ای ‎از ملت‌‎هایی است که دارای ارزش‎‌های مشترک همچون اصول دموکراسی، حاکمیت قانون و ایمان به معماری امنیتی بین‌‎المللی مبتنی بر قواعد است.

یونان در سپتامبر 2023 به‎ عنوان سیزدهمین عضو رسمی به این ابتکار پیوست. در پی عضویت یونان در 3SI، دریای اژه نیز در کنار دریاهای بالتیک، سیاه و آدریاتیک، به این ابتکار افزوده شد که می‎‌تواند نقش ژئوپلیتیکی یونان را در منطقه شرق مدیترانه، شمال آفریقا و خاورمیانه تقویت ‌کند.

بنادر «آلکساندروپولیس، کاوالا و تسالونیکی» به‎ عنوان دروازه‎‌های کلیدی ترانزیت و اتصال میان شمال و جنوب اروپا مطرح هستند. پروژه‌‎های ریلی در شمال یونان با هدف اتصال بهتر با کشورهای عضو ابتکار در محور شمال–‌جنوب در حال توسعه و به‌‌روز‌رسانی هستند. یونان در حوزه انرژی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. ترمینال شناور ذخیره‌سازی و گازسازی مجدد (FSRU) آلکساندروپولیس، در کنار خطوط لوله ترانزآدریاتیک (TAP) و یونان-‌بلغارستان (IGB)، امنیت انرژی و تنوع‌بخشی منابع گازی را تقویت کرده و به‎ عنوان زیرساخت‎‌های کلیدی برای اجرای «کریدور عمودی گاز» (Vertical Gas Corridor) به‎ شمار می‌‎روند.

پروژه Via Carpathia، یکی از مهم‌‎ترین طرح‎‌های جاده‎ای ابتکار 3SI است که شهر بندری «کلایپدا» لیتوانی واقع در دریای بالتیک را به شهر تسالونیکی یونان و دریای اژه متصل می‌‎کند و نقشی حیاتی در رشد اقتصادی و حمل‌ونقل دارد. یونان مشارکت در ابتکارات بین‎‌المللی و منطقه‎‌ای را که موجب ترویج رشد اقتصادی و همکاری کشورها می‌‎شود، در اولویت قرار داده است.