قطر به دنبال جای پای محکم در عراق

در دهه گذشته قطر نه‌تنها همیشه بزرگ‌ترین تولیدکننده ال‌ان‌جی جهان بود بلکه شرکت‌های انرژی این کشور نیز در برخی پروژه‌های مهم انرژی از دریای مدیترانه گرفته تا قاره آفریقا حضور فعالی داشته‌اند. قطر از ابزار سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی کشورهای دیگر هم برای افزایش سطح روابط دو کشور بهره می‌گیرد و هم سرمایه‌گذاری در این کشورها به نفوذ بیشتر قطر در عرصه سیاست داخلی و خارجی این کشورها منجر می‌شود. بحران انرژی و افزایش قیمت گاز طبیعی و ال‌ان‌جی شرایط را برای حضور بیشتر قطر در پروژه‌های انرژی منطقه فراهم‌تر کرد. در کنار تلاش قطر برای حضور بیشتر در پروژه‌های انرژی در منطقه، عراق نیز پروژه‌های بلندپروازانه‌ای را برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز طبیعی خود شروع کرده است تا با افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی بتواند به‌تدریج وابستگی خود به گاز طبیعی و برق وارداتی از ایران را کاهش دهد و در ضمن در میان‌مدت، با فراهم‌تر‌کردن شرایط لازم، بتواند به تأمین‌کننده بخشی از گاز طبیعی اروپا نیز تبدیل شود. دولت عراق در ماه‌های گذشته در بُعد انرژی، دیپلماسی فعالی را برای جذب منابع مالی و فناوری لازم برای تسریع پروژه‌های انرژی خود به کار گرفته است. درباره برنامه‌های بلندپروازانه دولت عراق در میان‌مدت باید گفت که این کشور در نظر دارد ظرفیت تولید نفت خود را به هفت‌میلیون بشکه در روز برساند. در جریان سفر محمد شیاع السودانی به فرانسه، چهار قرارداد مهم بین شرکت «توتال‌انرژیز» و دولت عراق به امضا رسید. بر این اساس، قرار است قرارداد قبلی ۲۷ میلیارد دلاری دولت عراق با شرکت توتال وارد مرحله اجرائی شود. رئوس قراردادهای عراق با توتال عبارت‌اند از تزریق آب دریا به مخازن موجود، جمع‌آوری گاز مشعل، افزایش تولید نفت به هفت میلیون بشکه و ساخت و راه‌اندازی یک نیروگاه خورشیدی. نکته بسیار مهم درباره این قراردادها، تلاش مشترک فرانسه و عراق برای کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران است. شرکت توتال و وزارت نفت عراق در سپتامبر ۲۰۲۱ قراردادی ۲۷ میلیارد دلاری امضا کردند. هرچند این قرارداد تا امروز طبق برنامه پیش نرفته است، در جریان سفر اخیر نخست‌وزیر عراق به فرانسه، دو طرف توافق کردند روند اجرائی این قرارداد تسریع شود. درباره این قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری باید گفت که بر اساس مفاد آن، توتال به دریافت ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری اولیه برای تأمین مالی پروژه گسترده‌تر از طریق فروش نفت میدان رتاوی تکیه کرده بود. میدان نفتی رتاوی روزانه ۸۵ هزار بشکه نفت تولید می‌کند و به‌جای آنکه توتال سهمش را دریافت کند، درآمد فروش نفت آن به خزانه دولت می‌رود. هدف عمده سرمایه‌گذاری توتال در عراق، کاهش وابستگی عراق به منابع انرژی ایران عنوان شد. باید در نظر داشت که به گفته وزیر نفت عراق، گاز طبیعی تولیدشده از پروژه توتال در جنوب عراق، کمک خواهد کرد تا عراق واردات گاز طبیعی از ایران را قطع کند؛ زیرا گازی که قرار بود در عراق تولید شود، ارزان‌تر از گاز طبیعی وارداتی از ایران بود. محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، دسامبر ۲۰۲۲ و در جریان برگزاری جام‌ جهانی فوتبال به قطر رفت و با مقام‌های این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. اوایل ژانویه هم تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر و محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، درباره روابط دوجانبه و راه‌های تقویت آن در تمام زمینه‌ها و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی تلفنی مذاکره کردند. پس از این تماس‌ها، مشخص شد امنیت انرژی عراق محور مذاکرات بوده است. ایندیپندنت به نقل از رویترز، اوایل هفته جاری به نقل از منابع آگاه، از تلاش قطر برای به‌دست‌آوردن سهم ۳۰‌درصدی از سرمایه‌گذاری شرکت توتال در عراق خبر داد. در فوریه ۲۰۲۲ اعلام شد قرارداد ۲۷ میلیارد دلاری توتال و عراق در پی اختلاف بر سر مفاد توافق‌نامه به بن‌بست رسیده و در معرض ریسک لغو از سوی دولت جدید این کشور قرار دارد. یک هفته پس از اعلام این خبر، شرکت توتال انرژیز اعلام کرد‌ در پی نهایی‌کردن قرارداد است‌ اما تأکید کرده بود که توافق‌نامه‌ها مشروط به رعایت و اجرای طرفین است. با اعلام تلاش قطر برای به‌دست‌آوردن سهم ۳۰‌درصدی از سرمایه‌گذاری شرکت توتال در عراق، به نظر می‌رسد دولت عراق شرایط را برای تداوم حضور توتال در پروژه‌های انرژی این کشور فراهم‌تر کرده و در این بین نیز تمایل قطر برای تداوم حضور توتال در پروژه‌های انرژی عراق مؤثر بوده است. حضور قطر در پروژه‌های انرژی عراق به معنای افزایش حضور و نفوذ قطر در تحولات منطقه نیز خواهد بود. در‌حالی‌که ایران برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز با بحران گاز طبیعی روبه‌رو است، عراق رفته‌رفته جایگاه خود را در بازار جهانی انرژی ارتقا می‌دهد. سرمایه‌گذاری قطر در پروژه‌های انرژی عراق نیز هم نقش این کشور را به‌تدریج قدرتمندتر خواهد کرد و هم به کاهش وابستگی و قطع واردات انرژی عراق از ایران منجر خواهد شد؛ معامله‌ای برد-برد برای عراق و قطر.