بافت تاریخی شیراز در کشاکش مرگ و زندگی
همیشه خیلی زود دیر می‌شود. تا تمام مردم یک شهر بخواهند به خود بیایند و قسمتی از شهر قدیم را که با خطر نابودی کامل دست‌وپنجه نرم می‌کند نجات دهند، نیمی از آن مکان‌های درهم‌تنیده در پیچ و خم کوچه‌های باریک و زیبا که از گذشته‌های دور برایمان به یادگار مانده، تخریب شده است.
همیشه خیلی زود دیر می‌شود. تا تمام مردم یک شهر بخواهند به خود بیایند و قسمتی از شهر قدیم را که با خطر نابودی کامل دست‌وپنجه نرم می‌کند نجات دهند، نیمی از آن مکان‌های درهم‌تنیده در پیچ و خم کوچه‌های باریک و زیبا که از گذشته‌های دور برایمان به یادگار مانده، تخریب شده است. اتفاقی که دارد برای محلات اطراف حرم مطهر شاهچراغ می‌افتد، از همین نوع است، اما شاید هنوز آن‌قدرها هم دیر نشده باشد. نقش متقابل مردم و مسئولان و گفت‌وگوی آنها بر سر موضوعات حیاتی شهرها در سال‌های اخیر گاه بر اقدامات عجولانه و دور از علم تأثیرگذار بوده و گاه توانسته است جلوی این نوع کارهای بی‌مطالعه را بگیرد، اگرچه در کشور ما معمولا مردم همه چیز شهر را به دست دولت و شهرداری می‌سپارند و در مقابل تصمیمات از بالا تسلیم‌اند. شهرداری‌ها و دولت نیز هنوز به نیروی عظیم کمکی مردم شهرها در روبه‌راه‌شدن امور محلات و شهر درست پی نبرده‌اند، وگرنه از آن برای تعالی و ارتقای کیفیت توسعه شهرها استفاده می‌کردند، همان‌طور که در بسیاری کشورهای جهان شاهد آن بوده و هستیم. اما داستان تخریب‌ها در شیراز مربوط به دیروز و امروز نیست و از سال‌ها پیش شروع شده است. همچنین طرح‌های توسعه حرم‌های مطهر نیز به قبل از انقلاب برمی‌گردد، به‌خصوص در مورد مهم‌ترین‌شان، یعنی حرم امام رضا در مشهد، حرم حضرت معصومه در شهر مقدس قم و حرم شاهچراغ در شیراز. البته حرم شاه عبدالعظیم در شهرری هم به خاطر نزدیکی‌اش به تهران 14 میلیونی از این قاعده مستثنا نیست.
طرح‌های توسعه این مکان‌های مقدس نیز جملگی شامل اولا خرید خانه‌های اطراف حرم واقع در بافت‌های تاریخی، و سپس تخریب آنها و ایجاد دسترسی‌های جدید، مستحدثات جدید، دکان و بازارهای جدید، پارکینگ و زائرسرا و هتل و سایر خدمات زیارتی و گردشگری جدید می‌شود. و همیشه کسانی در بین مسئولان پیدا می‌شوند که شهر را تمیز و مرتب‌تر می‌خواهند، اما هویت آن و شکل و ترکیب فضای آن برایشان مهم نیست. این مسئولان محترم اغلب به امکان وجود یک طرح حفاظت و احیای بافت، یا به عبارتی یک Conservation Plan آگاه نیستند و همان‌طور که این روزها در فیلم‌های مربوط به بازدید مسئولان از بافت قدیم اطراف حرم شاهچراغ دیدیم، با ساده‌انگاری در مورد تخریب خانه‌های باارزش میراثی صحبت می‌کنند. تخریب برایشان راحت‌تر از مرمت و احیاست. درحالی‌که با اندک سازماندهی محلی می‌توان همان خانه‌های مخروبه را به مکان‌های بسیار زیبایی برای پذیرایی از زوار شاهچراغ تبدیل کرد و با تقویت خدمات محلی گره از بسیاری مشکلات محله باز کرد. مگر آنکه بخواهیم از طرح‌های توسعه بهره‌برداری‌های رانت‌جویانه‌ای بکنیم، که آن داستان دیگری است... . به‌هرحال، نتایجی که پس از صحبت با متخصصان و افراد شاخص در این زمینه به دست آمد این است که، اولا ضروری است وزیر محترم میراث فرهنگی آقای ضرغامی و معاون ایشان آقای دارابی، سرکار خانم صادق مالواجرد معاون معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی، آقای امیری رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، استاندار فارس و دیگر دست‌اندرکاران مسئول در این قضیه متفق‌القول و به صراحت اعلام کنند که تخریب‌ها باید متوقف شوند و «طرح بین‌الحرمین» که تاکنون بعد از سال‌ها از چندان موفقیتی برخوردار نبوده است نیز مسکوت بماند. ادامه این طرح به دلیل بار مالی سنگینی که برای دولت دارد، اصلا ضرورتی ندارد و این کار فقط و فقط به محدوده باارزش تاریخی اطراف حرم آسیب وارد می‌کند و بس. پس از اعلام توقف، زمان تهیه طرح حفاظت فعال و احیای بافت فرامی‌رسد که هم طرح‌های متعدد توسط مشاوران داخلی و خارجی برای آن تهیه شده است و با اندکی بازبینی به‌روز می‌تواند بشود و مورد استفاده شهرداری قرار گیرد. همان‌طورکه ذکر شد، پس از توقف تخریب‌ها، پله‌پله این کار عظیم باید با جلب کمک جامعه شهری شیراز و تشکل‌های حرفه‌ای و معماران و شهرسازان حاضر در محل (به‌عنوان کسانی که محدوده طرح‌ها و نیز کل منطقه «سنگ سیاه» و «مسجد نو» و «مسجد جامع شیراز» و محیط پیرامون آنها را می‌شناسند)، انواع تسهیلگری‌های لازم را تدارک ببیند تا سرمایه بخش خصوصی بتواند اعتماد کند و به بافت شهری اطراف حرم پا بگذارد. واضح است که تا وقتی تمام خانه‌های بافت تاریخی زیر فشار «طرح توسعه حرم» فریز شده باشند، هیچ‌کس جرئت نمی‌کند مثل سرمایه‌دارانی که در اصفهان و یزد و کاشان و... بافت تاریخی و خانه‌های زیبای آن را احیا و آباد کردند، پا پیش بگذارد و پولش را صرف بازسازی و احیای آن محیط تاریخی یگانه بکند. یادمان باشد این بافت اگر نابود شود، هیچ چیز باارزش‌تری از آنچه هست جایش را نمی‌تواند بگیرد. اصالت بافت تاریخی و ضرورت مرمت شهری تمام آن محدوده توسط متخصصان در سطح ملی و حتی بین‌المللی، ایجاب می‌کند که وزارت میراث حتی شده طی یک فراخوان یا مسابقه، درهای گفت‌وگوی شهرسازانه را به روی همه علاقه‌مندان به شاهچراغ بگشاید. تنها در این صورت خواهد بود که شهر شیراز و مسئولان آن از میانه این کشاکش بین مرگ و زندگی بافت سربلند بیرون خواهند آمد.
