احمد توکلی، کنشگری که می‌خواست در تراز انقلاب اسلامی باشد

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مرحوم دکتر احمد توکلی را می‌توان از جمله معدود چهره‌های سیاسی دانست که تلاش داشت به‌عنوان یکی از فعالان برجسته در جریان انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، نسبت به اصول و آرمان‌های آن وفادار باقی بماند و خود را در قامت یک فعال سیاسی هم‌تراز با انقلاب اسلامی تعریف کند. به‌طور نسبی می‌توان گفت او در زمره کسانی قرار دارد که در تراز انقلاب اسلامی ایران ارزیابی می‌شوند؛ فردی که هم به مناصب بالای سیاسی در نظام جمهوری اسلامی رسید و هم در دوره‌هایی، به‌ویژه در سال‌های پایانی عمر سیاسی خود، با اتخاذ مواضعی انتقادی، درصدد بازگشت به اصول و شعارهای اصیل انقلاب و بازگرداندن نظام به ریل اصلی آن برآمد.

تاریخ جمهوری اسلامی نیز با وجود برخی گلایه‌ها یا اختلاف‌نظرها، نمی‌تواند نقش و جایگاه احمد توکلی را در ساخت و شکل‌دهی به بخش‌هایی از این تاریخ نادیده بگیرد. چه خواسته و چه ناخواسته، توکلی یکی از کنشگران مؤثر در روند تاریخی جمهوری اسلامی ایران بوده و ردپای او در تحولات مهم سیاسی، اقتصادی و تقنینی کشور قابل مشاهده است.

مسیر سیاسی احمد توکلی با فراز و فرودهای بسیاری همراه بود. او در دهه ۱۳۶۰ با دولت میرحسین موسوی همکاری داشت و مدتی در سمت وزیر کار فعالیت کرد؛ اما در ادامه، به دلیل اختلاف‌نظرهایی، از دولت جدا شد. در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی، به منتقد جدی سیاست‌های اقتصادی دولت تبدیل شد و در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۷۲ نیز به عنوان رقیب او وارد عرصه رقابت شد. پس از آن، با حمایت دولت، موفق به دریافت بورسیه دکتری در رشته اقتصاد از یکی از دانشگاه‌های انگلستان شد.

در دوره اصلاحات، به‌ویژه در زمان دولت سیدمحمد خاتمی، احمد توکلی کوشید در قامت یک اقتصاددان تحصیل‌کرده در غرب، صدای نقدی متفاوت باشد. او با راه‌اندازی روزنامه فردا تلاش داشت تا روزنامه‌ای با طراحی و محتوایی متفاوت از نشریات رایج دهه 70 منتشر کند؛ رسانه‌ای که هدف آن جذب نخبگان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور بود و در آن تلاش می‌کرد انتقادات اقتصادی خود را به‌صورت منصفانه مطرح کند. در ادامه و در ابتدای دهه ۱۳۸۰، او با ورود به مجلس شورای اسلامی و همراهی با چهره‌هایی چون الیاس نادران، در جهت تثبیت قیمت‌ها به‌ویژه در حوزه انرژی، نقش پررنگی ایفا کرد. هرچند این اقدامات در ابتدا با استقبال مردم مواجه شد، اما با گذشت زمان و پیچیده‌شدن موضوع قیمت‌گذاری و یارانه‌های غیرنقدی، این رویکرد به‌عنوان سیاستی ضد اقتصادی و پوپولیستی، مورد انتقاد شدید نخبگان کشور قرار گرفت؛ انتقاداتی که تا پایان عمر سیاسی او و همراهانش تداوم یافت.

در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، توکلی در ابتدا از وی حمایت کرد و حتی می‌توان او را یکی از عوامل مؤثر در قدرت‌گیری احمدی‌نژاد دانست. اما پس از مدتی و با آگاهی از شیوه‌های پوپولیستی دولت، از حامی به منتقد سرسخت تبدیل شد. در دوره حسن روحانی نیز اگرچه به‌صورت غیرمستقیم از رویکرد اعتدالی دولت ابراز رضایت داشت، اما هم‌زمان نقش منتقدی میانه‌رو را ایفا می‌کرد؛ نقشی که در دوره ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی با صراحت و شدت بیشتری، به‌ویژه در حوزه مبارزه با مفاسد اقتصادی، پی گرفته شد. دکتر توکلی همچنین با حضور در عرصه‌های دانشگاهی و اقتصادی، در تلاش بود تا پیوندی میان اقتصاد مدرن با آرمان‌ها و شعائر اسلامی برقرار کند. با این حال، باید اذعان کرد که در این زمینه موفقیت قابل توجهی به دست نیاورد. در برخی موارد حتی اقدامات وی زمینه‌ساز انحراف نظام اقتصادی کشور از مسیر اصلاحات نیم‌بند آن شد؛ مواردی نظیر تدوین قانون کار در دهه ۶۰، مخالفت با سیاست‌های تعدیل اقتصادی در دهه ۷۰ و طرح تثبیت قیمت‌ها در دهه ۸۰ از جمله نمونه‌های برجسته این مسیر هستند.

توکلی با ذهنیتی متأثر از اصول و آرمان‌های انقلاب اسلامی، کوشید وفاداری خود را به آنها حفظ کرده و در عین حال، تلفیقی از انقلابیگری، عمل‌گرایی، عقلانیت در سیاست‌گذاری، ساده‌زیستی و دفاع از منافع توده مردم را در میدان سیاست ایران نهادینه کند. تأسیس روزنامه فردا در نیمه دوم دهه ۷۰، ریاست بر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، فعالیت‌های گسترده در قالب نهاد دیده‌بان شفافیت و عدالت و در سال‌های پایانی، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، همگی در راستای این رویکرد قرار داشتند. با این حال، باید اذعان کرد که تلاش‌های وی همواره با استقبال نظام حکمرانی همراه نبود؛ واقعیتی که شاید بتواند بخشی از دلایل قرارگرفتن کشور در شرایط پیچیده و چالش‌برانگیز کنونی را نیز توضیح دهد.