عراق و نخستین نخست‌وزیر زن

قانون عراق حکم می‌کند که یک‌چهارم کرسی‌های پارلمان این کشور به زنان اختصاص یابد. با وجود تضمین حضور زنان در روند سیاسی، برای بسیاری از احزاب سیاسی عراق پس از انتخابات پارلمانی ۱۰ اکتبر، دشوار است که زنان را متصدی وزارتخانه‌های دولتی بینگارند، چه برسد به اینکه آنها را در مقام نخست‌‌وزیری متصور شوند. تا پیش از سال ۱۹۸۰ میلادی، شرکت در انتخابات برای زنان امکان‌پذیر نبود. پس از حمله‌ به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ که آغازگر دوره جدیدی از حکومت در عراق بود، یک سیستم سهمیه‌ای ایجاد شد که ۲۵ درصد از کرسی‌های پارلمان را به زنان اختصاص داد. نتایج انتخابات اخیر از ورود به مرحله‌ مهم و جدیدی در مشارکت سیاسی زنان خبر می‌دهد. زنان به طور غیرمنتظره‌ای ۹۵ کرسی از مجلس جدید را از آن خود کرده‌اند که ۱۲ کرسی از ۸۳ کرسی اختصاص داده‌شده به زنان بر اساس سیستم سهمیه‌بندی، بیشتر است. این امر برای بسیاری از احزاب و جناح‌های سیاسی غافلگیرکننده بود. این واقعیت که عملکرد زنان از سهمیه‌شان بهتر بوده، گواهی بر پیشرفت آنها در روند سیاسی است. به همان اندازه درخور‌توجه است که از سه‌هزارو 249 نامزدی که در انتخابات شرکت کردند، ۹۵۱ نامزد -کمی بیش از ۲۹ درصد- زن بودند. علاوه بر این، ۹۵ نامزد موفق زن، اکثریت کرسی‌های خود را بدون پشتوانه نظام سهمیه‌ای کسب کردند.

غافلگیری دیگر در انتخابات پارلمانی، پیروزی بلوک صدر به رهبری روحانی شیعه، مقتدی صدر بود. این جنبش ۷۳ کرسی از ۳۲۹ کرسی مجلس را به دست آورد. اما شگفتی بزرگ‌تر زمانی رخ داد که حسن العذاری، رئیس هیئت سیاسی جنبش صدر، چند روز پس از انتخابات در فیس‌بوک نوشت: «مقام نخست‌وزیری منحصرا مختص مردان نیست» و از هشتگ «زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند» استفاده کرد. این پست به طور گسترده بازنشر شد و هزاران پاسخ به دنبال داشت. برخی اظهار نظر عذاری را زمینه‌چینی برای انتصاب زنی از جنبش صدر به عنوان نخست‌وزیر تفسیر کردند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، یک گام سیاسی-اجتماعی تاریخی از سوی صدری‌ها خواهد بود، به‌ویژه آنکه هیچ زنی تا به حال در عراق این سمت را نداشته است. با این حال، برخی از جناح‌های سیاسی گفته‌ عذاری را صرفا ادای احترام به نقش زنان عراقی و نقش فعال آنها در روند سیاسی تفسیر کردند. عصام حسین، از رهبران جریان صدر درمورد این موضوع بحث‌برانگیز گفت: «اگر این گزینه رنگ واقعیت بگیرد، لفاظی‌های مشترک عناصر فرقه‌ای، قومی و حزبی در عراق را که مربوط به توانمندسازی بیشتر زنان است، فرو می‌نشاند». این صدری سرشناس همچنین اذعان کرد که «مقام نخست‌وزیری فقط مختص یک جنس نیست، بلکه به روی کسانی که صلاحیت‌ها، انعطاف‌پذیری و تجربه لازم برای تصدی آن را دارند، باز است». پس از آن او نتیجه‌گیری کرد: «زنی که این ویژگی‌ها را داشته باشد، شایسته‌ نخست‌وزیری است».
همه‌اش حرف است!
اما نور نافع الجلیحاوی، فعال حقوق زنان که به‌عنوان نامزد جنبش اعتماد در انتخابات شرکت داشت، جدیت بحث جنبش صدر را در این‌ ادعا که یک زن می‌تواند نخست‌وزیر شود کم‌اهمیت جلوه داد. او به امواج‌میدیا گفت: «زنان عراقی در صورت تصدی مناصب بلندپایه‌ دولتی می‌توانند صحنه‌ سیاسی را متحول کنند، اما آنچه فقدانش حس می‌شود، حمایت از سوی نیروهای سیاسی مسلط بر سیاست عراق است». جلیحاوی درمورد احساسات ظاهرا مثبت جنبش صدر نسبت به رهبری سیاسی زنان، گفت: «فکر نمی‌کنم در این موضوع جدی باشند، به‌خصوص از آن جهت که واقعیت‌ها خلاف این را بیان می‌کنند». اشاره او به آن بود که این جنبش قبلا مردان را برای مسندهای کلیدی دولتی در نظر داشته و معرفی کرده است. جمعه العطوانی، تحلیلگر سیاسی مستقر در بغداد، نیز بر همین نظر است. او گفته است: «همه‌ نامزدهایی که صدری‌ها در جلسات مذاکره‌ خود [درمورد تشکیلات دولت] معرفی کرده‌اند، مرد بودند. هرگونه صحبت درمورد نامزد زن برای نخست‌وزیری کاملا خلاف واقع است». او همچنین خاطرنشان کرد که نخست‌وزیر، فرمانده کل نیروهای مسلح نیز هست و ادعا کرد که اکثر رهبران سیاسی و اجتماعی در عراق معتقدند که یک زن در این سمت به‌هیچ‌‌عنوان مناسب نیست. قاسم العبودی، یکی دیگر از تحلیلگران سیاسی عراقی هم به این موضوع اشاره کرد که جنبش صدر هیچ زنی را برای مقام‌های وزارتی معرفی نکرده است، چه برسد به نخست‌وزیری. به نظر او، اظهارات این جنبش درمورد این مسئله را نمی‌توان جدی گرفت. عبودی به امواج‌میدیا گفت: «اجماع درمورد نخست‌وزیر بعدی با توجه به انسدادهای سیاسی فعلی بسیار دشوار خواهد بود که انتصاب یک نخست‌وزیر زن را بسیار بعید می‌کند». این تحلیلگر عراقی در پایان گفت: اگر جنبش صدر یک زن را برای نخست‌وزیری پیشنهاد کند، آن‌گاه اعضای این جنبش به وضوح از نامزد خود حمایت خواهند کرد و رویدادی ناآشنا برای عرصه‌ سیاسی عراق رقم خواهد زد. جنبش صدر ممکن است این اقدام را راهی تلقی کند برای حل بحران خفقان‌آوری که د‌ر‌حال‌حاضر عراق را درگیر کرده است؛ با‌وجود‌این اتخاذ آن بسیار دشوار خواهد بود.

قانون عراق حکم می‌کند که یک‌چهارم کرسی‌های پارلمان این کشور به زنان اختصاص یابد. با وجود تضمین حضور زنان در روند سیاسی، برای بسیاری از احزاب سیاسی عراق پس از انتخابات پارلمانی ۱۰ اکتبر، دشوار است که زنان را متصدی وزارتخانه‌های دولتی بینگارند، چه برسد به اینکه آنها را در مقام نخست‌‌وزیری متصور شوند. تا پیش از سال ۱۹۸۰ میلادی، شرکت در انتخابات برای زنان امکان‌پذیر نبود. پس از حمله‌ به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ که آغازگر دوره جدیدی از حکومت در عراق بود، یک سیستم سهمیه‌ای ایجاد شد که ۲۵ درصد از کرسی‌های پارلمان را به زنان اختصاص داد. نتایج انتخابات اخیر از ورود به مرحله‌ مهم و جدیدی در مشارکت سیاسی زنان خبر می‌دهد. زنان به طور غیرمنتظره‌ای ۹۵ کرسی از مجلس جدید را از آن خود کرده‌اند که ۱۲ کرسی از ۸۳ کرسی اختصاص داده‌شده به زنان بر اساس سیستم سهمیه‌بندی، بیشتر است. این امر برای بسیاری از احزاب و جناح‌های سیاسی غافلگیرکننده بود. این واقعیت که عملکرد زنان از سهمیه‌شان بهتر بوده، گواهی بر پیشرفت آنها در روند سیاسی است. به همان اندازه درخور‌توجه است که از سه‌هزارو 249 نامزدی که در انتخابات شرکت کردند، ۹۵۱ نامزد -کمی بیش از ۲۹ درصد- زن بودند. علاوه بر این، ۹۵ نامزد موفق زن، اکثریت کرسی‌های خود را بدون پشتوانه نظام سهمیه‌ای کسب کردند.

غافلگیری دیگر در انتخابات پارلمانی، پیروزی بلوک صدر به رهبری روحانی شیعه، مقتدی صدر بود. این جنبش ۷۳ کرسی از ۳۲۹ کرسی مجلس را به دست آورد. اما شگفتی بزرگ‌تر زمانی رخ داد که حسن العذاری، رئیس هیئت سیاسی جنبش صدر، چند روز پس از انتخابات در فیس‌بوک نوشت: «مقام نخست‌وزیری منحصرا مختص مردان نیست» و از هشتگ «زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند» استفاده کرد. این پست به طور گسترده بازنشر شد و هزاران پاسخ به دنبال داشت. برخی اظهار نظر عذاری را زمینه‌چینی برای انتصاب زنی از جنبش صدر به عنوان نخست‌وزیر تفسیر کردند. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، یک گام سیاسی-اجتماعی تاریخی از سوی صدری‌ها خواهد بود، به‌ویژه آنکه هیچ زنی تا به حال در عراق این سمت را نداشته است. با این حال، برخی از جناح‌های سیاسی گفته‌ عذاری را صرفا ادای احترام به نقش زنان عراقی و نقش فعال آنها در روند سیاسی تفسیر کردند. عصام حسین، از رهبران جریان صدر درمورد این موضوع بحث‌برانگیز گفت: «اگر این گزینه رنگ واقعیت بگیرد، لفاظی‌های مشترک عناصر فرقه‌ای، قومی و حزبی در عراق را که مربوط به توانمندسازی بیشتر زنان است، فرو می‌نشاند». این صدری سرشناس همچنین اذعان کرد که «مقام نخست‌وزیری فقط مختص یک جنس نیست، بلکه به روی کسانی که صلاحیت‌ها، انعطاف‌پذیری و تجربه لازم برای تصدی آن را دارند، باز است». پس از آن او نتیجه‌گیری کرد: «زنی که این ویژگی‌ها را داشته باشد، شایسته‌ نخست‌وزیری است».
همه‌اش حرف است!
اما نور نافع الجلیحاوی، فعال حقوق زنان که به‌عنوان نامزد جنبش اعتماد در انتخابات شرکت داشت، جدیت بحث جنبش صدر را در این‌ ادعا که یک زن می‌تواند نخست‌وزیر شود کم‌اهمیت جلوه داد. او به امواج‌میدیا گفت: «زنان عراقی در صورت تصدی مناصب بلندپایه‌ دولتی می‌توانند صحنه‌ سیاسی را متحول کنند، اما آنچه فقدانش حس می‌شود، حمایت از سوی نیروهای سیاسی مسلط بر سیاست عراق است». جلیحاوی درمورد احساسات ظاهرا مثبت جنبش صدر نسبت به رهبری سیاسی زنان، گفت: «فکر نمی‌کنم در این موضوع جدی باشند، به‌خصوص از آن جهت که واقعیت‌ها خلاف این را بیان می‌کنند». اشاره او به آن بود که این جنبش قبلا مردان را برای مسندهای کلیدی دولتی در نظر داشته و معرفی کرده است. جمعه العطوانی، تحلیلگر سیاسی مستقر در بغداد، نیز بر همین نظر است. او گفته است: «همه‌ نامزدهایی که صدری‌ها در جلسات مذاکره‌ خود [درمورد تشکیلات دولت] معرفی کرده‌اند، مرد بودند. هرگونه صحبت درمورد نامزد زن برای نخست‌وزیری کاملا خلاف واقع است». او همچنین خاطرنشان کرد که نخست‌وزیر، فرمانده کل نیروهای مسلح نیز هست و ادعا کرد که اکثر رهبران سیاسی و اجتماعی در عراق معتقدند که یک زن در این سمت به‌هیچ‌‌عنوان مناسب نیست. قاسم العبودی، یکی دیگر از تحلیلگران سیاسی عراقی هم به این موضوع اشاره کرد که جنبش صدر هیچ زنی را برای مقام‌های وزارتی معرفی نکرده است، چه برسد به نخست‌وزیری. به نظر او، اظهارات این جنبش درمورد این مسئله را نمی‌توان جدی گرفت. عبودی به امواج‌میدیا گفت: «اجماع درمورد نخست‌وزیر بعدی با توجه به انسدادهای سیاسی فعلی بسیار دشوار خواهد بود که انتصاب یک نخست‌وزیر زن را بسیار بعید می‌کند». این تحلیلگر عراقی در پایان گفت: اگر جنبش صدر یک زن را برای نخست‌وزیری پیشنهاد کند، آن‌گاه اعضای این جنبش به وضوح از نامزد خود حمایت خواهند کرد و رویدادی ناآشنا برای عرصه‌ سیاسی عراق رقم خواهد زد. جنبش صدر ممکن است این اقدام را راهی تلقی کند برای حل بحران خفقان‌آوری که د‌ر‌حال‌حاضر عراق را درگیر کرده است؛ با‌وجود‌این اتخاذ آن بسیار دشوار خواهد بود.