وزارت خارجه ما و دیپلماسی واکسن
کوروش احمدی- دیپلمات سابق
ویروس کرونا تا‌کنون موجب ازدست‌رفتن جان‌های بی‌شماری در ایران و جهان شده، بازماندگان را در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار داده و در ایران نقش آن در تشدید بحران اقتصادی کمتر از تحریم‌ها نبوده است. با وجود تلفات شدید این بیماری، مقامات ما آن را چندان جدی نگرفته‌اند و برخوردی متناسب با ابعاد فاجعه‌بار آن نداشته‌اند. این در حالی است که در همه کشورها کرونا عملا به فرصتی برای نمایش کارآمدی و توان دولت‌ها در مقابله با چالش‌ها تبدیل شده است. تجربیات حاصله همچنین حاکی از آن است که هم‌زمان واکسن کرونا به‌عنوان عامل مهمی در سیاست داخلی، سیاست خارجی، امنیت ملی و توسعه اقتصادی- اجتماعی نقش بازی می‌کند. در شرایطی که در سال نخست شیوع ویروس کرونا، «دیپلماسی ماسک» برای کنترل بیماری عملا به یک ابزار قدرت نرم برای کسب وجهه در سطح بین‌المللی تبدیل شده بود، از حدود یک سال پیش به این سو تلاش کشورها برای تولید، عرضه و دریافت واکسن و همکاری‌های بین‌المللی برای ساخت آن که تحت عنوان «دیپلماسی واکسن» شناخته شده، به‌عنوان بخشی از قدرت نرم کشورها برای تحت تأثیر قراردادن نظم جهانی مد نظر است. با توجه به احتمال ظهور سویه‌های جدید ویروس کرونا در آینده و نیز احتمال نیاز مستمر به تکرار واکسن طی سال‌های آتی، «دیپلماسی واکسن» می‌تواند برای سال‌ها پدیده‌ای پایا در روابط بین‌الملل باشد. «دیپلماسی واکسن» همچنین از آن جهت مهم است که واکسن مفید و مؤثر کالایی کمیاب و گاه دور از دسترس است و کشورهای تولیدکننده آن اولویت را به مصارف داخلی و گاه تأمین منافع ژئوپلیتیک خود از این طریق می‌دهند.
در مراحل اولیه، کشورهای غربی چندان در دیپلماسی واکسن فعال نشدند و اولویت را به واکسینه‌کردن مردم خود دادند. هفت کشور صنعتی با 13 درصد از جمعیت جهان حدود یک‌سوم از موجودی واکسن‌های معتبر را خریدند و در داخل مصرف کردند. برخی از اعضای این گروه اخیرا متعهد به اهدای واکسن به کشورهای کم‌درآمد شده‌اند و اتحادیه اروپا و آمریکا به ترتیب از اختصاص 700 و 500 میلیون دوز برای این منظور سخن می‌گویند. اما چین و روسیه از ابتدا در زمره فعال‌ترین کشورها در حوزه دیپلماسی واکسن بوده‌اند. البته بخشی از دیپلماسی واکسن به همکاری کشورها در مرحله تحقیق و توسعه آن برمی‌گردد و کشورهایی که در این مرحله شرکت کردند، توانستند درصد بالایی از محصول نهایی را به دست آورند. در یک سال گذشته چین 39، 30، 21 و 3/ 2 درصد از واکسن‌های ارسالی خود به خارج را به ترتیب به آسیای جنوب شرقی، آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا (3/ 2 درصد) فرستاده است. نقطه ضعف چین در این رقابت، اتهام تأثیر کمتر واکسن‌های چینی در برابر سویه‌های جدید ویروس کرونا در مقایسه با واکسن‌های غربی است. برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی که در دوز اول یا هر دو دوز، از واکسن‌های چینی
سینوفارم و سینوواک استفاده کردند، اکنون به واکسن‌های غربی رو آورده‌اند. اندونزی که زودتر از بقیه واکسن‌های چینی را دریافت کرده بود، با آمار بالای ابتلا مواجه شده است. تایلندی‌هایی که واکسن سینوواک دریافت کرده بودند، سه تا چهار هفته بعد آسترازنکا دریافت کردند. مقامات بهداشتی در اندونزی در حال تزریق واکسن مُدرنا به‌عنوان تقویت‌کننده به کارکنان بهداشتی هستند که قبلا دو دوز واکسن سینوواک دریافت کرده بودند. وزیر بهداشت مالزی نیز اعلام کرده که بعد از خاتمه موجودی سینوواک دیگر از این واکسن استفاده نخواهد کرد. حتی در کامبوج که متحد نزدیک چین است، تزریق آسترازنکا به‌عنوان یادآوری برای کارکنان بهداشتی که قبلا واکسن چینی دریافت کرده بودند، شروع شده است. روسیه از چین و آمریکا عقب‌تر است. سازمان بهداشت جهانی که هنوز به واکسن روسی اسپوتنیک تأییدیه نداده، در می و ژوئن گذشته به دو واکسن چینی مجوز استفاده اضطراری داد. روسیه با وجود فروش 125 میلیون دوز واکسن اسپوتنیک به هند و یک میلیون به برزیل هنوز خریدار چندانی در بین کشورهای اطراف خود و کشورهای اروپایی (به استثنای مجارستان) نیافته است.
این نمونه‌ها گویای آن است که داشتن یک استراتژی برای واکسن هم اهمیت فوری دارد و هم وظیفه‌ای درازمدت برای مقابله با بیماری‌ها است. در شرایطی که همچنان بدون تردید کرونا حادترین مشکل کشور ما است، همکاری با دنیا برای مقابله با آن باید در رأس اولویت‌های وزارت خارجه باشد. در این رابطه، ایجاد یک نهاد بین‌بخشی تحت ریاست وزیر خارجه و با شرکت همه نهادهای کشوری ذی‌ربط برای پیشبرد دیپلماسی واکسن از طریق ایجاد همکاری و هماهنگی کامل بین نهادهای ملی ذی‌ربط ضرورت دارد. حفظ سلامتی مردم به‌عنوان اولویت اول، بسیج همه منابع ملی و بین‌المللی برای واکسینه‌کردن مردم از طریق دریافت واکسن به صورت اهدا یا خرید، تحقیق در مورد کیفیت انواع واکسن‌های موجود، توانایی تولیدکننده برای تحویل به موقع، رصد تحولات مربوط به ویروس کرونا و تجربیات دیگر کشورها و ترتیبات اقتصادی مربوطه، تسهیل سفر کارشناسان و سرمایه‌گذاران به ایران، هماهنگی برای دریافت کمک از ایرانیان مقیم خارج، ساماندهی و نظارت بر سفرهای خارجی در دوره کرونا، شناسایی واکسن‌های مؤثر و دیگر امکانات، قراردادن این موضوع در دستور کار نمایندگی‌های ایران در خارج، ارائه توصیه‌های دقیق و
به‌موقع به دولت، انجام همکاری‌های بین‌المللی و جلب کمک‌ها و امکانات لازم از دیگر کشورها برای تحقیق و توسعه و انتقال فناوری برای تولید واکسن در داخل از جمله وظایفی است که می‌تواند در دستور کار نهاد مورد اشاره قرار گیرد.
ویروس کرونا تا‌کنون موجب ازدست‌رفتن جان‌های بی‌شماری در ایران و جهان شده، بازماندگان را در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار داده و در ایران نقش آن در تشدید بحران اقتصادی کمتر از تحریم‌ها نبوده است. با وجود تلفات شدید این بیماری، مقامات ما آن را چندان جدی نگرفته‌اند و برخوردی متناسب با ابعاد فاجعه‌بار آن نداشته‌اند. این در حالی است که در همه کشورها کرونا عملا به فرصتی برای نمایش کارآمدی و توان دولت‌ها در مقابله با چالش‌ها تبدیل شده است. تجربیات حاصله همچنین حاکی از آن است که هم‌زمان واکسن کرونا به‌عنوان عامل مهمی در سیاست داخلی، سیاست خارجی، امنیت ملی و توسعه اقتصادی- اجتماعی نقش بازی می‌کند. در شرایطی که در سال نخست شیوع ویروس کرونا، «دیپلماسی ماسک» برای کنترل بیماری عملا به یک ابزار قدرت نرم برای کسب وجهه در سطح بین‌المللی تبدیل شده بود، از حدود یک سال پیش به این سو تلاش کشورها برای تولید، عرضه و دریافت واکسن و همکاری‌های بین‌المللی برای ساخت آن که تحت عنوان «دیپلماسی واکسن» شناخته شده، به‌عنوان بخشی از قدرت نرم کشورها برای تحت تأثیر قراردادن نظم جهانی مد نظر است. با توجه به احتمال ظهور سویه‌های جدید ویروس کرونا در آینده و نیز احتمال نیاز مستمر به تکرار واکسن طی سال‌های آتی، «دیپلماسی واکسن» می‌تواند برای سال‌ها پدیده‌ای پایا در روابط بین‌الملل باشد. «دیپلماسی واکسن» همچنین از آن جهت مهم است که واکسن مفید و مؤثر کالایی کمیاب و گاه دور از دسترس است و کشورهای تولیدکننده آن اولویت را به مصارف داخلی و گاه تأمین منافع ژئوپلیتیک خود از این طریق می‌دهند.
در مراحل اولیه، کشورهای غربی چندان در دیپلماسی واکسن فعال نشدند و اولویت را به واکسینه‌کردن مردم خود دادند. هفت کشور صنعتی با 13 درصد از جمعیت جهان حدود یک‌سوم از موجودی واکسن‌های معتبر را خریدند و در داخل مصرف کردند. برخی از اعضای این گروه اخیرا متعهد به اهدای واکسن به کشورهای کم‌درآمد شده‌اند و اتحادیه اروپا و آمریکا به ترتیب از اختصاص 700 و 500 میلیون دوز برای این منظور سخن می‌گویند. اما چین و روسیه از ابتدا در زمره فعال‌ترین کشورها در حوزه دیپلماسی واکسن بوده‌اند. البته بخشی از دیپلماسی واکسن به همکاری کشورها در مرحله تحقیق و توسعه آن برمی‌گردد و کشورهایی که در این مرحله شرکت کردند، توانستند درصد بالایی از محصول نهایی را به دست آورند. در یک سال گذشته چین 39، 30، 21 و 3/ 2 درصد از واکسن‌های ارسالی خود به خارج را به ترتیب به آسیای جنوب شرقی، آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا (3/ 2 درصد) فرستاده است. نقطه ضعف چین در این رقابت، اتهام تأثیر کمتر واکسن‌های چینی در برابر سویه‌های جدید ویروس کرونا در مقایسه با واکسن‌های غربی است. برخی از کشورهای آسیای جنوب شرقی که در دوز اول یا هر دو دوز، از واکسن‌های چینی
سینوفارم و سینوواک استفاده کردند، اکنون به واکسن‌های غربی رو آورده‌اند. اندونزی که زودتر از بقیه واکسن‌های چینی را دریافت کرده بود، با آمار بالای ابتلا مواجه شده است. تایلندی‌هایی که واکسن سینوواک دریافت کرده بودند، سه تا چهار هفته بعد آسترازنکا دریافت کردند. مقامات بهداشتی در اندونزی در حال تزریق واکسن مُدرنا به‌عنوان تقویت‌کننده به کارکنان بهداشتی هستند که قبلا دو دوز واکسن سینوواک دریافت کرده بودند. وزیر بهداشت مالزی نیز اعلام کرده که بعد از خاتمه موجودی سینوواک دیگر از این واکسن استفاده نخواهد کرد. حتی در کامبوج که متحد نزدیک چین است، تزریق آسترازنکا به‌عنوان یادآوری برای کارکنان بهداشتی که قبلا واکسن چینی دریافت کرده بودند، شروع شده است. روسیه از چین و آمریکا عقب‌تر است. سازمان بهداشت جهانی که هنوز به واکسن روسی اسپوتنیک تأییدیه نداده، در می و ژوئن گذشته به دو واکسن چینی مجوز استفاده اضطراری داد. روسیه با وجود فروش 125 میلیون دوز واکسن اسپوتنیک به هند و یک میلیون به برزیل هنوز خریدار چندانی در بین کشورهای اطراف خود و کشورهای اروپایی (به استثنای مجارستان) نیافته است.
این نمونه‌ها گویای آن است که داشتن یک استراتژی برای واکسن هم اهمیت فوری دارد و هم وظیفه‌ای درازمدت برای مقابله با بیماری‌ها است. در شرایطی که همچنان بدون تردید کرونا حادترین مشکل کشور ما است، همکاری با دنیا برای مقابله با آن باید در رأس اولویت‌های وزارت خارجه باشد. در این رابطه، ایجاد یک نهاد بین‌بخشی تحت ریاست وزیر خارجه و با شرکت همه نهادهای کشوری ذی‌ربط برای پیشبرد دیپلماسی واکسن از طریق ایجاد همکاری و هماهنگی کامل بین نهادهای ملی ذی‌ربط ضرورت دارد. حفظ سلامتی مردم به‌عنوان اولویت اول، بسیج همه منابع ملی و بین‌المللی برای واکسینه‌کردن مردم از طریق دریافت واکسن به صورت اهدا یا خرید، تحقیق در مورد کیفیت انواع واکسن‌های موجود، توانایی تولیدکننده برای تحویل به موقع، رصد تحولات مربوط به ویروس کرونا و تجربیات دیگر کشورها و ترتیبات اقتصادی مربوطه، تسهیل سفر کارشناسان و سرمایه‌گذاران به ایران، هماهنگی برای دریافت کمک از ایرانیان مقیم خارج، ساماندهی و نظارت بر سفرهای خارجی در دوره کرونا، شناسایی واکسن‌های مؤثر و دیگر امکانات، قراردادن این موضوع در دستور کار نمایندگی‌های ایران در خارج، ارائه توصیه‌های دقیق و
به‌موقع به دولت، انجام همکاری‌های بین‌المللی و جلب کمک‌ها و امکانات لازم از دیگر کشورها برای تحقیق و توسعه و انتقال فناوری برای تولید واکسن در داخل از جمله وظایفی است که می‌تواند در دستور کار نهاد مورد اشاره قرار گیرد.