تحلیل راهبردی روابط دوجانبه در پرتو توافقهای بلندمدت و تحولات ژئوپلیتیکی
ایران و چین در عصر بازآرایی جهانی
روابط ایران و چین در سالهای اخیر بهتدریج از همکاریهای اقتصادی صرف فراتر رفته و در حال تبدیلشدن به یک شراکت راهبردی با ابعاد ژئوپلیتیکی، امنیتی و ساختاری است.


به گزارش گروه رسانهای شرق،
بهمن اکبری - پژوهشگر مطالعات سیاسی- فرهنگی بینالملل
روابط ایران و چین در سالهای اخیر بهتدریج از همکاریهای اقتصادی صرف فراتر رفته و در حال تبدیلشدن به یک شراکت راهبردی با ابعاد ژئوپلیتیکی، امنیتی و ساختاری است. امضای توافقنامه ۲۵ساله همکاریهای جامع، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و مواضع همسو در برابر تهدیدات مشترک، گواهی بر تعمیق این روابط هستند. این مقاله، با تکیه بر گفتوگوهای رسمی، بیانیههای دیپلماتیک و تحولات منطقهای، به تحلیل چشمانداز روابط ایران و چین در نظم جهانی در حال گذار میپردازد.
با افول نظم تکقطبی آمریکامحور، جهان در حال ورود به مرحلهای از چندقطبیشدن با ائتلافهای نوظهور در آسیا، اوراسیا و جهان جنوب است. در این ساختار جدید، چین بهعنوان قدرت اقتصادی و سیاسی در حال صعود و ایران بهعنوان بازیگری منطقهای با ظرفیتهای ژئوپلیتیکی بالا، در مسیر تقویت همکاریهای راهبردی گام برداشتهاند. از «توافقنامه ۲۵ساله» تا همگرایی در سازمانهای بینالمللی، نشانههایی آشکار از گذار روابط ایران و چین به مرحلهای جدید از تعاملات چندجانبه دیده میشود.
توافق ۲۵ساله؛ چارچوبی برای پیوند ساختاری
توافق جامع همکاری ۲۵ساله که در مارس ۲۰۲۱ به امضا رسید، نقشه راهی برای ارتقای روابط ایران و چین در حوزههای مختلف تلقی میشود. این سند شامل همکاری در زمینههای انرژی و صادرات نفت، سرمایهگذاری در زیرساختهای کلان (بندری، ریلی و جادهای)، همکاری نظامی و دفاعی (رزمایشهای مشترک) و حمایت دیپلماتیک متقابل در نهادهای بینالمللی است. این توافق در عین حال بخشی از پروژه کلان «کمربند-راه» چین است که ایران را به کریدوری کلیدی برای اتصال شرق آسیا به اروپا و مدیترانه تبدیل میکند.
سیاست خارجی ایران؛ از توازنگرایی تا همراستایی ساختاری
رویکرد ایران در قبال چین از یک موازنه تاکتیکی در برابر غرب به یک مشارکت ساختاری با اهداف راهبردی ارتقا یافته است. سفرهای مکرر مقامات ایرانی به پکن و دعوت رئیسجمهور ایران به اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، نشان از جدیت تهران در تعمیق پیوندها دارد. همزمان چین نیز در نشستهای بینالمللی از مواضع ایران در برابر فشارهای غربی حمایت کرده و این همراستایی، وجههای چندلایه به روابط دوجانبه بخشیده است.
جایگاه ایران در نگاه چین؛ شریک منطقهای یا گره ژئوپلیتیکی؟
از منظر پکن، ایران دارای سه اهمیت راهبردی است: موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز در اتصال شرق به غرب آسیا، ظرفیت موازنهسازی در برابر نفوذ نظامی آمریکا در خاورمیانه و جایگاه مذهبی و سیاسی مؤثر در جهان اسلام.
این مزیتها ایران را به یک «گره کلیدی» در نقشه ژئوپلیتیک چین تبدیل کردهاند؛ بهویژه در چارچوب رقابت آمریکا-چین و نیاز پکن به شرکای پایدار خارج از مدار غرب.
همکاری در سازمانهای منطقهای؛ از عضویت تا کنشگری فعال
ایران با عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای و تمایل به پیوستن به بریکسپلاس، حضور خود را در ساختارهای شرقمحور تقویت کرده است. سفرهای رسمی دکتر پزشکیان به روسیه و چین و رایزنیهای صورتگرفته در حاشیه این نشستها، گواهی بر رویکرد فعال ایران در بازآفرینی نظم منطقهای و جهانی است. چین نیز ایران را بهعنوان یک متحد مؤثر در ایجاد «چندجانبهگرایی متوازن» میبیند، در برابر یکجانبهگرایی آمریکا.
بعد دفاعی و امنیتی؛ بازدارندگی از طریق همپیمانی منطقهای
همکاری نظامی ایران و چین در سالهای اخیر گسترش یافته و شامل رزمایشهای سهجانبه ایران-چین-روسیه در آبهای آزاد، تبادل فناوری نظامی و دفاع سایبری، همکاری اطلاعاتی در برابر تهدیدات مشترک بوده و همچنین در سطح جنگ نرم و نبرد روایتها، چین از مواضع ایران در برابر حملات رسانهای و سیاسی غرب پشتیبانی کرده است.
آزمون بحرانها؛ واکنش همراستای پکن در برابر تهدیدات علیه ایران
در ماجرای تهاجم اخیر آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران، موضعگیری سریع و قاطع چین نشان داد که روابط دوجانبه به مرحلهای از همسویی راهبردی رسیده است. چین برخلاف سیاست سنتی خود در بیطرفی، از ایران حمایت کرد که این رویکرد جدید، نشانهای از درک مشترک دو کشور از تهدیدهای جهانی است.
جمعبندی و چشمانداز آینده روابط ایران و چین در حال گذار از سطح همکاریهای اقتصادی به یک شراکت ژئوپلیتیکی چندلایه است. این تحول نهتنها به تقویت توان بازدارندگی ایران در سطح منطقهای کمک میکند، بلکه جایگاه آن را در نظم جهانی در حال تکوین ارتقا میبخشد. در این چشمانداز، ایران نه صرفا شریک چین، بلکه جزئی از راهبرد کلان چین در شکست هژمونی غرب و استقرار نظمی چندقطبی تلقی میشود. موفقیت این مسیر مستلزم ظرفیتسازی داخلی، اصلاح ساختارهای اقتصادی و تدوین راهبرد جامع آسیامحور از سوی ایران است.
پیشنهادهای راهبردی برای سیاستگذاران ایران
۱. تدوین و اجرای یک «راهبرد جامع آسیامحور» متناسب با سند ۲۵ساله.
۲. تشکیل «ستاد ملی پیگیری همکاریهای ایران و چین» با اختیارات فرابخشی.
۳. توسعه دیپلماسی عمومی، فرهنگی و رسانهای برای ارتقای تصویر ایران در چین.
۴. حفظ توازن در روابط با شرق و غرب برای بهرهبرداری هوشمندانه از فرصتها.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.