شوک اخراج مهاجران به ساخت‌وساز

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

شرق: حدود 53 درصد افغانستانی‌های مهاجر ایران در صنعت ساختمان مشغول به کار هستند، اما حالا موج گسترده اخراج افغانستانی‌ها از ایران سبب شده است بسیاری از پروژه‌های ساخت‌وساز متوقف شود. فعالان صنعت ساختمان می‌گویند که امکان جایگزینی سریع کارگران افغانستانی وجود ندارد و همین مسئله گرفتاری بزرگ دیگری برای صنعت ساختمان کشور ایجاد کرده است؛ ساخت‌وسازی که در سال‌های گذشته شیب نزولی را طی کرده و حالا به حدود یک‌سوم تقاضا در بازار مسکن رسیده است. کارفرمایان می‌گویند که نبود برنامه‌ریزی در جذب مهاجران و پناهندگان و حالا اخراج یک‌شبه و ناگهانی آنها مشکلات عدیده‌ای رقم زده است؛ مشکلاتی که هم مهاجران را درگیر پدیده فقر و استثمار نیروی کار کرده و هم میزبان را گرفتار عارضه‌هایی مانند رقابت نابرابر در بازار کار کرده است و در نهایت جامعه گرفتار گسترش بی‌کاری و فقر و افزایش میل به بزهکاری شده است.

از آن سو، بسیاری از فعالان مدنی معتقد‌ند‌ این شیوه اخراج جواب‌گو نیست و بسیاری از مهاجران اخراج‌شده دوباره به ایران برمی‌گردند، بنابراین تنها روش مواجهه با این پدیده، برنامه‌ریزی علمی و دقیق یرای این پدیده است تا بتوان ضمن رعایت حقوق مهاجران از ظرفیت‌ها و مهارت‌های آنها برای توسعه اقتصاد و بازار کار کشور استفاده کرد.

اشتغال 53 درصد افغانستانی‌های مهاجر در صنعت ساختمان

نزدیک به ۵۳ درصد از افغانستانی‌های مهاجر ایران در صنعت ساختمان کار می‌کنند. این آماری است که دیروز مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در نشست خبری خود گفته است. اما حالا پس از جنگ ۱۲‌روزه ایران و اسرائیل، یکباره موج اخراج گسترده افغانستانی‌ها به راه افتاده است؛ به‌طوری که تنها در ۱۸ روز حدود ۷۰۰ هزار افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند.

اخراج گسترده افغانستانی‌ها از ایران، موجی از نگرانی را برای فعالان صنعت ساختمان ایجاد کرده است؛ آن‌هم در شرایطی که صنعت ساخت‌وساز روزگار متلاطمی را پشت سر می‌گذارد. براساس گزارش انجمن صنعت ساختمان، ساخت مسکن در تهران در مدت یک سال اخیر حدود ۳۰ درصد کاهش داشته است و بنا بر گزارش مرکز آمار ایران تعداد پروانه‌های ساختمانی در حد فاصل بهار ۱۴۰۲ تا بهار ۱۴۰۳ از ۱۵‌هزار‌و ۸۰۷ پروانه به ۱۲‌هزار‌‌و ۳۱۱ مورد تقلیل پیدا کرد و ساخت مسکن در تهران فقط در یک سال دقیقا ۲۸.۴ درصد کمتر شد. همچنین فرشید پورحاجت، دبیر کانون سراسری انبوه‌سازان کشور، به تجارت‌نیوز گفته‌ در یک بازه ۱۳‌ساله ساخت‌وساز مسکن در کشور سقوط داشته است. بر‌اساس گفته این مقام صنفی، «حجم ساخت‌وساز در کشور از سال ۹۰ به بعد به‌شدت کاهش پیدا کرده است. میزان ساخت تا قبل از این سال‌ها سالانه حدود ۷۰۰ هزار واحد مسکونی بوده و امروز این عدد به حدود ۳۵۰ هزار واحد رسیده است».

کاهش ساخت‌وساز مسکن در شرایطی است که مطابق با گزارش وزارت راه و شهرسازی، بازار ایران سالانه به حدود یک میلیون واحد مسکونی نیاز دارد، اما عرضه مسکن تقریبا یک‌سوم این نیاز است. کمبود عرضه مقابل تقاضا یکی از مهم‌ترین عوامل تورم در بازار ملک بوده است.

نگاهی به گزارش انجمن صنعت ساختمان نشان می‌دهد که به‌طور میانگین از سال 1370 تا 1396 سالانه تورم 26‌درصدی را تجربه می‌کرد، اما میانگین تورم سالانه مسکن از سال 1397 تا سال 1402 به حدود 60 درصد رسیده است. همچنین متوسط قیمت مسکن تهران که در تابستان سال 1372 حدود متری 50‌هزار‌و 700 تومان اعلام شده بود، 10 سال بعد یعنی تابستان 1382 بالغ بر متری 589 هزار تومان ثبت شده و هم‌اکنون به بیش از 88 میلیون تومان رسیده است.

شوک اخراج مهاجران به ساخت‌وساز

حالا صنعت ساختمان با شوک دیگری مواجه شده است؛ تصمیم ناگهانی برای اخراج گسترده مهاجران افغانستانی. آن‌هم در‌حالی‌که بنا بر آمار وزارت کار بیش از نیمی از افغانستانی‌های ساکن در ایران در صنعت ساختمان مشغول هستند. مالک حسینی، معاون وزیر کار، در نشست خبری دیروز خود گفته است بیش از شش میلیون افغانستانی در کشور ساکن هستند و تنها حدود 700 هزار نفر به کشورشان برگشته‌اند. او تأکید کرده است که همچنان حدود پنج میلیون نفر افغانستانی در بخش غیررسمی بازار کار حضور دارند. البته او در بخشی دیگر از صحبت‌های خود توضیح می‌دهد که 57 درصد بازار کار ایران همچنان در اختیار مشاغل غیررسمی است.

فعالان صنعت ساختمان می‌گویند اخراج ناگهانی و گسترده افغانستانی‌ها، ساخت‌وساز را با کمبود کارگر مواجه کرده است. آنها توضیح می‌دهند که بسیاری از کارگران به دلیل نگرانی از اخراج، سر پروژه‌های ساخت‌وساز حاضر نمی‌شوند و عملا بخش‌هایی از ساخت‌وساز کشور به دلیل کمبود نیروی کار متوقف شده است؛ آن‌هم در‌حالی‌که امکان جایگزینی سریع این کارگران وجود ندارد.

در همین زمینه انجمن صنعت ساختمان بیانیه‌ای صادر کرده و با اشاره به این موضوع توضیح داده است: «بنا به هر دلیل، تصمیم‌گیران به دلیل برخی مسائل امنیتی دست به اخراج گسترده اتباع خارجی به‌ویژه افغانستانی زده‌اند، اما روند کنونی آن‌هم بدون هماهنگی با ذی‌نفعان این حوزه تا به این لحظه آسیب‌هایی جدی به این صنعت وارده کرده که اثرات و تبعات آن در میان‌مدت خود را نمایان خواهد کرد. انجمن صنعت ساختمان نیز ضمن حمایت از این تصمیم در ابعاد کلان قضیه، معتقد است که بهتر بود با ارائه فرصتی به صنایع وابسته به نیروی کار خارجی یا سپردن مسئولیت به ذی‌نفعان، این حرکت ساماندهی می‌شد».

در ادامه این بیانیه آمده است: «تاوان اشتباه گذشته برای بازکردن مرزها و ورود سیل‌وار افغانستانی‌ها به کشور و ورود آنها به مشاغل گوناگون ازجمله ساخت‌وساز را در‌حال‌حاضر تولیدگران می‌دهند. این در حالی است که انتظار همه برای بازسازی کشور نیز از تولیدگران و توسعه‌گران کشور است. نباید پای تولیدگران و توسعه‌گران کشور را بست و آنها را به میدان مسابقه فرستاد. ما در انجمن صنعت ساختمان، برای مدیریت و ساماندهی اتباع خارجی که در مشاغل گوناگون مشغول‌اند، طرح ساماندهی پیشنهاد داریم که مطابق الگوهای جهانی بتوان از این نیروی کار بهره ببریم. اگر معتقدیم که کشور دائم در حال پیر‌شدن است و در آینده میانگین سنی ایران به سمت پیرترشدن در حرکت است، یک راه آن استفاده از نیروی کار جوان اتباع خارجی با ساماندهی مناسب است».

اخراج ناگهانی افغانستانی‌ها از ایران‌ در شرایطی بوده است که بسیاری از آنها می‌گویند در هنگام کار یا در خیابان دستگیر شده‌اند و حتی فرصت جمع‌آوری اثاثیه و وسایل خود را نداشته‌اند. این تصمیم ناگهانی‌ فرصت مطالعه و بررسی ماجرا را گرفته است. حالا بسیاری از فعالان مدنی معتقد هستند این شیوه اخراج افغانستانی‌ها از ایران، نه‌تنها با معیارهای اخلاقی فاصله دارد، بلکه در نبود سازوکار مناسب برای ساماندهی مهاجران، باعث می‌شود آنها به‌سرعت دوباره به ایران برگردند و این فرایند را بی‌اثر کنند.

از آن سو، تعقیب و گریز مهاجران در کوچه و خیابان، در مترو و محل کار سبب شده است بخشی از مشاغل وابسته به مهاجران مانند صنعت ساختمان دچار عارضه‌هایی جدی شود؛ عوارضی که به گفته فعالان این صنعت می‌تواند به کمبود نیروی کار و جهش ناگهانی دستمزد کارگران بینجامد و قیمت تمام‌شده ساخت‌وساز را افزایش دهد. اکبر شوکت، رئیس انجمن کارگران ساختمانی کشور، به «شرق» می‌گوید که مسئله اساسی در پدیده مهاجران افغانستانی، نبود برنامه‌ریزی درست در فرایند جذب مهاجران یا ساماندهی پناهندگان است.

او توضیح می‌دهد:‌ بی‌برنامگی در مواجهه با تقاضای مهاجرت و پناهندگی افغانستانی‌ها در ایران سبب رشد مشاغل زیرزمینی در کشور شد و بسیاری از نیروهای کار افغانستانی از سوی کارفرمایان به استثمار گرفته شدند. از آن سو، استثمار نیروی کار افغانستانی در صنعت ساختمان سبب شد که انگیزه رقابت برای نیروی کار ایرانی از بین برود و از این بازار خارج شود؛ چراکه کارفرمایان نیروی کار افغانستانی را بدون بیمه یا دستمزد کافی به کار گماشتند. از سوی دیگر دستمزد پایین و بیگاری از نیروی کار خارجی سبب شد مهاجران گرفتار فقر گسترده شوند و گسترش فقر در جامعه انگیزه بزهکاری را افزایش می‌دهد.

بنابراین از هر بُعد که به ماجرا نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که بی‌برنامگی در جذب مهاجران آسیب‌های زیادی برای مهاجران و میزبان به دنبال داشته است. بنا بر گفته شوکت، دولت می‌توانست مانند دیگر کشورهای جهان سامانه‌هایی برای جذب مهاجران و استفاده از تخصص و مهارت‌های آنها راه‌اندازی کند و برنامه جذب مهاجران در هر تخصص را بر مبنای بازار کار کشور و میزان کمبود نیروی کار ایرانی قرار دهد.

او تأکید می‌کند که با این ساز‌و‌کار، ضمن تأمین نیاز اقتصاد کشور، حق و حقوق کارگران مهاجر محفوظ مانده و باعث ایجاد رقابت سالم و مبتنی بر مهارت در بازار کار کشور می‌شود. ضمن اینکه پرداخت حق بیمه این جمعیت بزرگ افغانستانی‌های مهاجر می‌تواند کمک مهمی برای بهبود منابع سازمان تأمین اجتماعی باشد.