پلتفرم دیوار چگونه از طرحهای محیطزیستی حمایت میکند
هما؛ تلاشی برای نجات آنچه هنوز زنده است
خبر کوتاه بود و جانسوز: «سراب نیلوفر خشک شد». بیدرنگ ذهنم به سمت دوران کودکی و نوجوانیام در سرزمین پدری -کرمانشاه- رفت و قلبم آتش گرفت. چند وقتی است خبر خشکشدن چشمهای، دریاچهای و رودخانهای یا آتشگرفتن جنگلی یا از بینرفتن گونه جانوری به گوش میرسد. انگار شاهد مرگ تدریجی محیطزیست هستیم.
به گزارش گروه رسانهای شرق،
بهناز توحیدی: خبر کوتاه بود و جانسوز: «سراب نیلوفر خشک شد». بیدرنگ ذهنم به سمت دوران کودکی و نوجوانیام در سرزمین پدری -کرمانشاه- رفت و قلبم آتش گرفت. چند وقتی است خبر خشکشدن چشمهای، دریاچهای و رودخانهای یا آتشگرفتن جنگلی یا از بینرفتن گونه جانوری به گوش میرسد. انگار شاهد مرگ تدریجی محیطزیست هستیم. انسانها چنان به جان محیطزیست افتادند، گویی نه آیندهای وجود دارد و نه نسلی که بعد از ما در زمین زندگی کند. با این حال در میان خبرهای ناامیدکننده، شنیدن راهاندازی پروژه «هما» توسط پلتفرم دیوار و حمایت این کسبوکار از پروژههای محیطزیستی میتواند کورسوی امیدی ایجاد کند. در برنامه سالانه «هما»، دیوار از طرحهای محیطزیستی حمایت میکند. این طرحها توسط کمیتهای از متخصصان، کارشناسان فنی و صاحبنظران دانشگاهی با تجربه اجرایی درزمینه محیطزیست انتخاب میشوند. دوره اول این برنامه هم دیماه سال گذشته برگزار شد.
تولد هما
قصه شکلگیری «هما» به پاییز سال ۱۴۰۳ بازمیگردد. صدرا محقق، مدیر روابط عمومی دیوار درمورد دلیل راهاندازی چنین پروژهای به «فنزی» میگوید: «هما یک گرنت (حمایت مالی) سالانه از پروژههای محیطزیستی است. دیوار به عنوان بزرگترین پلتفرم آنلاین خرید و فروش در ایران، همواره در هسته کسبوکار خود مروج «اقتصاد چرخشی» (Circular Economy) بوده است؛ جایی که کالاها به جای دور ریختهشدن، به چرخه مصرف بازمیگردند و این خود گامی در جهت کاهش مصرفگرایی و حفظ منابع طبیعی کشور است. در راستای تعمیق همین نگاه و به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی شرکت، دیوار تصمیم گرفت به جای حمایتهای موردی و پراکنده از فعالان محیطزیست، یک سازوکار پایدار، شفاف و متخصصمحور را پایهگذاری کند. طرح «هما» دقیقا از دل همین دغدغه متولد شد».
از منظر محقق، هدف اصلی «هما» حرکت از کمکهای مقطعی به سمت سرمایهگذاری اجتماعی هوشمند است. نام «هما» نیز با الهام از این پرنده اساطیری که نماد خوشاقبالی و سعادت در فرهنگ ایرانی است، انتخاب شد.
به این ترتیب اولین دوره «هما» در دیماه ۱۴۰۳ با انتشار فراخوان رسمی در سراسر ایران آغاز شد و مهلت ارسال طرحها تا اسفندماه ادامه داشت. فرایند داوری در فروردین ۱۴۰۴ انجام و طرحهای برگزیده در اردیبهشتماه معرفی شدند. اجرای پروژهها نیز از تیرماه ۱۴۰۴ آغاز شده است.
ایمان ابراهیمی، مدیر دور اول هما که خود حفاظتگر پرندگان و مدیرعامل انجمن آوای بوم است، درمورد این دور از برنامه هما به «فنزی» میگوید: «استقبال خیلی بیشتر از چیزی بود که ما فکر میکردیم، هم از لحاظ بازخورد اجتماعی و هم به لحاظ تعداد طرحهایی که دریافت کردیم. پیشبینی ما برای دریافت طرح حدود ۳۰ طرح بود و برای بررسی ۳۰ الی ۴۰ طرح آماده شده بودیم، اما بیشتر از صد طرح برای ما ارسال شد که کار داوری، رسیدگی و بررسی را هم بسیار دشوار کرد».
به گفته ابراهیمی مهمتر از بخش طرحها، بخش استقبال بینظیر فعالان محیط زیست در این ماجرا بود. این موضوع نشان داد که چقدر جای خالی برنامه حمایت مالی از طرحهای محیط زیستی حس میشود. او در ادامه بیان کرد: «کشور ما با مشکلهای بسیار زیاد محیط زیست روبهرو است و از طرف مقابل تعداد بسیار زیادی از گروهها و انجمنها و تشکلها در کشور فعالیت میکنند که طرحهای بسیار خوبی برای رسیدگی به مشکلات محیطزیستی کشور دارند، اما این وسط موضوعی که جای خالی آن حس میشود، وجود حمایت، چه مالی و چه غیرمالی است. هما تلاشی است تا مقداری این جای خالی پر شود».
از نظر ابراهیمی میزان استقبال از برنامه حمایت مالی هما نشانگر دو موضوع است. او در این مورد میگوید: «اول اینکه فعالان و تشکلهای محیط زیست در کشور نیاز جدی به حمایت دارند. در صورت نبود حمایت، نمیتوانند کارهای خود را پیش ببرند. دوم اینکه خوب پیشرفتن برنامه هما، بازخوردهای مثبت اجتماعی که از زمان اجراییشدن طرحها گرفتیم و اقداماتی که تا به حال انجام شده، میتواند الگوی مناسبی برای مسئولیت اجتماعی در ایران چه برای شرکتها و چه برای صنایع و معادن و... باشد. برای اینکه هزینههای مربوط به مسئولیت اجتماعی خود را به سمت محیطزیست ببرند».
استقبال فعالان از هما
براساس آمار و ارقام، در دور اول هما، درمجموع ۹۶ پروپوزال استاندارد در سه بخش حمایتی به دبیرخانه هما ارسال شد؛ ۵۳ طرح برای حمایت مالی سالانه (بزرگ)، ۳۵ طرح برای حمایت مالی کوچک و هشت طرح برای حمایت مالی نوآورانه. البته به گفته ابراهیمی ۹۶ طرح برای چند ماه اول بود و بعد از برنامه هم تیم هما طرحهایی دریافت کرده و تا این لحظه بیشتر از ۱۱۸ طرح پذیرفته شده است.
دیوار در اولین دوره «هما»، دو میلیارد تومان را به صورت مستقیم برای حمایت مالی از طرحهای برگزیده اختصاص داده است. این حمایت در سه قالب حمایت سالانه، حمایت کوچک و حمایت نوآورانه ارائه میشود.
ابراهیمی درتوضیح بیشتر نحوه حمایت هما از طرحهای محیطزیستی بیان کرد: «هما سه مدل حمایت دارد؛ یک حمایت مالی سالانه است که هر سال در بازه زمانی مشخص سه طرح به عنوان طرحهای برگزیده انتخاب میشوند. این طرحها بالاترین حمایت مالی را دریافت میکنند. پارسال ۵۰۰ میلیون تومان بود و تلاش میکنیم امسال این حمایت افزایش پیدا کند. جدای از طرحهای اصلی سالانه، ما از ۱۰ طرح کوچک حمایت میکنیم که بازه زمانی ندارند؛ یعنی هر زمان از سال هرکسی میتواند طرح خود را ارسال کند. حداکثر حمایت مالی از طرحهای کوچک ۵۰ میلیون تومان بوده که در دور دوم تلاش میکنیم میزان این حمایت بیشتر شود. حمایت مالی نوآورانه هم داشتیم، اما چون ظرفیت داخلی برای آن وجود نداشت، آن را حذف کردیم».
فرایند داوری طرحها
به گفته محقق یکی از ارکان اصلی «هما»، سپردن کار به متخصصان است و فرایند داوری و انتخاب طرحها توسط یک کمیته مستقل متشکل از اساتید دانشگاه، پژوهشگران و روزنامهنگاران حوزه محیطزیست ایران انجام شد. محقق در ادامه بیان کرد: «این کمیته با بررسی دقیق پروپوزالها بر اساس معیارهایی چون نوآوری، اثربخشی، پایداری و قابلیت اندازهگیری، طرحهای برتر را انتخاب کردند».
براساس آنچه در سایت هما آمده است همچنین طرحهای بزرگ براساس هفت شاخص «حفاظت از مناطق یا گونههای در خطر»، «دستاوردهای قابل اندازهگیری»، «همراهی ذینفعان»، «ارتباط با دیوار»، «خلاقیت و پشتوانه علمی»، «قابلیت اجراییشدن» و «پایداری نتایج» سنجیده میشوند. حمایتهای مالی کوچک نیز براساس پنج شاخص پایداری نتایج، عدم تضاد با منافع ذینفعان، قابلیت اجراییشدن، امکان الگوگیری و خلاقیت مورد بررسی قرار میگیرند.
در دوره اول «هما»، امیرحسین خالقی، حفاظتگر تنوع زیستی، نیلوفر رئیسی، کارشناس ارشد علوم حفاظت تنوعزیستی و مدیر و مشاور پایداری شرکتی، دلارام عشایری،کارشناس ارشد علوم حفاظت محیطزیست، سید محمود قاسمپوری، استاد دانشگاه، مژگان جمشیدی،کارشناس و روزنامهنگار مستقل محیطزیست، صدرا محقق، مدیر روابط عمومی دیوار و علی پارسا، پژوهشگر و دوستدار محیطزیست، داوری طرحها را به عهده داشتند.
نیلوفر رئیسی، عضو هیئت داوران در دور اول هما درمورد چگونگی داوری طرحها دراین دوره میگوید: «صادقانه فکر نمیکردم این تعداد طرح دریافت کنیم. فکر میکردم تعداد طرحها خیلی کمتر باشد، یعنی پیشتر ذهنیت من این بود که چقدر امکان دارد چنین جایزهای در جامعه محیطزیست بازخورد بگیرد و این بازخورد تبدیل به این موضوع شود که افراد پروپوزالی بنویسند و ارسال کنند. وقتی تعداد پروپوزالها افزایش پیدا کرد، برای من خوشحالکننده و هیجانانگیز بود. یعنی واقعا دو حس اولی بود که در مواجهه با طرحها داشتم. با اینکه کار داوری سختتر میشد، اما هیجانزده شدم».
او ادامه داد: «درمورد کیفیت طرحها هم بهتدریج که وارد فرایند داوری شدم، در برخی موارد در مواجهه با طرحها خیلی لذت بردم و خوشحال شدم و درمواردی هم کیفیت آنقدر پایین بود که شوکهکننده بود. ما طرحهای بزرگ ۵۰۰ میلیون تومانی را داوری کردیم و طرحهای کوچک 50 میلیون تومانی توسط یک هیئت داخلی که خود تیم هما تشکیل داده بود، بررسی شدند. درحقیقت انتظار داشتم تیمی که برای طرح ۵۰۰ میلیون تومانی پروپوزال مینویسد، جوانب بیشتری را رعایت کند یا زمان بیشتری برای نوشتن پروپوزال خود صرف کند که من داور احساس کنم این گروه برای یک طرح ۵۰۰ میلیونی وقت بیشتری اختصاص داده است. برداشت شخصی من از مجموع طرحهایی که داوری کردم، این بود که به صورت مشخص کیفیت پروپوزالهای طرحهای مربوط به حوزه تنوع زیستی و حیاتوحش خیلی بهتر از پروپوزالهای طرحهایی مثل آب و پسماند و آموزش محیط زیست بود».
رئیسی درمورد روند داوری طرحها بیان کرد: «تیم اولیهای از هما، ابتدا طرحها را بررسی میکرد تا مدارک و اطلاعاتشان کامل باشد. اگر نقض داشتند و هنوز زمان برای تکمیل مدارک داشتند، ایمیلی به تیم مورد نظر ارسال میکردند تا نواقض خود را برطرف کنند. اگر مدارک و اطلاعات طرح تکمیل میشد، طرح وارد هیئت داوران میشد. اگر طرحی نقض داشت اطلاعرسانی به آنها انجام میشد، اما آن تیم اطلاعات را تکمیل نمیکرد، کلا طرح از برنامه حذف میشد».
به گفته رئیسی برای اینکه داوران به صورت مستقل عمل کنند و نظرشان روی یکدیگر تأثیر نگذارد، طرحها به صورت جداگانه از هم در شیتهایی قرار گرفت که داوران از امتیازدهیِ دیگر داوران مطلع نشوند. او در این مورد توضیح داد: «فاکتورهایی برای بررسی طرحها در نظر گرفته شده بود. براساس پروپوزالها، به هرکدام از فاکتورها از یک تا 10 امتیاز میدادیم. اگر در این مرحله نیاز به پرسش و پاسخ از نویسنده طرح بود، درخواست میکردیم تا به مواردی پاسخ دهد».
عضو هیئت داوران با اشاره به اینکه بعد از پایان امتیازدهی، طرحهایی که از طرف همه داوران امتیازهای پایینی دریافت کرده بود، در مرحله اول رد میشدند، بیان کرد: «از برخی تیمها اطلاعات تکمیلی گرفته شد. بعد جلسات تیمی در کمیته داوری برگزار شد و روی طرحهایی که امتیازهای نزدیکی گرفته بودند، صحبت میکردیم. حتی در جلسات با متخصصان دیگر مثلا متخصصی که روی ماهیها کار میکند، تماس میگرفتیم و نظرشان را میپرسیدیم. در نهایت امتیازدهیهای مرحله آخر را انجام دادیم و سه طرح برتر را انتخاب کردیم».
از منظر رئیسی چالشهای داوری به دو دسته چالشهای حین داوری و بعد از آن تقسیم میشود. او دراین مورد توضیح داد: «در حین داوری طرحها، به صورت شخصی برای هرکدام از ما پیچیدگیهایی وجود داشت. از این لحاظ که حواسمان باشد منصفانه داوری کنیم یا اینکه چقدر دچار خطاهای شناختی با موضوع پروپوزال هستیم. شاید باور نکنید ما در جلسات تیمی در این مورد صحبت میکردیم که مثلا برای دورههای بعدی پروپوزالها را طوری تحویل بگیریم که متوجه نشویم مال چهکسی یا چه سازمانی است و به عنوان انسان دچار جهتگیری و سوگیری نشویم و کاملا تمرکز خود را روی موضوعات و خروجیها بگذاریم. این موضوع را خیلی به هم یادآوری میکردیم. در این مسیر هم توانستیم بهخوبی عمل کنیم، اما چالشبرانگیز بود. برای خود من که در چنین موقعیتی قرار گرفته بودم، به لحاظ فردی این نگرانیها را داشتم، اما تیم ما خیلی چابک بود و خیلی راحت توانستیم با هم ارتباط و تعامل برقرار کنیم و این چالشها را مطرح و به نتیجه خوبی برسیم». او در ادامه بیان کرد: «بعد از داوری به طور طبیعی چالشهایی در بیرون اتفاق میافتد. مثلا گروههایی پیام میدهند که چرا طرح ما امتیاز نیاورد یا از ما میخواهند نحوه امتیازدهی را برایشان روشن و شفاف کنیم، یا همه فکر میکنند طرح خودشان بهترین و مهمترین طرح است. از این دست پیامهای شخصی دریافت میکردیم که میگفتند مثلا چرا موضوع پسماند امتیاز کسب نکرد. مگر معضل کشور پسماند نیست یا مثلا طرح خطر انقراض یک گونه جانوری مهم نیست؟ چرا امتیاز نگرفت؟ دشوار بود که برای آنها شفاف کنیم که گونه در معرض خطر برای ما اهمیت دارد، اما طرح فعلی شما به نظر ما نمیتوانست نتیجه مؤثری ایجاد کند».
آنطور که رئیسی توضیح میدهد وقتی داوران چنین نظراتی دریافت کردند، در کمیته داوری به این نتیجه رسیدند که باید هیئت داوران بیانیهای تهیه کند: «بیانیه هیئت داوران را تهیه کردیم چون ما موظف هستیم متعهدانه و شفاف پروسه داوری را توضیح دهیم تا برای افراد دیگر سوءبرداشت ایجاد نشود».
از منظر نیلوفر رئیسی برنامههای اینچنینی از سوی دیوار در زمینه محیطزیست بسیار مؤثر است. او در این مورد بیان کرد: «کوچکترین کمکها به این شکل در شرایط شکننده فعلی که NGOها و گروهها و متخصصانی که مستقل فعالیت میکنند، دارند، تأثیرگذار است. من هم فکر نمیکردم چنین برنامهای اینقدر بازخورد مثبت و مشارکت بالایی داشته باشد و افراد در جامعه محیطزیست در مورد آن صحبت کنند و از امیدواری که ناشی از این اتفاق بود، حرف بزنند و درخواستشان ادامهدار بودن چنین اتفاقهایی باشد».
رئیسی در ادامه اظهار کرد: «دریافت این بازخوردها به من خیلی کمک کرد تا از آن حباب فکری بیرون بیایم و متوجه شوم بقیه هم در این حوزه کار میکنند و این یک نیاز اصلی است و چنین برنامههایی کمک میکنند و این کمک میتواند حمایت مالی برای اجراییشدن پروژههای مختلف باشد یا به اشتراکگذاشتن اطلاعات و تجربهها. همین گامهای کوچک اثرات قابل توجهی دارند».
بعد از انتخاب پروژهها نوبت به اجراییشدن طرحها رسید. صدرا محقق درمورد اجراییشدن طرحها میگوید: «نظارت بر حسن اجرای طرحها و راهبری (Mentorship) پروژهها بر عهده تیم اجرایی هما و کمیته داوری است. این نظارت تضمین میکند که حمایت مالی به بهترین شکل ممکن در مسیر تحقق اهداف پروژه به کار گرفته شود. علاوه بر حمایت مالی، دیوار پشتیبانی رسانهای را نیز برای معرفی بهتر این پروژهها و دستاوردهایشان فراهم میکند».
ایمان ابراهیمی هم درمورد اینکه تا الان چند درصد از طرحها به مرحله اجراییشدن رسیدند، بیان کرد: «وقتی طرحها تحت حمایت مالی قرار میگیرند، براساس تفاهمنامه بین تیمها و هما، مجری باید به صورت مداوم از نحوه اجراییشدن طرحها گزارش ارسال کند. بخش جالب هما که خود مجریان طرحها هم از آن استقبال کردند، بخش منتورشیپ (راهبری) است. یعنی وقتی پروژهای آغاز میشود و ۳۰ درصد پیشرفت میکند. مجری گزارش پیشرفت پروژه را برای ما ارسال و اعلام میکند که در این ۳۰ درصد با مشکلاتی مواجه شده و پیشبینی میکند که در ادامه هم مشکلاتی به وجود بیاید. ما براساس آن گزارش تلاش میکنیم منتورهای (راهبر) متخصصی را پیدا کنیم که به صورت داوطلبانه یا با هزینهای معقول در این راه به مجریان طرح کمک کنند. به این صورت علاوه بر پروژه مالی، اطمینان پیدا میکنیم که همهچیز خوب پیش میرود».
ابراهیمی هم پیشرفت کار هر سه طرح بزرگ سالانه را بین ۳۰ تا ۴۵ درصد اعلام و اظهار کرد: «باید تا خرداد ماه سال آینده پیشرفت کار به صد درصد برسد. برای طرحهای کوچک تا الان ۹ طرح، تحت حمایت قرار گرفته است که چهار طرح در حال انجام است و تقریبا تمام شدند و باقی طرحها هم در اول راه اجراییشدن هستند».
او در پاسخ به این پرسش که اگر تیمی درخواست افزایش حمایت مالی را داشته باشد، هما چه اقداماتی انجام میدهد، اظهار کرد: «اگر تیمها درخواست افزایش حمایت مالی داشته باشند، میتوانند به صورت مکتوب به ما ارسال کنند. اگر مخالفت شد، تأمین مالی به عهده خودشان است، اما در مراحل داوری، جدول مالی تیمها را کامل بررسی میکنیم، شاید طرحی به این دلیل رد شود که در جدول مالی، هزینهها را کمتر از آنچیزی که در واقعیت هست، نوشته باشد. یعنی ما فکر میکنیم طرحی تا یکونیم میلیارد تومان کمکهزینه نیاز دارد، اما تیم ارائهدهنده در جدول مالی ۵۰۰ میلیون تومان برآورد کرده است. این موضوع نشان میدهد که این طرح احتمالا اجرایی نخواهد شد».
پروژههای برگزیده
پس از داوری و انتخاب طرحها، در مراسمی طرحهای برگزیده معرفی شدند. در دور اول هما، سه طرح بزرگ انتخاب شدند تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان از آنها حمایت شود. اولین طرح، مدیریت مردمی اطفاء حریق جنگلهای زاگرس است. بهکارگیری دانش بومیشناختی محلی در مطالعه و حفاظت از پستانداران دریایی در استان هرمزگان، دومین طرح برگزیده است. طرح سوم هم به احیاء جنگل، بازگشت حیات وحش و ارتقاء سطح معیشت مردم بومی در منطقه چلاو اختصاص دارد.
پیمان مقدس از اعضای انجمن حمایت از حیات وحش چلاو درمورد طرح خود به «فنزی» میگوید: «در منطقه ییلاقی چلاو آمل صدها سال است که دام چرا میکند. پوشش گیاهی تقریبا ضعیف شده است. در سالهای اخیر از منابع جنگلی و درختان بهرهبرداری شده است. ما قصد داریم برنامهای پیاده کنیم تا درکنار استفادهای که انسان از طبیعت میکند، مانند دامداری یا بهرهبرداری از درختها، در این منطقه پوشش گیاهی بهتر شود و هم حیات وحش به آن منطقه برگردد. یعنی تعادلی ایجاد شود که هم انسان از آن طبیعت استفاده کند و هم حیات وحش به آن منطقه برگردد و هم طبیعت، پوشش گیاهی نباتی دوباره خود را احیا کند».
او درمورد نحوه شرکت در برنامه هما ادامه داد: «تعداد افرادی که در عرصه حیات وحش و محیط زیست کار میکنند، محدود است. همدیگر را میشناسیم. اگر پروژههای کمک مالی پیش بیاید، به یکدیگر خبر میدهیم و سریع اطلاعرسانی میشود. در شبکههای اجتماعی هم فراخوان را دوستان دیده بودند و به ما اطلاع دادند. پروپوزالی درمورد طرح خود نوشتیم و ارسال کردیم. طی روند قانونی و اداری این طرح قبول شد».
به گفته مقدس این طرح سه فاز دارد و اجراییشدن آن یک سال به طول میانجامد. او در این مورد بیان کرد: «مراحل کار تحقیقات و آموزش و حفاظت و پرداخت حقوق است. ما جزء به جزء در حال انجام کارها هستیم. قسمت ساختن کلبه، پرداخت حقوقها و ایجاد یکسری زیرساختها را انجام دادیم. در فاز دوم بحث تحقیقات و آموزش را باید پیش ببریم».
مقدس با اشاره به اینکه وجود برنامههایی مثل هما به محیطزیست کمک بسیاری میکند، اظهار کرد: «البته باید این کار مداوم و مستمر باشد. به این شکل امید ما هم بیشتر میشود و برای آنها نیز از نظر تبلیغاتی و یکسری مسائل فوایدی دارد. اگر بقیه شرکتها و ارگانها هم چنین امکانی را فراهم کنند، رقابت سالمی به وجود میآید که منجر به حفظ بهتر حیات وحش و طبیعت و میراث طبیعی کشور میشود».
۹ طرح کوچک هم انتخاب شدند تا سقف ۵۰ میلیون تومان از آنها حمایت شود. اولین طرح به حفظ و گسترش باغچه گیاهشناسی کلکچال اختصاص دارد. ارتقا و توانمندسازی کنشگران زیستمحیطی و فعالان در زمینه آموزش و مطالبهگری محیط زیست در محله همتآباد اصفهان طرح دوم است. راهاندازی کارگاه کوچک ساخت هدایا و محصولات محیط زیستی از جنس طبیعت نیز طرح سوم است .طرح چهارم مختص به شناخت تعارض بالابان و کبوتربازها در شهرستان شاهرود است.
پژوهش و پایش میدانی پلنگ زاگرس و کاهش تعارض این حیوان با جوامع محلی به عنوان طرح پنجم انتخاب شد. حفاظت گونههای در معرض خطر مرال و شوکا با کمک دوربینهای تلهای در البرز مرکزی، طرح ششم است.
تاکسونومی موش کشتزار ایرانی از دیگر طرحهایی است که تحت حمایت قرار گرفته است. از دیگر طرحهای کوچک میتوان به پایش سالانه و تهیه بانک داده گونههای پرندگان دلتای دریاچه سد درودزن اشاره کرد.
تولید محتوا به منظور آگاهیافزایی و دغدغهسازی عمومی در شهرستانهای شیراز و سروستان درباره مخاطرات ناشی از آلودگی و خشکشدن تالاب مهارلو هم طرح نهم است که از سوی تیم هما انتخاب شده است.
آخرین اخبار ویژه نامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
