سادگی نهایت کمال است

سعید لبافان

چیزهای ساده فوق‌العاده هستند. سال‌ها پیش یک جوان ایتالیایی به نام لئوناردو سخنی تازه به زبان آورد که در آن زمان، هم‌اکنون و احتمالا در آینده همواره صادق خواهد بود. داوینچی جوان گفت: «سادگی، غایت کمال و دلربایی‌ است». صحت این گفته را می‌توانیم در جاهای مختلف بسنجیم. اگر عاشق فوتبال باشید مگر می‌شود شیفته تکنیک و دریبل‌های نابِ شاعرِ عرصه فوتبال، رونالدینیو، نشویم و از حرکات نرم و دلفریب او با توپ به وجد نیاییم؟ او اینها را ساده انجام می‌دهد. زمانی که رِی هاتسون انگلیسی در وصف لئونل مسی به حق فریاد می‌زد «شکسپیر اشتباه گفته است «کینگ لیر» بلکه منظورش «کینگ لئو» بوده». این هیجان و توصیف زیبا، همه برای دریبل‌های پیاپی، پاس‌های زیبا و گل‌کردن توپ توسط مسی است که همگی به غایت سادگی انجام می‌شود و همین سادگی در حرکات اوست که او را تا قهرمانی جهان نیز پیش ‌برد. در عرصه فیزیک، آلبرت اینشتین مشهورترین معادله جهان (E=MC2) را ارائه کرد و نشان داد که جرم و انرژی موجودیتی واحدند. در عرصه سینما، زمانی که از وودی آلن بازیگر، کارگردان و نمایش‌نامه‌نویس طناز و شهیر آمریکایی پرسیدند که کمدی چیست او به سادگی و با لبخندی ملیح در یک فرمول، مفیدی چنین مختصر را ارائه داد: تراژدی + زمان = کمدی

والت دیزنی نیز زمانی که از او پرسش شد ما به چه چیزهایی می‌خندیم فرمول ساده‌ای را به دست داد که از آن فرمول هزاران انیمیشن زیبا و بی‌نظیر خلق شده است. والت بر این باور بود که نوع بشر به «غیرممکنِ معقول» (plausible impossible) می‌خندد. یعنی وقتی تام در تعقیب جری است و چیزی سنگین روی او می‌افتد تام به زمین فرش می‌شود و سپس لوله می‌شود یا زمانی که پلنگ صورتی وزنه را به زور بالای سرش برده و مگسی روی وزنه می‌نشیند و تعادل وزنه به هم می‌خورد و پلنگ صورتی بین وزنه‌های سنگین پِرِس می‌شود یا در انیمیشن مورچه‌خوار زمانی که باد «سوراخ فوری» را از زمین برمی‌دارد و در هوا به پرواز درمی‌آورد و سپس سوراخ به بالن مورچه‌خوار متصل می‌شود و بالن او سوراخ می‌شود. همه اینها غیرممکن اما معقول و منطقی هستند پس تولید خنده می‌کنند. سادگی در دنیای طراحی نیز حرف اول را می‌زند. اگر می‌گویید نه، کافی‌ است نگاهی به لوگوی شرکت اپل بیندازید. یک سیب گاززده در غایت ظرافت و زیبایی. در عالم زیست‌شناسی هم چارلز داروین در نظریه «انتخاب طبیعی» (natural-selection) نشان می‌دهد که قوانین طبیعت نیز به سمت سادگی و تقارن (simplicity and symmetry) میل دارند. در عالم داستان‌سرایی نیز فرمول حکیم فردوسی در خلق چنین حماسه بزرگی بسیار ساده بوده. به زبان ریاضی قالب شعری (2-1)(2-1)(2-1)(2) یا به زبان عروضی قالب (فعولن)(فعولن)(فعولن)(فعل) را برگزیده. به بیت زیر که خط فکری او را شکل داده نگاه کنیم:

به گفتار دانندگان راه جوی/ به گیتی بپوی و به هرکس بگوی

(2-1)(2-1)(2-1)(2) (2-1)(2-1)(2-1)(2)

خب تمام اینها چه ربطی به زبان دارد؟ قوانین زبانی هم چنین هستند. زبان که نظامی بسیار پیچیده و حیرت‌انگیز است توسط کودکان در غایت سادگی فراگرفته می‌شود. پس کودکان، این ماشین‌های یادگیری، حتما نظام زبان را خرد و ساده می‌کنند که به این سرعت و به سادگی هرچه تمام‌تر زبان مادری‌شان را می‌آموزند بدون نیاز به مدرس، لغات فراوان، گرامر یا کتاب‌های آموزشی. چامسکی فیلسوف، ریاضی‌دان، زبان‌شناس و نظریه‌پرداز آمریکایی حرف‌های تازه‌ای در علوم انسانی و شناختی دارد. در بزرگی و شهرت این دانشمند نامی در جهان علم همین نکته بس که وی پرنقل‌ترین (most cited) و شناخته‌شده‌ترین دانشمند زنده دنیاست و بعد از افلاطون و فروید در جایگاه سوم قرار دارد. بی‌شک اگر جایزه نوبلی برای علوم انسانی، اجتماعی و رفتاری وجود می‌داشت مدت‌ها پیش این جایزه را برده بود. او این سادگی را در نظام پیچیده زبان کشف کرده است. وی در آخرین دستاوردهای علمی‌اش با عنوان «برنامه کمینه‌گرا» توضیح می‌دهد که یک نظریه علمی زبانی باید تبیینی برای سادگی زبان‌آموزی ارائه دهد و خود به این مهم می‌پردازد. پس سادگی نهایت کمال است.

* دکترای زبان‌شناسی