میراث فرهنگی؛ فلسفه اعتقادی و هویتی جامعه ایرانی

علیرضا عسکری‌چاوردی:* مبانی فرهنگ هر جامعه بر میراث معنوی و آثار تمدنی هر سرزمین استوار است که آن را میراث فرهنگی می‌گویند. فرهنگ مجموعه‌ای از اعتقادات است که احساس هویت بشر را در جوامع مختلف به خود وابسته کرده است. انسان‌ها با هویت فرهنگی احساس استقلال می‌کنند و برای تحقق آرمان‌های اعتقادی مبانی فرهنگی خود را شکل می‌دهند. محصول چند هزاره پویایی فرهنگی در مسیر اعتقادی یک جامعه آرمان‌های تاریخی هر سرزمین را شکل می‌دهد. این آرمان‌ها مجموعه‌ای از روح فلسفی اعتقادی فرهنگی هر جامعه هستند که در آن هنر، فلسفه، مذهب، عرفان، شعر، ادبیات و... متولد می‌شود. این زایش‌های فرهنگی در بستر تاریخی هر سرزمین منجر به آفرینش آثار تاریخی اعم از بناها و محوطه‌های باستانی شده است که امروزه در فهرست میراث ملی و میراث جهانی به ثبت می‌رسند؛ یعنی ارزش‌ها و آرمان‌های یک ملت به ثبت می‌رسد تا از آنها حفاظت شود، به روش علمی کاوش شوند و از عینیت به ذهنیت فرهنگی و علمی جامعه تبدیل شوند. جوهره و فلسفه وجودی آنها کشف، درک و به‌عنوان پشتوانه‌های فرهنگی در تحقق آرمان‌های نسل معاصر جامعه به کار گرفته شوند.

در همین چارچوب، مبانی فرهنگی جامعه ایران نیز بر همین میراث تمدنی و معنوی استوار است، با این تفاوت که جامعه ایرانی نسبت به آثار تاریخی سرزمین خود احساس هویت و اعتقاد دارد. دلیل این احساس هویت و اعتقاد ایرانیان نسبت به میراث فرهنگی در مبانی تمدنی ایران باستان و عصر اسلامی قابل درک است؛ زیرا تاریخ ایران متفاوت از تاریخ دیگر کشورها مغلوب نیست، بلکه ایرانیان همیشه مردمی هویت‌ساز بوده‌اند. در همان چارچوب اعتقادی و هویت فرهنگی عصر باستان ظرفیت پذیرش مبانی دین اسلام را در فلسفه و هنر گسترش دادند و میراث عصر اسلامی را هویت دینی و اعتقادی خود قرار دادند. به ‌همین دلیل تاریخ ایران تاریخی ریشه‌دار، هویت‌ساز، منعطف با مبانی علم و فرهنگ است و جامعه امروز ایران میراث‌دار آرمان‌های نظام توحیدی است و نسبت به آثار تاریخی خود احساس هویت فرهنگی دارد.

*مدیر پایگاه میراث جهانی منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس