مصدق به روایت مکی
حسین مکی (۱۲۹۰ میبد یزد - ۱۷ آذر ۱۳۷۸ تهران) نویسنده، مورخ و نماینده چند دوره مجلس ملی ایران بود. او از یاران اولیه دکتر محمد مصدق در نهضت ملی‌شدن نفت بود که پس از مدتی راه خود را از او جدا کرد. مشهورترین تألیف او کتاب هشت‌جلدی «تاریخ بیست‌ساله ایران» است. مکی در دوران حکومت رزم‌آرا و ساعد به مخالفت با قرارداد گس-گلشائیان پرداخت. مکی در زمره معترضان انتخابات دوره شانزدهم مجلس به همراه مصدق و جمعی از مدیران جراید در کاخ شاه متحصن شد که به تشکیل جبهه ملی انجامید. او به‌عنوان مخبر کمیسیون نفت در همین دوره انتخاب شد و با سمت دبیر جبهه ملی در ملی‌شدن صنعت نفت فعالیت کرد. در دولت مصدق به‌عنوان یکی از اعضای هیئت خلع ید، از شرکت سابق نفت برگزیده شد و برای تحقق این امر عازم خوزستان شد و پس از سه ماه مسئولیت امور عمرانی خوزستان را بر‌عهده گرفت و در ۱۳۳۰ همه تابلوهای شرکت نفت ایران و انگلیس را پایین آورد و پیام تشکری از دکتر مصدق دریافت کرد. وی در همین هیئت برای دستیابی به اهداف نهضت ملی به خارج از کشور رفت. او در شمار افرادی بود که تهدید به جلوگیری از صادرات نفت ایران کرد و به همین علت روزنامه‌ها به او لقب «سرباز فداکار وطن» دادند. مکی در دوره ۱۷ مجلس شورای ملی نیز به عنوان نماینده اول از تهران انتخاب شد. بعد از واقعه ۳۰ تیر ۱۳۳۱ فاصله او از دکتر مصدق بیشتر شد و با آیت‌الله کاشانی و بقایی به همکاری پرداخت. با این همه در شهریور ۱۳۳۱ بنا به دعوت بانک جهانی از سوی دکتر مصدق عازم آمریکا شد تا حمایت بانک جهانی را از موضع دولت ایران در مسئله نفت به دست آورد. در ۱۶ فروردین ۱۳۳۲ به همراه قائم‌مقام الملک رفیع و عبدالله معظمی جزء هیئت هشت نفری از سوی مجلس مأمور شد تا از یک سو بین دکتر مصدق و شاه و از سوی دیگر میان مصدق و آیت‌الله کاشانی آشتی برقرار سازد. در همین زمان به پیشنهاد دکتر مصدق از سوی شاه نامزد وزارت دربار شد که مکی نپذیرفت. در سال ۱۳۳۴ به دنبال سوءقصد به حسین علاء، دادرسی ارتش، پرونده قتل رزم‌آرا را مورد رسیدگی قرار داد و عده‌ای در حدود ۲۲ نفر بازداشت شدند که از جمله بازداشت‌شدگان حسین مکی بود و مدت زندانش قریب یک ماه طول کشید. او که در انتهای دهه ۳۰ از سیاست فاصله گرفته بود و بیشتر به تحقیقات تاریخی می‌پرداخت، در سال ۱۳۷۸ بر اثر بیماری سرطان در ایران درگذشت. «دکتر مصدق نگین سیاست ایران و نطق‌های تاریخی او» مجموعه نطق‌های مصدق در مجالس شورای ملی را شامل می‌شود که برای اولین بار در سال ۱۳۲۴ منتشر شده است. دو چاپ دیگر این کتاب در سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۶۴ ارائه شده بودند. نطق‌هایی که حسین مکی از مصدق در این کتاب گرد آورده به گفته مکی نشان می‌دهد که مصدق همیشه یک شیوه داشته و آن مواجه‌شدن با خطر در راه ایران بوده است: «دکتر مصدق همواره در مواقع حساس و حتی مواقعی که حرف‌زدن و اظهار وجود کردن خطرناک بوده با کمال صراحت و متانت آنچه را به نظر او صواب آمده است ابراز داشته و از انجام وظایف خطیر خویش شانه خالی نکرده است. آری مقاومت در برابر اعمال جابرانه دیکتاتوری پهلوی و پایداری در برابر عمال آن، اینها کلماتی است که در تاریخ مشروطیت ایران قرین نام پرافتخار دکتر مصدق خواهد بود. عملیات این مرد آزادی‌خواه در تاریخ پارلمان و مشروطیت کشور ما فصل درخشانی را تشکیل می‌دهد که از آغاز تا انجام جلوه عفت و تقوا و فداکاری در راه حقیقت است» (ص ۱۳). کتاب مکی نخست شرح مختصری از زندگی مصدق ارائه می‌دهد و سپس حاوی خطابه‌های مهم و افکار و عقاید و مشی سیاسی دکتر مصدق است. این کتاب دربرگیرنده مجموعه سخنرانی‌های دکتر مصدق است که در مجلس پنجم و ششم شورای ملی ارائه شده است. مجلس پنجم و ششم، که از ۱۳۰۲ آغاز و تا ۱۳۰۷ ادامه یافتند، به دلیل اوضاع خاصی که جامعه ایران با آن درگیر بود، از جمله تغییر حکومت از قاجار به پهلوی شرایط ویژه‌ای را می‌گذراند، لذا دست‌یافتن به موضوعات و مطالبی که در این دو مجلس عنوان می‌شد بسیار حائز اهمیت است. نطق‌های دکتر مصدق بهترین معرف تاریخ معاصر و تحولات اوضاع آن دوره کشور است. البته در این کتاب نطق‌های نمایندگان دیگر مجلس نظیر مدرس و وثوق‌الدوله نیز آمده است. جلسه تغییر سلطنت از قاجار، مذاکرات جلسه تاریخی نهم آبان ۱۳۰۴، نفت خوریان، انتخابات دوره ششم، قرارداد ۱۹۱۹، شیلات بحر خزر، نظریات مهندس کاسکوسکی راجع به راه آهن، قرارداد مالیه و بانک شاهی، بیانات دکتر مصدق درمورد عدلیه، محرومیت وکلا از وزارت، نقل اختیارات دکتر میلسپو به مکاسکی، نطق دکتر مصدق درباره خرابی خانه‌های مردم، موضوع کسر عایدات بلدیه، قرارداد گمرک و شیلات، نطق راجع به تعرفه گمرکی، نطق راجع به ثبت اسناد، نطق راجع به انحصار دولتی تریاک، نظریات اجمالی راجع به راه آهن، اعتبار برای ساخت زندان و... سرفصل‌های مختلفی هستند که در کتاب به آنها پرداخته می‌شود.
حسین مکی (۱۲۹۰ میبد یزد - ۱۷ آذر ۱۳۷۸ تهران) نویسنده، مورخ و نماینده چند دوره مجلس ملی ایران بود. او از یاران اولیه دکتر محمد مصدق در نهضت ملی‌شدن نفت بود که پس از مدتی راه خود را از او جدا کرد. مشهورترین تألیف او کتاب هشت‌جلدی «تاریخ بیست‌ساله ایران» است. مکی در دوران حکومت رزم‌آرا و ساعد به مخالفت با قرارداد گس-گلشائیان پرداخت. مکی در زمره معترضان انتخابات دوره شانزدهم مجلس به همراه مصدق و جمعی از مدیران جراید در کاخ شاه متحصن شد که به تشکیل جبهه ملی انجامید. او به‌عنوان مخبر کمیسیون نفت در همین دوره انتخاب شد و با سمت دبیر جبهه ملی در ملی‌شدن صنعت نفت فعالیت کرد. در دولت مصدق به‌عنوان یکی از اعضای هیئت خلع ید، از شرکت سابق نفت برگزیده شد و برای تحقق این امر عازم خوزستان شد و پس از سه ماه مسئولیت امور عمرانی خوزستان را بر‌عهده گرفت و در ۱۳۳۰ همه تابلوهای شرکت نفت ایران و انگلیس را پایین آورد و پیام تشکری از دکتر مصدق دریافت کرد. وی در همین هیئت برای دستیابی به اهداف نهضت ملی به خارج از کشور رفت. او در شمار افرادی بود که تهدید به جلوگیری از صادرات نفت ایران کرد و به همین علت روزنامه‌ها به او لقب «سرباز فداکار وطن» دادند. مکی در دوره ۱۷ مجلس شورای ملی نیز به عنوان نماینده اول از تهران انتخاب شد. بعد از واقعه ۳۰ تیر ۱۳۳۱ فاصله او از دکتر مصدق بیشتر شد و با آیت‌الله کاشانی و بقایی به همکاری پرداخت. با این همه در شهریور ۱۳۳۱ بنا به دعوت بانک جهانی از سوی دکتر مصدق عازم آمریکا شد تا حمایت بانک جهانی را از موضع دولت ایران در مسئله نفت به دست آورد. در ۱۶ فروردین ۱۳۳۲ به همراه قائم‌مقام الملک رفیع و عبدالله معظمی جزء هیئت هشت نفری از سوی مجلس مأمور شد تا از یک سو بین دکتر مصدق و شاه و از سوی دیگر میان مصدق و آیت‌الله کاشانی آشتی برقرار سازد. در همین زمان به پیشنهاد دکتر مصدق از سوی شاه نامزد وزارت دربار شد که مکی نپذیرفت. در سال ۱۳۳۴ به دنبال سوءقصد به حسین علاء، دادرسی ارتش، پرونده قتل رزم‌آرا را مورد رسیدگی قرار داد و عده‌ای در حدود ۲۲ نفر بازداشت شدند که از جمله بازداشت‌شدگان حسین مکی بود و مدت زندانش قریب یک ماه طول کشید. او که در انتهای دهه ۳۰ از سیاست فاصله گرفته بود و بیشتر به تحقیقات تاریخی می‌پرداخت، در سال ۱۳۷۸ بر اثر بیماری سرطان در ایران درگذشت. «دکتر مصدق نگین سیاست ایران و نطق‌های تاریخی او» مجموعه نطق‌های مصدق در مجالس شورای ملی را شامل می‌شود که برای اولین بار در سال ۱۳۲۴ منتشر شده است. دو چاپ دیگر این کتاب در سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۶۴ ارائه شده بودند. نطق‌هایی که حسین مکی از مصدق در این کتاب گرد آورده به گفته مکی نشان می‌دهد که مصدق همیشه یک شیوه داشته و آن مواجه‌شدن با خطر در راه ایران بوده است: «دکتر مصدق همواره در مواقع حساس و حتی مواقعی که حرف‌زدن و اظهار وجود کردن خطرناک بوده با کمال صراحت و متانت آنچه را به نظر او صواب آمده است ابراز داشته و از انجام وظایف خطیر خویش شانه خالی نکرده است. آری مقاومت در برابر اعمال جابرانه دیکتاتوری پهلوی و پایداری در برابر عمال آن، اینها کلماتی است که در تاریخ مشروطیت ایران قرین نام پرافتخار دکتر مصدق خواهد بود. عملیات این مرد آزادی‌خواه در تاریخ پارلمان و مشروطیت کشور ما فصل درخشانی را تشکیل می‌دهد که از آغاز تا انجام جلوه عفت و تقوا و فداکاری در راه حقیقت است» (ص ۱۳). کتاب مکی نخست شرح مختصری از زندگی مصدق ارائه می‌دهد و سپس حاوی خطابه‌های مهم و افکار و عقاید و مشی سیاسی دکتر مصدق است. این کتاب دربرگیرنده مجموعه سخنرانی‌های دکتر مصدق است که در مجلس پنجم و ششم شورای ملی ارائه شده است. مجلس پنجم و ششم، که از ۱۳۰۲ آغاز و تا ۱۳۰۷ ادامه یافتند، به دلیل اوضاع خاصی که جامعه ایران با آن درگیر بود، از جمله تغییر حکومت از قاجار به پهلوی شرایط ویژه‌ای را می‌گذراند، لذا دست‌یافتن به موضوعات و مطالبی که در این دو مجلس عنوان می‌شد بسیار حائز اهمیت است. نطق‌های دکتر مصدق بهترین معرف تاریخ معاصر و تحولات اوضاع آن دوره کشور است. البته در این کتاب نطق‌های نمایندگان دیگر مجلس نظیر مدرس و وثوق‌الدوله نیز آمده است. جلسه تغییر سلطنت از قاجار، مذاکرات جلسه تاریخی نهم آبان ۱۳۰۴، نفت خوریان، انتخابات دوره ششم، قرارداد ۱۹۱۹، شیلات بحر خزر، نظریات مهندس کاسکوسکی راجع به راه آهن، قرارداد مالیه و بانک شاهی، بیانات دکتر مصدق درمورد عدلیه، محرومیت وکلا از وزارت، نقل اختیارات دکتر میلسپو به مکاسکی، نطق دکتر مصدق درباره خرابی خانه‌های مردم، موضوع کسر عایدات بلدیه، قرارداد گمرک و شیلات، نطق راجع به تعرفه گمرکی، نطق راجع به ثبت اسناد، نطق راجع به انحصار دولتی تریاک، نظریات اجمالی راجع به راه آهن، اعتبار برای ساخت زندان و... سرفصل‌های مختلفی هستند که در کتاب به آنها پرداخته می‌شود.