مسعود نیلی: اقتصاد علم داده است، نه میدان نزاع ایدئولوژیک

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

نشست اخیر شاخه جوانان حزب ندای ایرانیان با حضور دکتر مسعود نیلی، استاد اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، به موضوع «مکاتب اقتصادی و نقش آن در سیاست‌گذاری» اختصاص داشت. او با نگاهی انتقادی به فضای فکری کشور تأکید کرد که علم اقتصاد در ذات خود «مکتب‌محور» نیست و تصمیمات اقتصادی دولت‌ها بیش از آنکه محصول ایدئولوژی باشند، نتیجه جبر شرایط‌ هستند. نیلی در این سخنرانی کوشید سوءبرداشت‌ها درباره مکاتب اقتصادی را کنار بزند و جایگاه واقعی علم اقتصاد در سیاست‌گذاری را روشن کند.

سوءبرداشت از مکاتب اقتصادی

نیلی سخنانش را با توضیح درباره برداشت رایج در ایران آغاز کرد: «در فضای عمومی کشور، اقتصاددانان معمولا به سه گروه تقسیم می‌شوند؛ لیبرال‌ها یا نئولیبرال‌ها، نهادگرایان و طرفداران اقتصاد اسلامی. این تقسیم‌بندی، بیشتر ساخته و پرداخته فضای سیاسی و رسانه‌ای است تا نتیجه فعالیت علمی». به گفته او، این تصور که در دانشگاه‌های بزرگ دنیا مانند هاروارد، ام‌آی‌تی یا برکلی استادان اقتصاد براساس تعلقات مکتبی دسته‌بندی می‌شوند، نادرست است. «آنچه تدریس می‌شود، علم اقتصاد مبتنی بر داده و روش علمی است؛ نه برچسب‌هایی چون لیبرال یا نهادگرا».

اختلافات علمی، نه صف‌آرایی ایدئولوژیک

او تأکید کرد که هسته علم اقتصاد بر سه بخش استوار است: اقتصاد خرد، اقتصاد کلان و اقتصادسنجی. در اقتصاد خرد و اقتصادسنجی اساسا چیزی به نام «مکتب» وجود ندارد؛ همه چیز بر پایه مدل‌های علمی و داده‌هاست. تنها در اقتصاد کلان است که می‌توان از رویکردهای متفاوت سخن گفت. در این حوزه، کینزی‌ها بر نقش فعال دولت در سیاست‌های پولی و مالی تأکید دارند، درحالی‌که کلاسیک‌ها بر خودتنظیمی بازارها باور دارند. اما نیلی توضیح داد: «این تفاوت‌ها بیشتر ناشی از فرضیات متفاوت علمی است تا صف‌آرایی ایدئولوژیک. همه اقتصاددان‌ها در یک چارچوب مشترک علمی  بحث می‌کنند».

جبر شرایط؛ چرا سیاست‌ها شبیه هم می‌شوند؟

بخش مهمی از سخنان نیلی به تجربه ایران اختصاص داشت. او گفت: «وقتی به سیاست‌های اقتصادی دولت‌های مختلف نگاه می‌کنیم، با وجود تفاوت‌های سیاسی و فرهنگی، شباهت زیادی میان تصمیمات آنان می‌بینیم. این شباهت‌ها محصول غلبه یک مکتب خاص نیست، بلکه نتیجه جبر شرایط است». او نمونه‌هایی روشن آورد: دولت احمدی‌نژاد در آغاز با افزایش قیمت انرژی مخالف بود و آن را ضد عدالت می‌دانست، اما در دوره خود بیشترین افزایش قیمت حامل‌های انرژی را اجرا کرد. دولت‌های بعدی هم با وجود شعارهای انتخاباتی، ناچار شدند سیاست‌های مشابهی مثل حذف ارز ترجیحی را در دستور کار قرار دهند. به گفته نیلی، وقتی هزینه یارانه نان یا مصرف بنزین غیرقابل تأمین می‌شود، هیچ دولتی توان ادامه وضع موجود را ندارد. «سیاست‌مدار ناگزیر است تصمیم بگیرد، حتی اگر برخلاف شعارهای اولیه‌اش باشد».

روش علمی؛ حلقه مفقوده اقتصاد ایران

نیلی در بخش دیگری از سخنانش از بی‌اعتنایی به روش علمی در اقتصاد ایران انتقاد کرد. او گفت: «وقتی جهش نرخ ارز به یک کانال تلگرامی نسبت داده می‌شود، یعنی خرافه جایگزین علم اقتصاد شده است». او یادآور شد که در علم اقتصاد، مدل‌های دقیق برای توضیح نرخ ارز، تورم یا بی‌کاری وجود دارد؛ مدل‌هایی که براساس داده و آزمون علمی شکل گرفته‌اند. اما در ایران، به جای این تحلیل‌ها، ساده‌سازی‌های پوپولیستی رواج یافته است.

نقش واقعی دولت

نیلی سپس به بحث نقش دولت در اقتصاد پرداخت و آن را در سه سطح تعریف کرد:  عرضه کالاهای عمومی مانند امنیت، آموزش و بهداشت.  تنظیم‌گری بی‌طرفانه برای حل تعارض منافع میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان.  ثبات‌بخشی به اقتصاد کلان از طریق کنترل تورم.

او با انتقاد از وضعیت موجود گفت: «در ایران نقش‌ها جابه‌جا شده‌اند؛ دولت در جاهایی که نباید دخالت می‌کند، مثل قیمت‌گذاری جزئی و در جاهایی که باید فعال باشد، مثل کنترل تورم، غایب است».

نهادگرایی اصیل و ایران

در پاسخ به پرسشی درباره نهادگرایی، نیلی تأکید کرد که معنای واقعی نهادگرایی را باید در آثار اقتصاددانانی چون داگلاس نورث، آمارتیا سن و رونالد کوز جست‌وجو کرد. 

او افزود: «آموزه‌های این اندیشمندان می‌تواند برای ایران بسیار آموزنده باشد. اما در ایران، نهادگرایی به اشتباه معادل مخالفت با تغییر قیمت‌ها معرفی شده است».

آینده اقتصاد در عصر دیجیتال

نیلی در پایان به تحولات جهانی اشاره کرد و گفت: «انقلاب دیجیتال و ورود داده‌های عظیم و هوش مصنوعی، حوزه اقتصادسنجی را دگرگون خواهد کرد. احتمالا طی سال‌های آینده آموزش و پژوهش اقتصاد با تغییراتی اساسی مواجه می‌شود». 

نیلی در جمع‌بندی سخنان خود گفت: «اقتصاد مثل پزشکی است؛ نسخه براساس نوع بیماری نوشته می‌شود، نه براساس مکتب». به باور او، مشکل ایران نه تسلط یک مکتب خاص، بلکه فقدان روش علمی در سیاست‌گذاری و اجرای پرخطای تصمیمات است.

آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.