انعطاف در تهران، بلاتکلیفی در واشنگتن

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت خارجه ایران،‌ در جدیدترین اظهارات خود بار دیگر از آمادگی تهران برای پذیرش محدودیت‌های موقت در برنامه هسته‌ای در صورت لغو تحریم‌ها سخن گفت، اما هم‌زمان بر نپذیرفتن توقف غنی‌سازی اورانیوم تأکید کرد؛ موضعی که تداوم بن‌بست مذاکرات هسته‌ای میان تهران و واشنگتن را رقم زده است. به‌ویژه آنکه روز گذشته ترامپ خواستار قطع ارتباط جهان با ایران شد و اعلام کرد در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور عراق هشدار داده است که در صورت خرید برق از ایران، تحریم‌های جدیدی علیه بغداد اعمال خواهد شد. او افزود که کل جهان باید روابط خود را با ایران قطع کند.

مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، پس از سال‌ها فراز‌و‌نشیب، در نقطه حساسی قرار گرفته است؛ جایی که حملات نظامی، تحریم‌های گسترده و اختلافات عمیق راه‌حل‌های آسان را غیرممکن کرده است. آخرین اظهارات مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران، فصل جدیدی را در این روند به نمایش گذاشته است؛ جایی که تهران آمادگی محدود‌کردن برنامه هسته‌ای خود در ازای لغو تحریم‌ها را اعلام کرده، اما توقف کامل غنی‌سازی را به‌طور قاطع رد می‌کند. از طرفی، مواضع ترامپ همچنان متناقض و نا‌متعادل است؛ روزی حامی مذاکره است و روز دیگر خواستار قطع ارتباط دنیا با ایران می‌شود. بنابراین رسیدن به نقطه آغازین مذاکراتی جدید در‌حالی‌که پیام‌های میان ایران و آمریکا با تلاش میانجی‌ها ادامه دارد، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

آمادگی با حفظ خطوط قرمز

تخت‌روانچی در گفت‌وگویی با رسانه ژاپنی «کیودو» تصریح کرد که ایران آماده است در قالب توافقی «برد-برد و عادلانه» محدودیت‌هایی موقت در برنامه هسته‌ای خود بپذیرد، به شرطی که تحریم‌های آمریکا علیه تهران لغو شود. این موضع بیانگر رویکردی واقع‌گرایانه و در‌‌عین‌حال مقاومتی است که ایران طی سال‌ها در برابر فشارهای بین‌المللی اتخاذ کرده است. ایران ضمن پذیرش محدودیت‌های موقت، «توقف کامل غنی‌سازی» را خط قرمز خود اعلام کرده و آن را «منتفی» دانسته است. این موضع بازتابی از منطق امنیتی و سیاسی است که تهران در پی آن است؛ اینکه توانمندی هسته‌ای، از‌جمله غنی‌سازی اورانیوم، برای تضمین استقلال و امنیت ملی ضروری است و نمی‌تواند به‌سادگی کنار گذاشته شود. در‌واقع تهران بر این باور است که توافق هسته‌ای باید نه‌فقط محدودیت‌های فنی بلکه تضمین‌های حقوقی و سیاسی قوی در برابر تحریم‌ها و تهدیدهای نظامی به همراه داشته باشد.

 توقف مذاکرات و نقش میانجی‌ها

مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا که در ششمین دور خود قرار داشت، به دلیل حمله نظامی رژیم صهیونیستی به ایران و حمایت بعدی آمریکا از این حملات، عملا متوقف شده است. این وقایع نه‌تنها فضای مذاکرات را متشنج کرد، بلکه بی‌اعتمادی را در هر دو طرف افزایش داد. از سوی دیگر، نقش میانجی‌ها در این مقطع بسیار کلیدی است. طبق گزارش‌ها، کشورهای پاکستان و نروژ تلاش‌هایی برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن انجام داده‌اند. هرچند ایران حداقل رسما میزبانی نروژ برای مذاکرات را تأیید نکرده، اما میزبانی نروژ دور از ذهن نیست. این موضوع نشان‌دهنده حساسیت دیپلماتیک و تلاش‌های پشت پرده برای بازگرداندن طرفین به میز مذاکره است. بااین‌حال، انتخاب میانجی قابل قبول و اعتماد متقابل، همچنان یک چالش بزرگ باقی مانده است.

پیچیدگی‌های فنی و امنیتی

یکی از موضوعات کلیدی اختلاف میان ایران و آمریکا، سطح غنی‌سازی اورانیوم است. تهران در واکنش به تحریم‌ها و حملات، سطح غنی‌سازی خود را تا ۶۰ درصد افزایش داده است؛ عددی که به مرز فنی لازم برای تولید سوخت تسلیحاتی (۹۰ درصد) نزدیک می‌شود. از نگاه ایران، این اقدام تاکتیکی به منزله افزایش ظرفیت چانه‌زنی و فشار بر طرف مقابل است، اما از سوی آمریکا و کشورهای غربی، این موضوع به‌عنوان یک تهدید امنیتی تلقی شده و خواستار بازگشت به سطح غنی‌سازی کمتر از ۳.۶۷ درصد هستند. این تضاد در نگرش، یکی از مهم‌ترین عوامل توقف مذاکرات بوده و باعث شده تا تهران با قاطعیت اعلام کند «غنی‌سازی صفر» را نمی‌پذیرد و صرفا در ظرفیت‌ها و محدودیت‌ها انعطاف‌پذیر است.

حملات نظامی و تأثیر آن بر فضای مذاکرات

حملات نظامی اسرائیل به ایران و تأسیسات هسته‌ای و حمایت مستقیم ایالات متحده از این حملات، ضربه‌ای جدی به روند مذاکرات بود. طبق اظهارات تخت‌روانچی و سخنگوی وزارت خارجه ایران، این حملات غیرقانونی و نقض حاکمیت ملی ایران بوده‌اند و تهران حق دارد درخواست غرامت کند. این وضعیت علاوه بر افزایش تنش‌ها، باعث شکل‌گیری بحران اعتماد شده است؛ چرا‌که ایران اعلام کرده برای ادامه مذاکرات، واشنگتن باید تضمین دهد که چنین حملاتی دیگر تکرار نخواهد شد. این درخواست تضمین، یکی از شروط اساسی برای بازگشت به میز مذاکره است که اجرای آن در عمل به دلایل سیاسی و امنیتی بسیار پیچیده است.

بازیگرانی فراتر از ایران و آمریکا

در‌این‌میان قدرت‌های اروپایی که نقش میانجی را در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بر‌ عهده داشتند، همچنان خواستار حفظ برجام و بازگشت به میز مذاکره هستند. اما موضع ایران در برابر درخواست اروپا برای محدودیت‌های بیشتر و همچنین «مکانیسم ماشه» یک‌جانبه، با اعتراض و رد قاطع مواجه شده است. تخت‌روانچی ضمن رد یک‌جانبه‌گرایی اروپا، بر آمادگی تهران برای ادامه مذاکرات با این کشورها تأکید کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که ایران همچنان به دنبال حفظ روابط با اروپا به‌عنوان بازیگرانی معتدل‌تر و قابل اعتمادتر است، در‌حالی‌که تعامل با آمریکا به دلیل تنش‌های سیاسی و نظامی بسیار دشوارتر است.

چشم‌انداز همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

یکی از نکات مهم در اظهارات تخت‌روانچی، اشاره به آمادگی ایران برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب دستورالعمل‌های جدید و تضمین بازرسی‌های شفاف است. این موضوع می‌تواند نقطه امیدی برای کاهش تنش‌ها و اعتمادسازی باشد؛ هرچند تهران همچنان بر حفظ استقلال و حاکمیت خود در زمینه برنامه هسته‌ای تأکید دارد. ایران همواره تأکید کرده است که فعالیت‌های هسته‌ای‌اش صرفا صلح‌آمیز و برای اهداف غیرنظامی مانند تولید انرژی و تحقیقات پزشکی است، اما غرب به دلایل ژئوپلیتیکی و نگرانی‌های امنیتی، این موضوع را به دیده تردید می‌نگرد.

سیاست موشکی ایران، خط قرمز دیگر

یکی دیگر از محورهای مهم تنش، برنامه موشکی ایران است. تهران بارها اعلام کرده که برنامه موشکی خود را محدود نخواهد کرد و این بخش از قدرت دفاعی کشور را به‌هیچ‌وجه قابل معامله نمی‌داند. این موضع در تعارض کامل با خواسته‌های غرب و برخی کشورهای منطقه است که برنامه موشکی ایران را تهدیدی برای ثبات منطقه می‌دانند. در‌حالی‌که حداقل جنگ 12‌روزه نشان داد ایران نیازمند تقویت صنایع دفاعی خود در برابر زیاده‌خواهی‌های اسرائیل است. از ‌این‌رو تخت‌روانچی نیز مجددا تأکید کرد که محدود‌کردن برنامه موشکی «منتفی» است. این موضوع نشان می‌دهد که مذاکرات هسته‌ای نمی‌تواند به‌راحتی به مسائل موشکی و منطقه‌ای گره نخورد و این خود یک مانع بزرگ در مسیر پیشرفت گفت‌وگوها‌ست.

 سیاست پیام‌رسانی دیپلماتیک

‌اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه‌‌ نیز ضمن تأکید بر ادامه ارتباطات غیرمستقیم با آمریکا از طریق واسطه‌ها، مواضع ایران را شفاف‌تر کرد. او ضمن رد میزبانی نروژ برای مذاکرات، به‌شدت اظهارات آمریکا در توجیه حملات نظامی به ایران را رد کرد و آنها را «مضحک» و «توجیه‌ناپذیر» خواند. بقایی با اشاره به نقش آمریکا در تحریک رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران، بر این نکته تأکید کرد که این اقدام نقض آشکار قوانین بین‌المللی و تجاوز به حاکمیت ملی ایران بوده است. این موضع رسمی وزارت خارجه، نشان‌دهنده سیاست سخت‌گیرانه و قاطع ایران در برابر تحرکات نظامی و سیاسی رقیب است.

چشم‌انداز آینده مذاکرات

با توجه به آنچه مطرح شد، می‌توان گفت مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در وضعیتی بحرانی و شکننده قرار دارد. تهران هم‌زمان با نشان‌دادن انعطاف در برخی محدودیت‌ها، خطوط قرمز خود را مشخص کرده و بر حفظ توانمندی هسته‌ای و موشکی به‌عنوان ستون‌های امنیت ملی خود تأکید دارد. از سوی دیگر، تحریم‌های گسترده و حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای، فضای اعتماد میان طرفین را به‌شدت تضعیف کرده و فرایند مذاکرات را پیچیده‌تر کرده است. نقش میانجی‌ها، تعامل با قدرت‌های اروپایی و تلاش برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک غیرمستقیم، ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند به بازگشت به میز مذاکره کمک کند‌؛ بااین‌حال، موفقیت آنها به درجه‌ای از اعتماد متقابل، تضمین‌های حقوقی و سیاسی و آمادگی واقعی برای انعطاف‌پذیری وابسته است. بنابراین آینده مذاکرات نه‌تنها به تصمیمات سیاسی و دیپلماتیک در واشنگتن و تهران بستگی دارد، بلکه به تحولات منطقه‌ای و جهانی و توانایی بازیگران بین‌المللی در مدیریت بحران نیز وابسته است.

در‌این‌میان آنچه روشن است، این است که ایران حاضر است به شرط لغو تحریم‌ها و دریافت تضمین‌های لازم، به صورت موقت محدودیت‌هایی را بپذیرد،‌ اما توقف کامل غنی‌سازی و محدودیت برنامه موشکی را هرگز نخواهد پذیرفت. این واقعیت، نقطه آغاز یک مذاکرات سخت و پیچیده است که نیازمند درک متقابل، انعطاف‌پذیری هوشمندانه و تضمین‌های حقوقی برای حفظ منافع هر دو طرف است.