طرح دانشمندان هسته‌ای دانشگاه پرینستون آمریکا درباره ایجاد کنسرسیوم هسته‌ای چندملیتی خلیج فارس
در مذاکرات کنونی میان ایالات متحده و ایران که با میانجیگری عمان درباره آینده برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران در حال انجام است، «کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای» به‌عنوان راهی برای پر‌کردن شکاف بین خواسته‌های آمریکا مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران و پافشاری ایران بر حقوق و دستاوردهایش در زمینه غنی‌سازی مطرح شده است.
به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،
فرانک فون هیپل . الکساندر گلاسر . ضیا میان.* سید‌حسین موسویان**
در مذاکرات کنونی میان ایالات متحده و ایران که با میانجیگری عمان درباره آینده برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران در حال انجام است، «کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای» به‌عنوان راهی برای پر‌کردن شکاف بین خواسته‌های آمریکا مبنی بر توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران و پافشاری ایران بر حقوق و دستاوردهایش در زمینه غنی‌سازی مطرح شده است. طبق گزارش‌های منتشرشده ایران پیشنهاد یک کنسرسیوم هسته‌ای شامل عربستان سعودی و امارات متحده عربی را داده است؛ به‌‌گونه‌ای که ایران اورانیوم را در مقیاس بالا برای استفاده تجاری و تحت نظارت این کشورها و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی غنی‌سازی کند. متقابلا ایالات متحده نیز پیشنهادی به ایران ارائه داده که در آن کنسرسیومی متشکل از ایران، عربستان، دیگر کشورهای منطقه و همچنین آمریکا تشکیل شود، مشروط بر اینکه کل صنعت غنی‌سازی اورانیوم تعطیل شود. رویکردهای «همه یا هیچ» در مسئله غنی‌سازی ممکن است مدلی قابل قبول برای هیچ‌یک از طرفین نباشد.
نگرانی‌ها درباره غنی‌سازی اورانیوم و احتمال تسلیحات هسته‌ای در ایران و عربستان را می‌توان از طریق کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای برطرف کرد؛ به‌طوری که فعالیت‌های مرتبط با غنی‌سازی میان کشورها تقسیم شود و به صورت ملی دنبال نشود. در اینجا طرحی از یک کنسرسیوم هسته‌ای چندملیتی منطقه‌ای خلیج فارس ارائه می‌شود که شرکای اولیه آن ایران، عمان، عربستان سعودی و امارات متحده عربی هستند.
نقش و مسئولیت متمایز چهار کشور ایران، عربستان، عمان و امارات در کنسرسیوم هسته‌ای خلیج فارس
1. ایران: توسعه، تولید، نصب، بهره‌برداری، مدیریت و رهبری سانتریفیوژها در کنسرسیوم: توسعه، تولید و بهره‌برداری از سانتریفیوژها برای غنی‌سازی اورانیوم همواره محور برنامه هسته‌ای ایران و دستاوردهای تکنولوژیک و فناورانه آن بوده است. در قالب یک سازمان چندملیتی منطقه‌ای، منطقی خواهد بود که ایران همچنان بر همین حوزه تمرکز داشته باشد. ایران تحقیق، توسعه، ساخت و تولید سانتریفیوژها و بهره‌برداری از آبشارهای آزمایشی تحقیق و توسعه را حفظ خواهد کرد. این فعالیت‌ها می‌توانند در تأسیسات هسته‌ای فعلی ایران ادامه یابند. در طول سال‌ها، ایران نسل‌های متعددی از سانتریفیوژها را توسعه داده و تا حدودی به کار گرفته است. سانتریفیوژهای نسل اولیه ایران، امروزه تا حد زیادی منسوخ و غیر‌اقتصادی تلقی می‌شود. با توجه به موفقیت ایران در توسعه نسل‌های پیشرفته‌تر سانتریفیوژها، منطقی خواهد بود که تهران در چارچوب این توافق، ضمن توقف نسل‌های قدیمی، آنها را تا زمانی که کارخانه غنی‌سازی متعلق به کنسرسیوم برای نصب سانتریفیوژ آماده شود، حفظ کند. از منظر عملیاتی و اقتصادی، ممکن است کار با تعداد کمتری از انواع سانتریفیوژ پیشرفته ترجیح داده شود. تصمیم‌گیری درباره اینکه از چه نوع سانتریفیوژی برای استقرار استفاده شود، به شرکای کنسرسیوم واگذار خواهد شد. اجزای تازه تولیدشده سانتریفیوژهای پیشرفته از سوی ایران نیز در انبار در ایران تحت نظارت آژانس ذخیره می‌شوند. این اجزا طبق نیاز ساخته شده و به تأسیسات تولید اورانیوم غنیشده کنسرسیوم در کشور دیگر عضو کنسرسیوم منتقل خواهند شد؛ جایی که سانتریفیوژهای پیشرفته از طریق تکنیسین‌های ایرانی نصب و بهره‌برداری می‌شوند.
در این مدل، اولا: ایران به‌عنوان رهبر فنی کنسرسیوم، توسعه طراحی‌های پیشرفته‌تر سانتریفیوژ مانند IR-7، IR-8، IR-8B و IR-9 را ادامه و بر عهده خواهد داشت. ثانیا: ایران هیچ‌گونه فناوری سانتریفیوژ به کشورهای دیگر منتقل نخواهد کرد و تکنولوژی سانتریفیوژ در انحصار ایران خواهد بود. ثالثا: در دوره گذار تا زمان تأسیس و عملیاتی‌شدن کنسرسیوم منطقه‌ای، ایران می‌تواند از اورانیوم غنیشده زیر پنج درصد تحت نظارت آژانس برای مصرف داخلی خود استفاده کند. رابعا: بقیه ذخایر اورانیوم غنیشده سطح بالا به زیر پنج درصد تبدیل و به انبار مرکزی کنسرسیوم در کشور دیگر عضو کنسرسیوم منتقل خواهد شد.
2. عمان: تأسیسات تولید اورانیوم غنیشده: مکان طبیعی برای میزبانی کارخانه تولید اورانیوم غنیشده کنسرسیوم، عمان است که در مجاورت ایران، عربستان و امارات قرار دارد. این کشور چندین بار نقش میانجی بین ایران و آمریکا را ایفا کرده است. تأسیسات که با سرمایه‌گذاری مشترک اعضای کنسرسیوم ساخته خواهد شد، به اندازه نیازهای رآکتورهای کشورهای منطقه طراحی خواهد شد. تجربه ساخت کارخانه URENCO اروپا در آمریکا نشان می‌دهد اجرای این پروژه ممکن است سه تا چهار سال طول بکشد.
تأسیسات در عمان از طریق تکنیسین‌های ایرانی مدیریت و بهره‌برداری شده و تحت نظارت آژانس خواهند بود. همچنین ممکن است یک نهاد نظارتی منطقه‌ای مشابه EURATOM و ABACC ایجاد شود که در کنار آژانس، مسئول نظارت و حسابرسی مواد هسته‌ای باشد. محصول اورانیوم غنیشده و پسماند اورانیوم از تأسیسات عمان خارج می‌شود تا احتمال استفاده از آن برای غنی‌سازی سطح بالا با کاربرد نظامی کاهش یابد.
3. عربستان سعودی: مرکز تولید UF6 و نگهداری اورانیوم غنیشده کنسرسیوم: استخراج اورانیوم، واردات سنگ اورانیوم، تبدیل آن به UF6، ذخیره محصول غنیشده کنسرسیوم و تبدیل مجدد آن به اکسید اورانیوم برای تولید سوخت، در عربستان انجام خواهد شد. ذخایر LEU می‌تواند تحت نظارت آژانس مشابه انبار قزاقستان باشد. آژانس گزارش داده که عربستان برنامه اکتشاف استراتژیک منابع اورانیوم را آغاز کرده ولی هنوز تولیدی نداشته است. عربستان به‌عنوان ثروتمندترین کشور منطقه می‌تواند نقش اصلی در تأمین مالی و خریدار عمده محصولات کنسرسیوم ایفا کند. این کشور از آمریکا درخواست ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای را کرده است.
4. امارات متحده عربی: دفتر مرکزی مدیریتی و بازرگانی کنسرسیوم: دفتر مرکزی مدیریتی کنسرسیوم می‌تواند در امارات باشد. امارات نیز می‌تواند از مشتریان اولیه خدمات غنی‌سازی کنسرسیوم باشد. نیروگاه براکه امارات شامل چهار رآکتور است که از سوی کره جنوبی ساخته شده‌اند. امارات برای نیازهای سوخت خود از بازارهای جهانی خرید می‌کند و در‌حال‌حاضر از شرکت‌های روسی، فرانسوی و استرالیایی خدمات می‌گیرد.
5. مالکیت کنسرسیوم: درحالی‌که مالکیت و بهره‌برداری اولیه کنسرسیوم به کشورهای منطقه تعلق دارد، امکان مشارکت کشورهای دیگر خاورمیانه (مانند مصر و ترکیه) که رآکتورهایی در حال ساخت دارند و همچنین کشورهای دارای تخصص غنی‌سازی مانند آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، آلمان، بریتانیا و هلند وجود خواهد داشت.
6. ضمانت کنسرسیوم: چنین ترتیبی باید با قطع‌نامه شورای امنیت سازمان ملل به رسمیت شناخته شده و تضمین شود. همچنین نیاز به تأیید کنگره آمریکا دارد تا از تکرار تجربه نقض برجام از طرف آمریکا جلوگیری شود. اگر ترامپ، رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه، از این توافق حمایت کند، احتمال تصویب آن در سنا وجود دارد. مجلس ایران نیز باید آن را تصویب کند.
7. ناظر کنسرسیوم: این پیشنهاد، حاصل مجموعه‌ای از مقالات تفصیلی نویسندگان این مقاله بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۵ است. مطابق با این طرح‌ها، نهاد منطقه‌ای یا یک سازمان مکمل می‌تواند مسئول نظارت بر ایمنی هسته‌ای و راستی‌آزمایی با مشارکت آژانس باشد و نهایتا بخشی از زیرساخت منطقه عاری از سلاح هسته‌ای شود.
8. خروجی کنسرسیوم برای ایران: با توافق درباره این موضوع، تحریم‌های هسته‌ای ایران باید برداشته شده، پرونده هسته‌ای ایران در آژانس عادی شده و پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت نیز بسته شود.
* دانشمندان هسته‌ای دانشگاه پرینستون آمریکا
** متخصص سیاست هسته‌ای خاورمیانه دانشگاه پرینستون
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
