بازگشت نیم‌بند شوراهای صنفی به دانشگاه‌ها

محمدرضا بهران‌وند-دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شریف: هفته گذشته آخرین موعدی بود که در دانشگاه‌ها، انتخابات شورای صنفی برگزار شد. شوراهای صنفی‌ گسترده‌ترین نهاد دانشجویی هستند که قرار است به مسائل روزمره دانشجویان بپردازند؛ با این وجود، روز به روز حدود فعالیت این تشکل‌ها محدودتر شده است. در تابستان 1402 هم با انتشار آیین‌نامه جدید، محدودیت‌ها مضاعف شد و در حالی که انتظار می‌رفت تغییراتی به نفع گسترش فعالیت این نهاد در یک سال گذشته صورت گیرد، این اتفاق نیفتاد. این شوراها که نقش واسطه‌ای میان دانشجویان و بدنه مدیریتی دانشگاه‌ها دارند، در پیگیری مطالباتی مانند وضعیت خوابگاه، کیفیت تغذیه و مسائل آموزشی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. با‌این‌حال، روند برگزاری انتخابات شوراهای صنفی در برخی دانشگاه‌ها نشان می‌دهد ‌هنوز چالش‌هایی جدی بر سر راه شکل‌گیری واقعی و مستقل این نهادها وجود دارد.

بازگشت چند شورای صنفی

در چند سال اخیر پس از انحلال و تعلیق فعالیت انجمن‌ها، محدودیت فعالیت به انتخابات شوراهای صنفی هم رسید. فشارهای سیاسی و امنیتی، نهادهای دانشگاهی را از برگزاری چنین انتخاباتی بازمی‌داشت. اما با روی کار آمدن دولت جدید، دانشگاه‌هایی مانند بهشتی و علم و صنعت توانستند پس از وقفه‌ای طولانی، بار دیگر شورای صنفی خود را تشکیل دهند. در دانشگاه تهران نیز به گفته دبیر شورای صنفی، روند انتخابات بدون رد‌صلاحیت و مشکل خاصی برگزار شده است. با‌این‌حال در سایر دانشگاه‌ها‌ وضعیت تأیید صلاحیت داوطلبان به این شکل نبوده است. در دانشگاه علم و صنعت، 166 نامزد از 221 نفر ثبت‌نام‌کننده واجد صلاحیت برای حضور در انتخابات می‌شوند.

همچنین در دانشگاه خواجه‌نصیر‌، شورای صنفی از ردصلاحیت گسترده و دخالت حراست دانشگاه گلایه دارد و می‌گوید ‌خود این نهاد، به نمایندگی از دانشجویان ردصلاحیت‌شده اعتراض کرده است. به گفته یکی از اعضای سابق شورای صنفی دانشگاه شریف، دانشجویان تلاش داشتند‌ با الگوبرداری از سایر دانشگاه‌ها، زمان انتخابات را از یک روز به سه روز افزایش دهند. این خواسته بر‌اساس رویه معمول تشکل‌های دانشجویی مطرح شده بود، اما مخالفت یک مقام اجرائی دانشگاه و ارجاع مسئله به سازمان‌های بالادستی، مانع اجرای آن شد. این دانشجو می‌گوید‌ طبق شیوه‌نامه انتخابات، تمام امور اجرائی انتخابات باید توسط کمیته منتخب شورا انجام شود، اما عملا برگزاری انتخابات در دست معاونت دانشجویی و نماینده آن قرار گرفته و شورا از نقش اجرائی کنار گذاشته شده است. از‌جمله مصادیق این دخالت‌ها‌ می‌توان به نحوه ثبت‌نام داوطلبان اشاره کرد که زمان انتخابات با وجود درخواست‌های مکرر، تنها ۴۵ دقیقه تمدید شد.

یکی دیگر از موارد مهم، نحوه اعلام آمار ثبت‌نامی‌ها و ردصلاحیت‌های گسترده بود. برخلاف رویه سال‌های گذشته که اطلاعات به‌صورت دوره‌ای در اختیار شورا قرار می‌گرفت‌، این‌ بار تا لحظات آخر هیچ آماری ارائه نشده و نهایتا حدود ۲۱۰ نفر ثبت‌نام کردند‌ که ۵۸ نفر از آنها ردصلاحیت شدند و یعنی 152 نفر وارد انتخابات شدند. این ردصلاحیت‌ها باعث شده تا برخی واحدها، مانند دانشکده مکانیک و یکی از پردیس‌ها، به حد نصاب لازم برای تشکیل نرسند.

در برخی موارد حتی نام افراد تأیید‌شده نیز در اختیار شورا قرار نگرفته و پیگیری‌های مکرر برای اعتراض داوطلبان ردصلاحیت‌شده نیز با مانع مواجه شده است. برای مثال، حضور هم‌زمان داوطلبان در سایر تشکل‌های دانشجویی مانند انجمن‌های علمی یا فرهنگی‌ که در گذشته مانعی محسوب نمی‌شد، این‌ بار به عاملی برای ردصلاحیت تبدیل شد. مشکلات به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ محدودیت در تبلیغات انتخاباتی، تأخیر در اعلام نتایج‌ و بی‌توجهی به مواد آیین‌نامه در اعلام جزئیات آرا، همگی نشانه‌هایی از روندی هستند که شفافیت و استقلال انتخابات شورا را مخدوش کرده‌اند.

مسئله نرخ مشارکت و آرای باطله

طبق آخرین ویرایش آیین‌نامه شورای صنفی، برای تشکیل یک واحد دانشکده‌ای یا خوابگاهی‌ باید 20 درصد دانشجویان در انتخابات مشارکت کنند. یکی از دانشجویان عضو شورای صنفی می‌گوید ‌قبلا این عدد 25 درصد بوده است و به دلیل آنکه انتخابات‌ حضوری است و دانشجویان تحصیلات تکمیلی عموما در دانشگاه کمتر حاضر می‌شوند، این نصاب گاهی به دست نمی‌آید. حالا در دانشگاه شریف، این محدودیت با تفسیر خاص مسئولان برگزاری انتخابات همراه شده است و چون آرای صحیح به 20 درصد نرسیده‌، تشکیل شورا در یک دانشکده منتفی اعلام شده است.

اصلاح آیین‌نامه برای گسترش حوزه فعالیت

شورای صنفی تا سال 1402 در مسائل آموزشی نیز نظرات مشورتی خود را به مسئولان دانشگاه ارائه می‌کرد، اما در آیین‌نامه مصوب این سال، حوزه‌های آموزشی و پژوهشی از حیطه فعالیت این نهاد خارج شد. یکی از اعضای شورای صنفی می‌گوید ‌مهم‌ترین خواسته دانشجویان از شورا در دانشکده‌ها، کمک به بهبود وضعیت ظرفیت کلاس‌ها و تعیین استادان است، اما این کار با محدودیت آیین‌نامه‌ای مواجه است.

با‌این‌حال، شوراها همچنان این مسائل را پیگیری می‌کنند. همچنین یکی دیگر از محدودیت‌های آیین‌نامه 1402 این است که مصوبات شوراهای صنفی هر دانشگاه را محدود به تأیید معاون آموزشی دانشگاه کرده است. شورای صنفی چند دانشگاه مختلف اعلام کرده‌اند‌ مسئولان دانشگاه از برگزاری این جلسات برای چند هفته شانه خالی کرده‌اند و حتی در دانشگاه شهید بهشتی که انتخابات آن در آذر 1403 پس از چند سال برگزار شد، حدود یک ماه طول کشید تا شورای صنفی دانشگاه به‌صورت رسمی تشکیل شود.

اگرچه در ظاهر مسیر برای تشکیل شوراهای صنفی باز شده، اما در عمل محدودیت‌های اجرائی، برداشت‌های سلیقه‌ای از آیین‌نامه‌ و بی‌اعتمادی نهادها و مسئولان دانشگاه به شوراهای مستقل، همچنان سنگ‌هایی بزرگ بر سر راه فعالیت صنفی در دانشگاه‌هاست. به نظر می‌رسد برای تحقق واقعی فضای مشارکتی در دانشگاه‌ها، صرف تغییر دولت کافی نیست، بلکه نیاز به اصلاح رویه‌ها، تقویت نظارت دانشجویی و احترام به استقلال نهادهای صنفی وجود دارد.