از اندوه جوانی

شرق: آنا زگرس از مطرح‌ترین نویسندگان قرن بیستم ادبیات آلمان است که در نوامبر 1900 در ماینس متولد شد. او به شکل داوطلبانه در جنگ جهانی اول حضور داشت و پس از گرفتن دیپلم به تحصیل در رشته‌های هنر، تاریخ فرهنگ، تاریخ و چین‌شناسی پرداخت. او اولین داستانش را در سال 1924 با عنوان «مردگان جزیره جال» منتشر کرد. زگرس در سال‌های حیاتش در فرم‌های مختلف داستان‌نویسی به نوشتن پرداخت و امروز در میان آثار او از رمان و نوول و داستان کوتاه گرفته تا قطعه‌های کوتاه و طرح دیده می‌شود. او جزء نسلی از نویسندگان آلمانی به‌شمار می‌رود که با قدرت‌گرفتن هیتلر به اجبار تن به مهاجرت دادند. زگرس سال‌های مهاجرتش را در مکزیک گذراند و در 1947 به کشورش بازگشت و البته آلمان شرقی را به عنوان وطن برگزید. او دو سال بعد از این، یکی از مشهورترین آثارش را یعنی «مرده‌ها جوان می‌مانند» منتشر کرد و در این رمان سرگذشت ملت آلمان را در بستری تاریخی به تصویر درآورد و روایتی از اقشار و طبقه‌های گوناگون جامعه در طول زمانی بیش از یک ‌ربع قرن به دست داد.

به‌تازگی یکی از رمان‌های زگرس با عنوان «سفر دریایی» با ترجمه مهشید میرمعزی در نشر افق منتشر شده است. این کتاب درواقع داستانی است درباره سفرهای نویسنده به برزیل. «سفر دریایی» در سال 1971 منتشر شد. در این رمان، ارنست تریبل پزشک جوانی است که در طول سفری دریایی از برزیل به لهستان، داستان زندگی‌اش را برای همسفرش، فرانتس هامر، شرح می‌دهد. این رمان این‌گونه آغاز می‌شود: «هیچ‌چیز را نمی‌شود با عزیمت مقایسه کرد، نه واردشدن و نه ملاقات دوباره. وقتی پل موقت کشتی به سمت خشکی بالا کشیده می‌شود، آدم آن بخش از جهان و همچنین تمام چیزهایی را که در آنجا تجربه کرده، اعم از رنج و شادی، برای همیشه ترک می‌کند؛ بعد سه هفته تمام دریا را پیش‌رو دارد. من با هم‌سفر جوان خود حرفی نمی‌زدم. شاید او فقط افکارش را با صدای بلند بیان می‌کرد. تازه ۲۰ دقیقه بود که می‌شناختمش. هنگام بررسی مدارکمان، پشت سرش بودم و همان وقت بود که متوجه شدم او هم مانند من در روستوک کشتی لهستانی‌مان، نوروید، را ترک خواهد کرد. پزشک بود. این را هم هنگام بررسی مدارک فهمیده بودم». آن‌طور که مترجم کتاب در توضیحاتش نوشته، وقایع این رمان بین سال‌های 1955 تا 1965 اتفاق می‌افتد. طی سه هفته‌ای که سفری دریایی در این مسافت طول می‌کشد. به‌جز این دو شخصیت‌، آدم‌های دیگری هم در داستان حضور دارند و البته آنها نیز همچون فرانتس هامر، در حاشیه باقی می‌مانند و دلیل حضورشان به اختصار توضیح داده می‌شود. اما برخلاف اینها، روایت تریبل همراه با جزئیات زیاد است. در این رمان، زگرس چند موضوع اجتماعی و سیاسی را هم مطرح می‌کند و البته به جزئیات آنها وارد نمی‌شود. «سفر دریایی» روایتی است از دوران نوجوانی دو نفری که یکی از آنها، تریبل، به زمان نیاز دارد تا خودش را از رؤیاهایش جدا کند و به آینده بنگرد.

همان‌طور که اشاره شد، با وقوع جنگ، زگرس یکی از نویسندگان مهاجر بود. او در تبعید، با نشریه‌های مهاجران آلمانی همکاری می‌کرد و یکی از اعضای تشکیل‌دهنده انجمن حمایت از نویسندگان آلمانی در پاریس بود. او سرانجام در سال 1947 به برلین بازگشت و ابتدا در سمت غربی شهر و سپس در برلین شرقی ساکن شد. زگرس عضو حزب اتحاد سوسیالیستی آلمان بود. او برنده جوایز متعددی از‌جمله جایزه مهم گئورگ بوشنر شده بود.

در بخش دیگری از رمان می‌خوانیم: «هیچ‌چیز مشکل‌تر از فائق‌آمدن بر رنج و دردی که انسان در دوران جوانی کشیده نیست. هرگز نمی‌توان آن را فراموش کرد. اکثر اوقات عکس آن ادعا می‌شود. می‌گویند اندوه دوران جوانی به سادگی از یاد می‌رود. من بر این باور نیستم. من هم دوران دشواری را که در جوانی تجربه کردم هرگز فراموش نمی‌کنم، مرگ برادر عزیزم و مرگ عاجزانه و آرام بهترین دوستم در میدان جنگ. پس تریبل چگونه می‌تواند بر چنین اندوهی غلبه کند؟ اندوهی که تا ابد روی روح سنگینی می‌کند و شاید افرادی از دست من عصبانی شوند، چون گمان می‌کنم چنین غمی جنبه مثبت هم دارد. در دنیایی که ما اکنون در آن زندگی می‌کنیم و مدام در حال تغییر و پیشرفت است؛ حتی اگر چیزی ثابت برای همیشه در وجود انسان باقی بماند، خوب است؛ حتی اگر آن چیز ثابت رنجی فراموش‌ناشدنی باشد».