از روزنه‌گشایی تا راه‌‏گشایی

در برهه‌های حساس تاریخ، زمانی که سایه‌های ناامیدی و فشار بر جوامع سنگینی می‌کند، راهکارهای خلاقانه و هوشمندانه می‌توانند افق‌های نوینی را گشوده و راه را برای بهبود وضعیت باز کنند. در شرایط امروز ایران ما که امید به بهبود شرایط ناچیز است، بیانیه‌های «روزنه‌گشایی کنیم» و «راه‌گشایی کنیم» با هدف ترویج مشی مشارکت‌جویانه و اصلاح‌گرایانه انتشار یافته‌اند. این مقاله به بررسی و تحلیل بیانیه «راه‌گشایی کنیم» می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه این رویکرد می‌تواند به تقویت میانه اصلاحگر و تحقق اهداف توسعه پایدار و مردم‌سالاری در ایران کمک کند.

بیانیه «روزنه‌گشایی کنیم» با تأکید بر اهمیت مشارکت در انتخابات، به ترویج مشی اصلاح‌گرایانه در شرایطی پرداخت که انتخابات آزاد و عادلانه در ایران با چالش جدی مواجه شده بود. بیانیه «راه‌گشایی کنیم» در ادامه مشی مشارکت‌جویانه بیانیه قبلی، با تأکید بر اهمیت تقویت جریان میانه و کنشگری مرزی و ایجاد توافق‌های مسئله‌محور، به دنبال گشودن راه‌های جدید برای بهبود وضعیت کنونی ایران است.

بیانیه‌های «روزنه‌گشایی» و «راه‌گشایی» بر پایه نظریات علمی معتبر در حوزه‌های مختلف از‌جمله علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و فلسفه تدوین شده‌اند. این نظریات علمی، چارچوبی نظری برای تحلیل وضعیت موجود ایران و ارائه راهکارهای مناسب برای برون‌رفت از چالش‌های پیش‌رو ارائه می‌دهند. نظریات دموکراسی و توسعه که از سوی آدام پرژوورسکی مطرح شده‌اند، تأکید می‌کنند که حتی انتخابات ناقص می‌تواند به‌عنوان سنگ‌بنای مهمی در فرایند دموکراتیزه‌شدن تدریجی عمل کند. پرژوورسکی استدلال می‌کند که مشارکت فعال در انتخابات، حتی در سیستم‌های ناکامل و نظام‌‌های با دسترسی محدود، می‌تواند به تقویت صدای مردم و تأثیرگذاری بر تصمیمات سیاستی منجر شود. منکور اولسون در نظریه «منطق عمل جمعی» به خطرات «سواری رایگان» اشاره می‌کند که در شرایطی که افراد به دلیل بی‌اثرپنداشتن عمل خود از مشارکت صرف‌نظر می‌کنند، صدای جمعی ضعیف می‌شود. این نظریه تأکید دارد که عمل جمعی حتی در شرایط غیرکامل می‌تواند به تغییرات مثبت و تحقق اهداف جمعی منجر شود. اریکا چنووث و ماریا استفان در کتاب «چرا مقاومت مدنی کار می‌کند» اثربخشی روش‌های غیرخشونت‌آمیز را در دستیابی به تغییرات سیاسی نشان می‌دهند. آنها استدلال می‌کنند که مشارکت راهبردی و رأی‌دادن اعتراضی می‌تواند به‌عنوان یک شکل از مقاومت غیرخشونت‌آمیز در نظر گرفته شود که به حرکت گسترده‌تری برای تغییر درون سیستم کمک می‌کند. دو بیانیه به‌درستی به زمینه‌ها و ملزومات تحقق اهداف خود اشاره می‌کنند؛ زمینه‌ها و ملزوماتی که شامل ضرورت مشارکت مردم، انسجام ملی، تغییر نگرش، عدالت اجتماعی و حاکمیت قانون هستند. نگرش مشارکت‌‌جویانه امضاکنندگان این دو بیانیه بر توافق‌‌های برد-برد ملی تأکید دارد که با مشارکت فعال مردم در همه مراحل، تحقق اهداف دو بیانیه امکان‌پذیر خواهد بود و همچنین وحدت و همبستگی و ایجاد ائتلاف‌‌های ملی را شرط لازم برای غلبه بر چالش‌های پیش‌روی توسعه پایدار ایران ما و کاهش نابرابری‌‌های رو به گسترش اجتماعی و مشکلات و بحران‌‌های محیط‌‌زیستی می‌‌داند. برقراری عدالت اجتماعی و رفع تبعیض‌های موجود، از‌جمله فقر و نابرابری، از ارکان اصلی دو بیانیه است و تصریح می‌‌کند که احترام به قانون و بسط حاکمیت قانون و التزام حاکمان به قانون اساسی نیز زمینه لازم برای تحقق اهداف دو بیانیه را فراهم می‌کند.

دو بیانیه به طور جامع و دقیق به همه ابعاد مسائل ایران پرداخته‌اند و برای هر‌یک از این ابعاد، استدلالات قوی و مستدل ارائه داده‌اند. این استدلالات شامل سیاست، اقتصاد، فرهنگ، جامعه و روابط خارجی هستند. امضاکنندگان دو بیانیه روزنه‌‌گشایی و راه‌‌گشایی به ضرورت اصلاحات سیاسی و برقراری دموکراسی در ایران تأکید می‌کنند. آنها به دنبال ایجاد اقتصادی آزاد، پویا و عدالت‌محور هستند و بر ضرورت احیای فرهنگ ایرانی و اسلامی و ترویج ارزش‌های انسانی تأکید دارند و تأکید می‌کنند که خواهان ایجاد جامعه‌ای عادلانه، آزاد و امن برای همه ایرانیان و روابطی صلح‌آمیز و مبتنی بر احترام متقابل با همه کشورها هستند.

دو بیانیه مطالبات و راهکارهای مشخصی برای تحقق اهداف خود ارائه می‌دهند. این مطالبات و راهکارها شامل اصلاح قوانین، برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه، آزادی بیان و قلم، حقوق زنان و اقلیت‌ها، مبارزه با فساد، توسعه اقتصادی، حفاظت از محیط زیست و صلح و ثبات هستند و تأکید می‌کنند که برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه برای تعیین سرنوشت کشور از طرف مردم از حقوق اساسی مردم ایران و آزادی بیان و قلم از ارکان اصلی دموکراسی است و باید در ایران به طور کامل تضمین شود. تأکید بر نقش زنان کاهش نقض حقوق اساسی نیمی از جامعه ایران از اهداف توافق‌‌های برد-برد و ائتلاف‌‌های ملی در این رویکرد مشارکت‌‌جویانه مورد تأکید امضاکنندگان است. بیانیه راه‌‌گشایی تأکید دارد که اقلیت‌های مذهبی و قومی در ایران باید از حقوق کامل شهروندی برخوردار باشند و توسعه اقتصادی پایدار و عدالت‌محور برای رفاه 88 میلیون ایرانی، حفاظت از محیط زیست برای نسل‌های آینده ایران و صلح و ثبات در منطقه برای توسعه و پیشرفت ایران ضروری است. بیانیه «روزنه‌گشایی کنیم» در انتخابات مجلس دوازدهم توانست تا حدی به تقویت میانه‌روها در ترکیب مجلس و تشکیل فراکسیون اقلیت نسبتا قوی از نیروهای میانه‌‌رو و اصلاح‌‌جو و کاهش تأثیر تندروها منجر شود. این دستاورد در شرایطی که انتخابات مجلس دوازدهم به صورت بسیار محدود و حداقلی و با مشارکت پایین به‌ویژه در شهرهای بزرگ برگزار شد، نشان‌دهنده اثربخشی رویکرد مشارکت‌جویانه و اصلاح‌گرایانه است که می‌تواند به‌عنوان الگویی برای انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو استفاده شود. بیانیه «روزنه‌گشایی کنیم» با معرفی مفهوم رأی اعتراضی و روزنه‌گشا، توانست توجه عمومی را به ظرفیت‌های متعدد حق رأی جلب کند. این رویکرد نشان داد که حتی در شرایط محدود نیز می‌توان با استفاده از رأی اعتراضی به بهبود ترکیب مجلس و جلوگیری از قدرت‌گرفتن تندروی کمک کرد. یکی دیگر از دستاوردهای بیانیه «روزنه‌گشایی کنیم»، پذیرش تکثر راهبردی در میان نیروهای اصلاح‌طلب بود. این تکثر راهبردی به افزایش همکاری و هم‌افزایی میان نیروهای مختلف منجر شد و نشان داد که می‌توان با پذیرش تنوع و تفاوت‌ها به نتایج بهتری دست یافت. این رویکرد در بیانیه «راه‌گشایی کنیم» نیز مورد تأکید قرار گرفته و به‌عنوان یکی از راهبردهای مهم برای تقویت میانه و ایجاد توافق‌های مسئله‌محور پیشنهاد شده است. بیانیه «راه‌گشایی کنیم» با در نظر گرفتن شرایط خاص اقتصادی و سیاسی کنونی ایران ما، به ضرورت تقویت کنشگری میانه و پل‌ساز در سیاست رسمی و جامعه پرداخته و به پیشنهاد راهکارهای عملی و کاربردی می‌پردازد و تأکید دارد که تحریم‌های خارجی و دوقطبی‌گرایی سیاسی داخلی، به‌ویژه از سال ۹۷ به این سو، بر زندگی عادی عموم ایرانیان فشار سهمگینی وارد کرده است. در این شرایط، تقویت کنشگری میانه و اصلاحگر، دوراندیش و توافق‌ساز، به‌عنوان راهی برای کاهش شکاف بین حاکمیت و جامعه و ایجاد توسعه پایدار و فراگیر، گشایش سیاسی و کاهش شکاف‌‌های اجتماعی مطرح می‌شود. این بیانیه همچنین بر اهمیت به‌رسمیت‌شناسی تکثر و پذیرفتن اقلیت‌بودن همه نیروها و گرایش‌‌های سیاسی ایران تأکید دارد و عنوان می‌کند که «ضرورت امروز ائتلاف‌های مسئله‌محور برای گشودن درها و راه‌های بسته است، نه قفل‌کردن درها و مسدودکردن راه‌های جدید. وقت تنفس جامعه است، وقت برساختن جمعیِ امید به ثبات و گشایش تدریجی و مستمر است و نه تشدید خشم و توجیه انفعال یا انتظار برای انفجار».

در نهایت «روزنه‌گشایی» و «راه‌گشایی» نقشه راهی امیدوارانه برای آینده ایران ما ارائه می‌دهند و با اتکا به نظریات علمی، دستاوردهای عملی و مطالبات و راهکارهای مشخص، مسیری روشن برای عبور از چالش‌های پیش‌رو و ساختن ایرانی آباد، آزاد و توسعه‌یافته ترسیم می‌کنند.