خاطرات شفاهی وزارت امور خارجه
حمله صدام به کویت
صدام پدیده‌ای بود که دربرگیرنده مجموعه‌ای از مشخصات است؛ برخی مشخصات شخصی صدام شامل جنایتکاری، قدرت‌طلبی، جاه‌طلبی، خودخواهی، خودمحوری، تسلط بر دیگران و انحصارطلبی بود که حتی اعضای حزب بعث را هم برنمی‌تافت. اگر از او اطاعت نمی‌کردند یا مزاحی با او می‌کردند یا جمله‌ای می‌گفتند که ممکن بود حمل بر تضعیف یا توهین به او باشد، آن را برنمی‌تافت. این خصایص به‌شدت در وجودش قوی بود.
در حمله به ایران صدام ملاحظه کرد که کشورهای عربی از او حمایت بسیاری کردند؛ عربستان، کویت و سایر کشورها مانند قطر و امارات و اردن؛ اما وقتی که در جنگ علیه ایران شکست خورد، انتظار داشت این کشورها به او کمک کنند. یک جنگ هشت‌‌ساله با هزینه‌های بسیار بالا، گرچه این کشورها امکانات فراوان و صدها میلیارد دلار در اختیارش گذاشتند (بنا به اعتراف تک‌تک سران کشورهای عرب)، اما هزینه جنگ منحصر به آنها نبود. زیرساخت‌های کشور عراق تخریب شده و میلیون‌ها انسان آواره شده بودند، زن‌ها بیوه شده و فرزندان یتیم شده بودند و بی‌کاری اوج گرفته بود؛ بنابراین به کمک‌های بیشتری نیاز داشت تا وضع اقتصاد کشور را بهبود ببخشد و اعتراض‌های مردم را کنترل کند؛ اما این کشورها بعد از پذیرفتن قطع‌نامه از اعطای کمک به او امتناع می‌کردند. بدهی‌های خیلی زیادی بر دولت عراق وارد شده بود و قیمت نفت هم کاهش یافته بود. قدرت استخراج و صادرات نفت عراق مشکل پیدا کرده بود. بیش از یک میلیون بشکه نفت از صادرات عراق کم و طبعا درآمد و بودجه عراق با مشکلات جدی مواجه شده بود. قرض‌گرفتن از محافل بین‌المللی و سایر کشورها هم با مشکلاتی روبه‌رو شده بود؛ بنابراین
مجددا رفت سراغ کشورهای حامی جنگش علیه ایران و از آنها مطالبات بازسازی اقتصاد عراق را آغاز کرد. این کشورها هم وقتی خرشان از پل گذشته بود، دیگر اعتنایی به صدام نکردند و یک عقده دیگر بر عقده‌های دیگر صدام اضافه شد. از سوی دیگر حکومت حزب بعث و ورودش به حاکمیت در عراق با حمایت سازمان‌های جاسوسی غربی انجام شده بود و آن سازمان‌ها همچنان در عراق حضور داشتند. تسلیحات عراق هم از یک تسلیحات روسی در طول جنگ، حالا 70، 80 درصدش به سلاح‌های غربی از جمله فرانسوی، انگلیسی و آمریکایی تبدیل شده بود. روسیه 25 درصد از بازار تسلیحات عراق را همچنان در اختیار داشت. بالاخره روسیه هم در ائتلاف برای ساقط‌کردن عراق در شورای امنیت همراهی کرد و اقدامی جدی برای ممانعت از حمله انجام نداد. به‌هرحال این عوامل که جمع می‌شود، صدام احساس می‌کند حالا که این کشورهای عربی به او نمی‌رسند، باید به آمریکا متکی شود و با آمریکایی‌ها پیغام‌‌هایی ردوبدل کرد. آمریکایی‌ها هم اطمینان خاطری به او می‌دادند که بله ما به تو کمک می‌کنیم.
صدام در آخرین ملاقاتش با سفیر آمریکا که اتفاقا هم خانم بود، موضوع حمله به کویت را مطرح می‌کند و حالت استمزاج داشت که ببیند نظر آمریکایی‌ها چیست. برای آن شرح می‌دهد که وضع اقتصاد من این‌‌گونه است، من از چنین جنگی خارج‌شده‌ام، شما هم از من حمایت کردید و اکنون زمان آن است که کشورهای حامی من کمکم کنند، ولی این کشورهای عربی این کار را انجام نمی‌دهند. درحالی‌که از میدان‌های مشترک عراق و کویت یا عراق، کویت و عربستان نفت استخراج می‌شود، حتی حاضر نیستند بخشی از این درآمدها را در اختیار عراق بگذارند. وضعیت اقتصادی عراق هم خراب‌تر شده و قیمت نفت پایین آمده است. با این تصویری که برای سفیر آمریکا ترسیمی می‌کند، تأکید می‌کند که من باید با اینها اتمام‌حجت کنم و نتیجه بگیرم. سفیر آمریکا هم به‌صورت خیلی دیپلماتیک می‌گوید بله شما باید مسائلتان را حل کنید و به جلو بروید. صدام از این گفتار سفیر آمریکا برداشتش این است که این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک چراغ سبز آمریکا برای حمله به کویت و عربستان تلقی شود. غافل از اینکه نسبت کویت و عربستان به آمریکا خیلی قوی‌تر و محکم‌تر از نسبت عراق و صدام به آمریکاست؛ بنابراین صدام نیروهایش
را تجهیز کرد و به کویت حمله کرد و آن شد که شاهدش بودیم؛ اما همین آمریکایی که به صدام برای حمله به کویت چراغ سبز کم‌رنگ یا پررنگی داده بود، وقتی که مردم عراق با استفاده از این وضعیت قیام می‌کنند و آن قیام معروف انتفاضه شعبانیه را انجام می‌دهند، به بالگردهای صدام اجازه می‌دهند سوخت‌گیری کنند و به مردم شیعه عراق حمله کنند و کشتار فجیعی انجام دهند. درحالی‌که مردم عراق از شهرهای وسط تا جنوب عراق قیام عمومی کرده بودند و تظاهرات کرده و مراکز دولتی را اشغال کرده بودند.
کشتار آنها یک نقطه سیاه هم در پرونده صدام و هم در پرونده آمریکا و کشورهای غربی محسوب می‌شود و ما را در برابر یک سؤال جدی قرار می‌دهد که آیا واقعا آمریکا به حاکمیت مردم اعتقاد دارد؟ آیا به حقوق مردم در تعیین سرنوشت اعتقاد دارد یا خیر؟ آن کشتار، کشتار مشترک آمریکایی- صدامی نسبت به مردم عراق بود و این فراموش‌شدنی نیست.
*رئیس اداره تاریخ شفاهی وزارت خارجه
منبع: کتاب خاطرات صباح زنگنه تحت عنوان هفت شهر عشق
صدام پدیده‌ای بود که دربرگیرنده مجموعه‌ای از مشخصات است؛ برخی مشخصات شخصی صدام شامل جنایتکاری، قدرت‌طلبی، جاه‌طلبی، خودخواهی، خودمحوری، تسلط بر دیگران و انحصارطلبی بود که حتی اعضای حزب بعث را هم برنمی‌تافت. اگر از او اطاعت نمی‌کردند یا مزاحی با او می‌کردند یا جمله‌ای می‌گفتند که ممکن بود حمل بر تضعیف یا توهین به او باشد، آن را برنمی‌تافت. این خصایص به‌شدت در وجودش قوی بود.
در حمله به ایران صدام ملاحظه کرد که کشورهای عربی از او حمایت بسیاری کردند؛ عربستان، کویت و سایر کشورها مانند قطر و امارات و اردن؛ اما وقتی که در جنگ علیه ایران شکست خورد، انتظار داشت این کشورها به او کمک کنند. یک جنگ هشت‌‌ساله با هزینه‌های بسیار بالا، گرچه این کشورها امکانات فراوان و صدها میلیارد دلار در اختیارش گذاشتند (بنا به اعتراف تک‌تک سران کشورهای عرب)، اما هزینه جنگ منحصر به آنها نبود. زیرساخت‌های کشور عراق تخریب شده و میلیون‌ها انسان آواره شده بودند، زن‌ها بیوه شده و فرزندان یتیم شده بودند و بی‌کاری اوج گرفته بود؛ بنابراین به کمک‌های بیشتری نیاز داشت تا وضع اقتصاد کشور را بهبود ببخشد و اعتراض‌های مردم را کنترل کند؛ اما این کشورها بعد از پذیرفتن قطع‌نامه از اعطای کمک به او امتناع می‌کردند. بدهی‌های خیلی زیادی بر دولت عراق وارد شده بود و قیمت نفت هم کاهش یافته بود. قدرت استخراج و صادرات نفت عراق مشکل پیدا کرده بود. بیش از یک میلیون بشکه نفت از صادرات عراق کم و طبعا درآمد و بودجه عراق با مشکلات جدی مواجه شده بود. قرض‌گرفتن از محافل بین‌المللی و سایر کشورها هم با مشکلاتی روبه‌رو شده بود؛ بنابراین
مجددا رفت سراغ کشورهای حامی جنگش علیه ایران و از آنها مطالبات بازسازی اقتصاد عراق را آغاز کرد. این کشورها هم وقتی خرشان از پل گذشته بود، دیگر اعتنایی به صدام نکردند و یک عقده دیگر بر عقده‌های دیگر صدام اضافه شد. از سوی دیگر حکومت حزب بعث و ورودش به حاکمیت در عراق با حمایت سازمان‌های جاسوسی غربی انجام شده بود و آن سازمان‌ها همچنان در عراق حضور داشتند. تسلیحات عراق هم از یک تسلیحات روسی در طول جنگ، حالا 70، 80 درصدش به سلاح‌های غربی از جمله فرانسوی، انگلیسی و آمریکایی تبدیل شده بود. روسیه 25 درصد از بازار تسلیحات عراق را همچنان در اختیار داشت. بالاخره روسیه هم در ائتلاف برای ساقط‌کردن عراق در شورای امنیت همراهی کرد و اقدامی جدی برای ممانعت از حمله انجام نداد. به‌هرحال این عوامل که جمع می‌شود، صدام احساس می‌کند حالا که این کشورهای عربی به او نمی‌رسند، باید به آمریکا متکی شود و با آمریکایی‌ها پیغام‌‌هایی ردوبدل کرد. آمریکایی‌ها هم اطمینان خاطری به او می‌دادند که بله ما به تو کمک می‌کنیم.
صدام در آخرین ملاقاتش با سفیر آمریکا که اتفاقا هم خانم بود، موضوع حمله به کویت را مطرح می‌کند و حالت استمزاج داشت که ببیند نظر آمریکایی‌ها چیست. برای آن شرح می‌دهد که وضع اقتصاد من این‌‌گونه است، من از چنین جنگی خارج‌شده‌ام، شما هم از من حمایت کردید و اکنون زمان آن است که کشورهای حامی من کمکم کنند، ولی این کشورهای عربی این کار را انجام نمی‌دهند. درحالی‌که از میدان‌های مشترک عراق و کویت یا عراق، کویت و عربستان نفت استخراج می‌شود، حتی حاضر نیستند بخشی از این درآمدها را در اختیار عراق بگذارند. وضعیت اقتصادی عراق هم خراب‌تر شده و قیمت نفت پایین آمده است. با این تصویری که برای سفیر آمریکا ترسیمی می‌کند، تأکید می‌کند که من باید با اینها اتمام‌حجت کنم و نتیجه بگیرم. سفیر آمریکا هم به‌صورت خیلی دیپلماتیک می‌گوید بله شما باید مسائلتان را حل کنید و به جلو بروید. صدام از این گفتار سفیر آمریکا برداشتش این است که این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک چراغ سبز آمریکا برای حمله به کویت و عربستان تلقی شود. غافل از اینکه نسبت کویت و عربستان به آمریکا خیلی قوی‌تر و محکم‌تر از نسبت عراق و صدام به آمریکاست؛ بنابراین صدام نیروهایش
را تجهیز کرد و به کویت حمله کرد و آن شد که شاهدش بودیم؛ اما همین آمریکایی که به صدام برای حمله به کویت چراغ سبز کم‌رنگ یا پررنگی داده بود، وقتی که مردم عراق با استفاده از این وضعیت قیام می‌کنند و آن قیام معروف انتفاضه شعبانیه را انجام می‌دهند، به بالگردهای صدام اجازه می‌دهند سوخت‌گیری کنند و به مردم شیعه عراق حمله کنند و کشتار فجیعی انجام دهند. درحالی‌که مردم عراق از شهرهای وسط تا جنوب عراق قیام عمومی کرده بودند و تظاهرات کرده و مراکز دولتی را اشغال کرده بودند.
کشتار آنها یک نقطه سیاه هم در پرونده صدام و هم در پرونده آمریکا و کشورهای غربی محسوب می‌شود و ما را در برابر یک سؤال جدی قرار می‌دهد که آیا واقعا آمریکا به حاکمیت مردم اعتقاد دارد؟ آیا به حقوق مردم در تعیین سرنوشت اعتقاد دارد یا خیر؟ آن کشتار، کشتار مشترک آمریکایی- صدامی نسبت به مردم عراق بود و این فراموش‌شدنی نیست.
*رئیس اداره تاریخ شفاهی وزارت خارجه
منبع: کتاب خاطرات صباح زنگنه تحت عنوان هفت شهر عشق
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
