شهرهای راهبر اقتصاد؛ موتور رشد منطقه‌ای و ملی

به گزارش گروه رسانه‌ای شرق،

فرزانه هراتی-بنیان‌گذار گروه تجربه توسعه امکان: در چند دهه اخیر، نقش شهرها در ساختار قدرت اقتصادی جوامع دستخوش تحول بنیادین شده است؛ از ظهور شهرهای جهانی (Global Cities) که هاب‌های اقتصادی و راهبردی در مقیاس بین‌المللی شوند تا ظهور شهرهایی با محوریت تخصصی در اقتصاد دیجیتال، لجستیک یا انرژی. این تغییر نشان‌دهنده انتقال از رویکرد «توسعه‌پذیری شهرها» که در آن شهرها منتظر رشد هستند، به مدل «توسعه‌آفرینی شهرها» است؛ جایی که شهر به‌عنوان کنشگر مستقل اقتصادی و فراملی، با خلق مزیت، هدایت توسعه و تعامل فعال با اقتصاد جهانی، نقشی تحول‌آفرین ایفا می‌کند. ایده «شهرهای راهبر اقتصاد» پاسخ کاربردی به این تغییر پارادایمی است. این شهرها، بر مبنای تحلیل‌های فضایی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی، طراحی می‌شوند و با اتکا بر پنج ستون کلیدی -زیرساخت‌های مدرن، سرمایه هوشمند، نیروی انسانی متخصص، حکمرانی مؤثر و اتصال به بازارهای بین‌المللی- قابلیت دگرگون‌سازی مسیر توسعه کشور را دارند. این شهرها، عملکردی برابر یا حتی فراتر از مناطق ویژه اقتصادی و نهادهای توسعه‌‌محور سنتی دارند، با این تفاوت که زنجیره تصمیم‌سازی و اجرائی درون آنها نهادینه شده است. در شرایطی که اقتصاد جهانی در حال بازتعریف مسیرهای رشد و ارزش‌آفرینی است، ما در ایران نیز به‌ سوی طراحی آینده‌ای جدید، هدفمند و سازگار با این تحول ‌حرکت می‌کنیم: خلق شهرهای راهبر اقتصاد. این شهرها مأموریت‌هایی فراتر از نقش سنتی‌شان ایفا می‌کنند؛ از خلق فرصت‌های اقتصادی، جذب سرمایه داخلی و خارجی، تولید ثروت تا هدایت هم‌زمان توسعه منطقه‌ای و ملی. ما در گروه توسعه تجربه امکان، در حال پیشبرد دو پروژه محوری در سواحل مکران هستیم: تیس و مکران. این دو شهر به‌عنوان شهرهای راهبر اقتصاد ایران نه‌تنها توسعه منطقه مکران را شتاب می‌بخشند، بلکه با اتصال راهبردی به مسیرهای اقتصادی منطقه‌ای، به‌ویژه در حوزه‌های تجارت دریایی و کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب، کشور را به اقتصاد فرامنطقه‌ای پیوند می‌دهند. براساس برنامه پنج‌ساله توسعه مکران، سهم این منطقه در تولید ناخالص داخلی (GDP) تا افق ۱۴۰۷ باید تا حدود پنج درصد افزایش یابد. با چرخش اقتصاد ایران به سمت محور دریا، این دو شهر نقش مهمی در رشد سهم جی‌دی‌پی و جی‌آر‌پی ملی ایفا کرده و از این طریق بخش درخورتوجهی از ثروت و ظرفیت اقتصادی کشور را تأمین خواهند کرد.

شهر ساحلی تیس

شهر جدید تیس در محدوده رسمی منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار واقع شده است و با تمرکز بر اقتصاد دیجیتال، تجارت بین‌الملل، خدمات پیشرفته و لجستیک، طراحی شده تا به‌عنوان پلتفرم اقتصاد دیجیتال ایران در زنجیره ارزش منطقه‌ای ایفای نقش کند؛ سکویی برای استقرار یک اکوسیستم اقتصادی کامل، نه‌تنها برای سکونت، بلکه برای فعالیت اقتصادی با ابعاد ملی و بین‌المللی در سواحل اقیانوسی ایران.

شهر ساحلی مکران

در حاشیه کوه مبارک، شهر مکران با مأموریت‌های ویژه‌ای طراحی شده است: Energy Transition (انرژی‌های نو و پاک)، Industry 4.0 (صنایع هوشمند) و توسعه پایدار ساحلی. هدف ما این است که مکران به یک هاب انرژی پیشرو، قطب صنعتی فناورانه و مرکز رشد اقتصادی در غربی‌ترین نقطه از دریای عمان تبدیل شود. سرتاسر این مدل بر پشتیبانی از مفهومی استوار است با عنوان اکوسیستم اقتصادی شهری؛ شبکه‌ای پویا متشکل از شرکت‌ها، استارت‌آپ‌ها، نهادهای تحقیقاتی، سرمایه‌گذاران و بازیگران اقتصادی که با همکاری متقابل، انگیزه رشد شهر را می‌سازند و هدایت می‌کنند. ما قصد داریم این شهرها را نه‌تنها به‌عنوان ساختارهای فیزیکی، بلکه به‌عنوان سکویی کامل برای اقتصاد با ساختار حاکمیتی مستقل و زیرساخت فرهنگی و نهادی منسجم توسعه دهیم. برای تحقق این مدل، ما در وزارت راه و شهرسازی، از طریق شرکت مادرتخصصی شهرهای جدید، برای اولین بار مفهوم توسعه‌دهنده ارشد (Master Developer) را معرفی کرده‌ایم؛ شخص یا نهادی مسئول برای طراحی کامل فازهای شهری، زیرساخت‌سازی، برنامه‌ریزی بهره‌برداری و ساخت هویت فرهنگی. این نقش فراتر از Home Builder (سازنده مسکن) یا Contractor (پیمانکار) است. توسعه‌دهنده ارشد نه‌تنها می‌سازد، بلکه فرهنگ و سبک زندگی شهری را طراحی می‌کند، اکوسیستم اقتصادی می‌سازد و بر بهره‌برداری پروژه‌های نمادین نظارت دارد.

در عمل، توسعه‌دهنده ارشد در تیس و مکران:

• زیرساخت شهری را تا سطح بهره‌برداری کامل طراحی و اجرا می‌کند

• مسئولیت اداره فازهای نمادین مانند مراکز فناوری، پایانه‌های حمل‌ونقل و پارک‌های صنعتی را برعهده دارد

• شبکه‌ای متشکل از شرکت‌های دانش‌بنیان، سرمایه‌گذاران و دانشگاه‌ها را ساماندهی می‌کند

• هویت فرهنگی شهر را با چشم‌انداز اقتصادی تزریق‌شده تلفیق می‌کند

• مدیریت روزمره و بهره‌برداری شهری را برعهده دارد، به‌ جای نقش محدود پیمانکاری

این مدل هم‌اکنون در مسیر تدوین «آیین‌نامه اجرائی ذیل قانون ایجاد شهرهای جدید» است تا به یک چارچوب حقوقی رسمی تبدیل شود. این اقدام قانونی به بخش خصوصی این امکان را می‌دهد که تمام و کمال مسئولیت توسعه و اداره یک شهر را برعهده گیرد؛ از طراحی تا اجرا، از هویت فرهنگی تا حکمرانی اقتصادی.

در تیس، این مدل به معنای بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی منطقه آزاد چابهار همراه با حکمرانی مستقل وزارت راه بدون نیاز به تغییر ساختارهای دولتی است؛ و این امکان برای سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی داخلی و بین‌المللی فراهم می‌شود تا از مزیت‌های اقتصادی منطقه آزاد، هم‌راستا با مأموریت توسعه تیس برخوردار شوند.

در مکران با اتکا بر ماده ۶۸ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور که سواحل دریای عمان را برخوردار از مزایای مناطق آزاد تعیین کرده است، زمینه برای ساخت شهری صنعتی، فناورانه و پایدار فراهم شده است. مکران می‌تواند هاب انرژی نو، فناوری صنعتی و توسعه محیط زیست محور در شرق کشور باشد.

این مدل سه ویژگی محوری دارد:

1. مأموریت اقتصادی تعیین‌شده برای هر شهر: تیس برای اقتصاد دیجیتال و تجارت بین‌الملل؛ مکران برای گذار انرژی و Industry 4.0

2. اکوسیستم اقتصادی-فرهنگی؛ شبکه‌ای که فرهنگ توسعه، نوآوری و جذب سرمایه‌گذاری را می‌سازد

3. مدل اجرائی جامع (Master Developer)؛ مدیریت کامل زنجیره توسعه از ایده تا بهره‌برداری و حکمرانی شهری

اگر ایران بخواهد از اقتصاد متمرکز شهری و صنایع سنتی فاصله بگیرد و وارد مسیر توسعه مبتنی بر شهرهای هوشمند، آینده‌محور و پایدار شود، باید شهرهای جدید ساحلی تیس و مکران را به‌عنوان شهرهای راهبر اقتصاد به رسمیت بشناسد.

شهرهایی که خلق می‌شوند، نه‌تنها ساخته می‌شوند؛ خلق آینده، خلق قدرت اقتصادی و خلق اکوسیستم ثروت و فناوری برای ایران و منطقه جنوب جهانی.