نهج‌البلاغه و امروز ما
این روزها مصادف با ایام شهادت امیرالمؤمنین است. یکی از سؤالاتی که معمولا در این ایام مطرح می‌شود، این است که چه نسبتی میان علی و دنیای امروز ماست. این پرسش از جهات مختلف حائز اهمیت بوده و از زوایای گوناگون می‌توان به آن نگاه کرد.اگر رویکرد ما صرف بیان تاریخ باشد، آن دوران مدت‌هاست که به پایان رسیده است.
این روزها مصادف با ایام شهادت امیرالمؤمنین است. یکی از سؤالاتی که معمولا در این ایام مطرح می‌شود، این است که چه نسبتی میان علی و دنیای امروز ماست. این پرسش از جهات مختلف حائز اهمیت بوده و از زوایای گوناگون می‌توان به آن نگاه کرد.اگر رویکرد ما صرف بیان تاریخ باشد، آن دوران مدت‌هاست که به پایان رسیده است. انسان‌های درگیر آن روز، قرن‌هاست که در زیر خاک آرمیده‌اند؛ از‌این‌رو صِرف دانستن مسائل خاص آن زمان و نام‌بردن از اسامی آنان نسبتی با امروز ما ندارد. آنچه برای ما اهمیت دارد، این است که آیا در نهج‌البلاغه علی یا دوره حکومت علی، پیامی برای پیروان او وجود دارد که انجام آن، دنیای بهتری برای آنان بسازد؟ برای پاسخ به چنین پرسشی باید از وقایع تاریخی عبور کرد و به روح سخن حضرت و پیام او چشم دوخت. می‌توان نمونه‌هایی از پیامهای امیرالمؤمنین را در این یادداشت مختصر مورد توجه قرار داد.
امروزه با نگاه به خط فقری که در جامعه ما وجود دارد، می‌توان متوجه چند دغدغه و مسئله شد که در نهج‌البلاغه هم این مسائل وجود دارد. یکی از محورهای جدی به لحاظ حکومتی و اجتماعی، دغدغه محرومیت‌زدایی از طبقات ضعیف جامعه است که در نهج‌البلاغه توجه به این مسئله موج می‌زند. اما در کشور ما، به گفته رئیس کمیته امداد، 11 میلیون فقیر در کشور داریم.
محور دوم فاصله طبقاتی شدیدی است که در جامعه وجود دارد؛ در‌حالی‌که از مواردی که نهج‌البلاغه فوق‌العاده به آن تأکید دارد، کاهش فاصله طبقاتی است که البته با آن فاصله زیادی داریم. کافی است بدانیم که از دلایل بسیار مهم حضرت برای پذیرش حکومت، رفع فقر و شکاف شدید طبقاتی بود.
یکی از محورها، برابری همگان در برابر قانون و برابری در برخورداری از حقوق شهروندی است که این نیز با وضع کنونی جامعه ما تفاوت زیادی دارد. به تعبیری دیگر فقدان تبعیض در جامعه و اتخاذ سیاست‌هایی که در آنها تبعیض وجود ندارد، از اهمیت فوق‌العاده‌ای در فرهنگ نهج‌البلاغه برخوردارند؛ مانند سخن امیرالمؤمنین به مالک که «با مردم مدارا کن؛ چراکه آنها یا برادر دینی تو هستند یا همانند تو انسان‌اند و دارای حقوق برابر».
توزیع درست بیت‌المال و مبارزه با فساد مالی هم جزء اصولی کلی است که در نهج‌البلاغه وجود دارد؛ بنابراین ما امروز در جامعه خود، با وضعیتی مواجهیم که با آرمان‌های نهج‌البلاغه فاصله دارد. ما نمی‌توانیم عذر بیاوریم که به دلیل درگیری با مشکلات مختلف نتوانستیم به این نتایج برسیم؛ زیرا مشکلات امیرالمؤمنین در زمان خودش، کمتر از مشکلات ما نبوده است.
برای عملی‌کردن دستورات نهج‌البلاغه سه مرحله را باید طی کرد. در مرحله نخست باید پیامهای نهج‌البلاغه را دریافت کنیم؛ پیام‌هایی مانند کاهش فاصله طبقاتی، حرمت حقوق انسان‌ها، دوری از تبعیض و... را به‌عنوان اصول کلی جامعه پیرو امیرالمؤمنین در نظر بگیریم.
در مرحله دوم وضعیت خود را درباره این آرمان‌ها بررسی کنیم و آن را معیارهای ارزیابی عملکرد با آرمان‌های‌مان در نظر بگیریم.
در مرحله سوم، بررسی راه‌حل‌هایی است که حضرت پیش گرفته بودند. به‌عنوان مثال، در زمانی که جامعه با گروه‌های فقیر مواجه است، امیرالمؤمنین بسیار تأکید دارند که باید به گروه‌های فقیر یارانه‌هایی پرداخت شود. در دنیای امروز دو دیدگاه وجود دارد؛ یک دیدگاه بر پرداخت اجناس و دیدگاه دیگر بر پرداخت‌های نقدی تأکید دارد. هرکدام هم برای خود استدلال‌هایی دارند؛ به‌عنوان مثال برای پرداخت نقدی استدلال می‌شود به اینکه اگر به مردم پول پرداخت شود، افراد آن پول را در مسیری که بیشتر منفعت و مطلوبیت برای‌شان دارد، استفاده می‌کنند. استدلال گروه دیگر این است که پرداخت پول نقد، لزوما به معنای خرج‌شدن آن در راه صحیح نیست. و چه‌بسا سرپرست خانوار پول را خرج اعتیادش کند؛ بنابراین اینجا یک عده می‌گویند به صورت اجناس پرداخت کنید؛ اما امیرالمؤمنین بیان می‌کند که باید یارانه‌ها ترکیبی از اجناس و نقدی باشد و این ترکیب می‌تواند با توجه به نیازها و حساسیت‌های خاص آن جامعه باشد. یارانه‌هایی نقدی که در کشورمان برای تمام افراد ضعیف و ثروتمند پرداخت می‌شود، آثاری که باید داشته باشد، نداشته و خیلی از منابع عمومی را هدر داده است. مورد دیگر، مبارزه با فساد و مراحل آن در حکومت حضرت علی است؛ از‌این‌رو پیامهای عمومی نهج‌البلاغه برای دنیای امروزمان قابل استفاده است؛ ولی این امر نیاز به تأمل داشته و زمینه‌های خودش را می‌طلبد.
