سیاست‌های محتاطانه و گام‌های کوچک دیپلماتیک بین ایران و ایالات متحده

احتمال دارد خاورمیانه با توجه به اخبار غافلگیرکننده دیپلماتیک در آستانه یک تحول بزرگ ژئوپلیتیکی باشد. اخیرا پایگاه اطلاع‌رسانی نور‌نیوز وابسته به شورای عالی امنیت ملی ایران از لغو مسدودیت هفت میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره‌جنوبی به دلیل تحریم‌های آمریکا خبر داد. سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده ضمن درخواست ناشناس‌ماندن، این اطلاعات را تأیید کرد و همچنین اظهار کرد ایران می‌تواند از این دارایی‌ها برای اهداف بشردوستانه استفاده کند.

کره‌جنوبی سومین مشتری بزرگ نفت ایران قبل از سال 2018 در‌خصوص انتقال این وجوه به بانک‌های مورد اعتماد در کشورهای خاورمیانه با اعمال محدودیت‌هایی برای استفاده از آنها به واشنگتن تضمین داده است. با‌این‌حال، در حال حاضر جزئیات خاصی فاش نشده است؛ اگرچه گفته می‌شود مذاکرات بر سر روش انتقال بانکی بین کارشناسان آمریکایی و ایرانی در حال انجام است. از زمان ازسرگیری مذاکرات بین ایالات متحده و ایران درباره تمدید توافق هسته‌ای، آزادسازی دارایی‌ها ایران و موضوع حساس مبادله زندانیان دو‌تابعیتی متهم به جاسوسی در ایران، محور اصلی مذاکرات بوده است. در آغاز پاییز 2022 پس از چندین هفته «مذاکرات فشرده» بین واشنگتن و تهران از طریق یک کشور میانجی (احتمالا عمان)، لغو تحریم‌ها بر دارایی‌های قابل ملاحظه برای اقتصاد ایران چندین‌ بار قریب‌الوقوع اعلام شده بود. اعتراضات گسترده در ایران و همچنین ادعای حمایت ایران از روسیه در جنگ با اوکراین، این پیشرفت‌ها را متوقف کرد و دولت بایدن از پیگیری آشکار گفت‌وگو با ایران منصرف شد. این‌طور به نظر می‌رسید که رئیس‌جمهوری آمریکا که به دلیل چندین شکست دیپلماتیک و انتقاد منتقدان داخلی تضعیف شده بود، مصمم شد تا تلاش‌های راهبردی آمریکا را بر ظهور چین متمرکز کند و به‌طور موقت معادله ایران را کنار گذاشت. اگرچه این وضعیت در مقابل پیشرفت سریع فناوری ایران در زمینه هسته‌ای غیرقابل توجیه بود.

به نظر می‌رسد شور و نشاط دیپلماتیکی که از ابتدای سال 2023 به وضوح در خاورمیانه شاهد آن هستیم، بیانگر این واقعیت است که دولت بایدن هرگز درهای مذاکره با ایران را به‌طور کامل نبسته و اکنون به دنبال راهی برای برقراری مجدد ارتباط به‌ویژه از طریق متحدان خود در منطقه است. خبر آزادی دارایی‌های مسدودشده ایران در سئول تنها چند هفته پس از احیای روابط دوجانبه میان ایران و عربستان سعودی، متحد اصلی آمریکا در منطقه، منتشر می‌شود. مسلما چین خود را به‌عنوان میانجی برای این نزدیکی تحمیل کرده و از آن اعتبار دیپلماتیک کسب کرده که در تضاد با عقب‌نشینی استراتژیک ایالات متحده در خاورمیانه است. با‌این‌حال، به نظر می‌رسد واشنگتن پیشاپیش از طریق دیپلمات‌های سعودی از چنین رویدادی مطلع نشده باشد. طبیعتا ریاض به حمایت کشوری نیاز داشت که علی‌رغم مشکلات روابط و آرزوهایش برای تنوع دیپلماتیک، اولین و اصلی‌ترین متحد نظامی خود برای تضمین امنیت کشور باقی بماند. فراتر از مزایای آشکار جغرافیایی‌-استراتژیک و اقتصادی این آشتی غیرمنتظره برای هر دو کشور، این موضوع به سرعت ابعاد منطقه‌ای به خود گرفت. تنها چند روز پس از اعلام ازسرگیری روابط ایران و عربستان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با رئیس امارات متحده عربی برای بررسی امکان افزایش همکاری بین دو کشور دیدار کرد. این واقعیت که دو متحد اصلی ایالات متحده در خاورمیانه و مخالف با منافع ایران در منطقه یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی نشانه‌های آشکاری از آشتی دیپلماتیک بروز می‌دهند، راه را برای ثبات در منطقه و تفاهم بهتر بین کشورهای همسایه در حاشیه خلیج فارس هموار می‌کند. 

در این راستا، قطر توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند؛ زیرا موقعیت آن بین واشنگتن و تهران ضروری است. درواقع، دوحه شریک پیشرو غرب در خلیج فارس و میزبان فرماندهی مرکزی آمریکا با پایگاه هوایی مهم العدید است و از موقعیت ممتاز «متحد اصلی غیرناتو» بهره می‌برد. امیر قطر اولین رئیس دولتی بود که پس از روی کار آمدن جو بایدن در ژانویه 2021 از واشنگتن بازدید کرد و تا حد زیادی به اروپا در عبور از بحران انرژی از زمان شروع جنگ در اوکراین کمک کرد و همچنان با مواضع ایالات متحده در قبال طرد رژیم اسد در سوریه همسو است. نکته مهم آخر اینکه نزدیکی سیاسی و اقتصادی قطر با ایران هنوز حفظ شده و این یک عامل تعیین‌کننده در پیشرفت مذاکرات دیپلماتیک با ایالات متحده است. علاوه بر این، با توجه به اعتبار قطر نزد آمریکا، این کشور می‌تواند به‌عنوان یک کشور واسطه برای بازگرداندن دارایی‌های ایران از کره‌جنوبی در نظر گرفته شود. بنابراین، قطر در ماه‌های آینده می‌تواند نقش مهمی در پویایی دیپلماتیک فعلی داشته باشد.‌شاید «عدم مشارکت آمریکا» یک اصطلاح ساده برای تغییر الگوی سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه باشد. ایالات متحده آمریکا با به حداقل رساندن اهمیت نمادین میانجیگری چین در احیای روابط دوجانبه ایران و عربستان سعودی، این توافق را بیش از هر چیز بیانگر اراده کشورهای همسایه خلیج فارس با هدف ارتقای ثبات در خاورمیانه می‌داند. علی‌رغم ظاهر ماجرا، واشنگتن با توجه به درس‌های تلخی که از منطقه گرفته است، همچنان سعی می‌کند به صورت نیابتی در تحولات دخیل باشد؛ برخلاف چین که در یک منطقه پیچیده و بی‌ثبات جسارت پیدا کرده است. در نهایت ممکن است این تجارب آمریکا را قادر به توسعه یک دیپلماسی دقیق‌تر و مؤثر کند که خطرات کمتری برای منافعش در بر داشته باشد.