توفیق فیلترینگ در کاهش ارتباطات خویشاوندی

‌محدود‌کردن اینترنت روزانه، ادامه دارد و این روزها، در حال گذراندن بدترین دوران خود از آغاز اینترنت در ایران است. این در صورتی است که با گذشت سه دهه از ورود اینترنت در ایران و گسترش کاربرد تلفن‌ هوشمند، استفاده از اینترنت به یکی از ضرورت‌های زندگی روزمره اقشار گوناگون اجتماعی از زنان خانه‌دار تا صاحبان کسب‌و‌کار تبدیل شده است.

 مردم از بستر اینترنت با استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی، به بخش درخورتوجهی از نیازهای ارتباطی و اطلاعاتی روزانه خود پاسخ می‌گویند؛ ارتباط و نیازی که این روزها، به‌شدت معطل فیلترینگ بی‌سابقه و پردامنه مانده است. در‌این‌باره ابتدا به چند داده اشاره می‌کنم:

1- ضریب نفوذ خط تلفن ثابت در ایران با سابقه‌ای بیش از صد سال، حدود 35 درصد اعلام شده است که نزدیک به 38 میلیون خط می‌شود؛ اما ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران با گذشت حدود 30 سال حدود 167 درصد با 141 میلیون خط است که نشان می‌دهد از یک سو، هر فرد به طور متوسط خط همراه دارد و از سوی دیگر، اقبال ایرانیان به این نوع تلفن را نشان می‌دهد (ایسنا، 8 مرداد 1401).

2- تا پایان سال 1400 ضریب نفوذ اینترنت در ایران 127.2 درصد بود. تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند به 106‌میلیون‌و 919 هزار نفر رسید که فقط 10.3 درصد آنها از طریق تلفن ثابت به این اینترنت متصل می‌شدند و بقیه (یعنی 89.7 درصد) از طریق تلفن هوشمند این ارتباط را برقرار می‌کردند. این در صورتی است که اتصال به اینترنت از طریق تلفن هوشمند از سال 99 تا 1400 حدود 15 درصد رشد داشته است؛ هرچند باید در نظر گرفت که برخی از ایرانیان بیش از یک سیم‌کارت دارند و نسبتی از آنان، از بیش از یک خط اینترنت استفاده می‌کنند (ایسنا، 1 اردیبهشت 1401).

3- براساس آمار منتشرشده در زمستان 1399 یعنی حدود دو سال پیش، تعداد کاربران تلفن همراه هوشمند در ایران به بیش از 58 میلیون نفر رسید که نزدیک به 70 درصد از جمعیت آن سال ایران می‌شود (تسنیم، 13 آبان 1400). با توجه به روند افزایشی ضریب نفوذ اینترنت و تعداد مشترکان اینترنت پهن‌باند، به‌ویژه در تلفن همراه، به‌خوبی می‌توان دریافت که در‌حال‌حاضر میزان بهره‌مندان از تلفن همراه هوشمند به بیش از 70 درصد رسیده است.

4- نتایج نظرسنجی ایسپا در تابستان 1400 نشان می‌دهد، 71.4 درصد از افراد بالای ۱۸ سال در ایران از پیام‌رسان واتس‌اپ استفاده می‌کنند که در مقایسه با سال 99 حدود 20 درصد رشد داشت. در این سال اینستاگرام با 53.1 درصد در رتبه دوم و تلگرام با 40.4 درصد در رتبه سوم قرار داشتند. براساس این نظرسنجی در سال 1400 میزان کاربران اینستاگرام نسبت به سال 99 حدود 17 درصد و تلگرام حدود 12 درصد رشد داشت؛ بنابراین می‌توان به‌خوبی دریافت که در سال 1401 میزان استفاده از این سه پیام‌رسان در بین ایرانیان بیشتر هم شده است. این در صورتی است که از فیلترینگ تلگرام حدود چهار سال می‌گذرد. همین نیز موجب شد از آن زمان به بعد کاربران ایرانی به سراغ واتس‌اپ و اینستاگرام بروند.

5- براساس نتایج طرح آمارگیری از فرهنگ رفتاری خانوار (1399) در مرکز آمار ایران، 88.5 درصد از کاربران ایرانی اینترنت، در واتس‌اپ و 68 درصد در اینستاگرام عضویت دارند. این در صورتی است که در سال 96 میزان عضویت در واتس‌اپ 24 درصد بود و طی سه سال تا این میزان رشد کرده بود که پس از سال 99 نیز ادامه داشته است.

6- براساس برخی آمارها حداقل پنج میلیون ایرانی و ایرانی‌تبار در خارج از کشور زندگی می‌کنند؛ اما براساس برآورد شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور در سال 97، حدود هفت میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کردند. با توجه به روند شدت مهاجرت در سه سال گذشته، به نظر می‌رسد تعداد ایرانیان خارج از کشور بسیار بیش از این رقم باشد.

پلتفرم‌هایی مانند واتس‌اپ به جهت ظرفیت‌های خاص و متفاوتی که دارند، در برقراری ارتباطات ایرانیان، نقش بی‌بدیلی داشته‌اند. بخش درخورتوجهی از ارتباطات تلفنی و تصویری میلیون‌ها ایرانی به صورت فردی یا چند‌نفره با اعضای خانواده و دوستان خود در سراسر ایران و نیز خارج از کشور از طریق واتس‌اپ انجام می‌شد که الان چند ماه است به‌شدت مختل شده است. این پلتفرم این امکان را داشت تا اعضای خانواده‌ها و دوستان در نقاط مختلف کشور یا از نقاط مختلف جهان با کیفیت خوب با ارتباط تصویری به صورت مجازی گرد هم آیند و از حال و روز یکدیگر باخبر باشند و غم دوری و ناممکنی آمدوشد و هزینه‌های بسیار بالا و غیر قابل دسترسی آن را از طریق تماشای واتس‌اپی کاهش دهند و دلشان در انبوه سختی‌ها اندکی خوش باشد. اکنون ده‌ها میلیون ایرانی این امکان و دلخوشی را از دست داده‌اند و چند ماه است که نمی‌توانند با عزیزان خود چه در داخل و چه در خارج از کشور ارتباط واتس‌اپی داشته باشند. در‌حال‌حاضر، کُمیت این شیوه ارتباطی ایرانیان با یکدیگر، به بهانه مقابله با اعتراض‌ها، به‌شدت لنگ شده است. این در صورتی است که فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی از یک سو تأثیر چندانی بر فرایند کمّی و کیفی اعتراض‌ها نداشت و از سوی دیگر از انتشار اخبار تصویری و نوشتاری اعتراض‌ها در رسانه‌های خارجی نیز نکاست و پوشش‌های خبری غیررسمی در سایت‌ها و شبکه‌های خبری و تلویزیون‌های ماهواره‌ای در سه ماه گذشته ادامه داشت و مردم با وجود فیلترینگ سخت، فیلم‌های اعتراض‌ها را در شبکه‌های اجتماعی به نمایش گذاشتند؛ و به عبارتی، سیاست کنترل اعتراض‌ها و جلوگیری از انتشار اخبار مرتبط با آن از طریق فیلترینگ توفیقی نداشت؛ بنابراین تنها ثمر و توفیقی که فیلترینگ و محدویت‌های اینترنتی داشت، از‌بین‌رفتن کسب‌وکارهای مستقر روی اینستاگرام و واتس‌اپ و نیز ارتباطات صوتی و تصویری ـ به‌ویژه خانوادگی ـ ده‌ها میلیون ایرانی با یکدیگر بوده است. قطعا اگر یک نظرسنجی انجام دهیم، خواست اکثریت ایرانیان، رفع فیلترینگ و امکان دسترسی آزاد و راحت به واتس‌اپ و اینستاگرام است. فراموش نکنیم که دولت‌ها موظف به تأمین خواسته‌های مردم به‌ویژه خواسته‌های اکثریت جامعه هستند.