واکسن‌های RNA امیدبخش یا ترسناک؟
محمد کرام‌الدینی:چه نوع پروتئینی می‌خواهید درون سلول‌های بدن‌تان ساخته شود؟ فناوری‌های نوین ژنتیک کار را بسیار آسان کرده‌اند. برای این کار، فقط کافی است mRNA مربوط به پروتئین مد‌نظرمان را بسازیم و وارد سلول کنیم. امروزه mRNA را می‌توان نوعی نرم‌افزار زیستی قابل برنامه‌ریزی به شمار آورد.
چه نوع پروتئینی می‌خواهید درون سلول‌های بدن‌تان ساخته شود؟ فناوری‌های نوین ژنتیک کار را بسیار آسان کرده‌اند. برای این کار، فقط کافی است mRNA مربوط به پروتئین مد‌نظرمان را بسازیم و وارد سلول کنیم. امروزه mRNA را می‌توان نوعی نرم‌افزار زیستی قابل برنامه‌ریزی به شمار آورد. کافی است کدهای هر نوع پروتئینی را که می‌خواهیم سلول‌مان تولید کند، بنویسیم و در mRNA رمزگذاری کنیم. حالا، اگر بتوانیم آن را وارد سلول کنیم، سلول دستورهای آن را اجرا می‌کند و پروتئین مد‌نظر ما را می‌سازد. ملاحظه کردید؟ تولید هر نوع پروتئین در هر یک از سلول‌های بدن‌مان از لحاظ نظری به همین آسانی است، اما دو چیز را نباید فراموش کنیم: یکی اینکه mRNA مولکولی بسیار شکننده است و خیلی زود تجزیه می‌شود، پس باید آن را در دماهای پایین، مثلا ۶۰ تا ۸۰ درجه زیر صفر نگه داریم و دیگر اینکه باید برای وارد‌کردن آن به درون سلول هم فکری بکنیم که در حال حاضر مولکول‌های نانولیپیدی چنین کاری می‌کنند. میدانیم که به‌تازگی پژوهشگران برای تولید واکسن‌های RNA در برابر بیماری کووید۱۹ از این ویژگی‌ها استفاده کرده‌اند؛ رشته‌ای mRNA برنامه‌ریزی کرده‌اند که کدهای ساخت پروتئین خارهای ویروس را درون خود دارد. این مولکول را ساخته‌اند. حالا، اگر این RNA را وارد سلول‌های بدن ما بکنند، سلول‌های ما رمزهای این مولکول را می‌خوانند و پروتئینی را که خارهای ویروس از آن تشکیل شده‌اند، می‌سازند. اگرچه این پروتئین برای ما بیماری‌زا نیست، ولی بیگانه به شمار می‌رود و پاسخی ایمنی ایجاد می‌کند که می‌تواند از ما در برابر ویروس واقعی محافظت کند. ویژگی واکسن‌های مبتنی بر mRNA این است که بسیار سریع‌تر و آسان‌تر از انواع سنتی تولید می‌شوند، ارزان‌تر تمام می‌شوند و به علاوه می‌توان به آسانی از آنها برای تولید واکسن‌های مختلف بهره گرفت. این رویکرد به‌زودی بستر کاملا جدیدی برای مبارزه با سرطان‌ها و دیگر بیماری‌ها خواهد بود و همچنین کاربردهایی فراتر از واکسیناسیون خواهد داشت. واکسن‌های mRNA برخلاف واکسن‌های سنتی که برای تحریک دستگاه دفاعی بدن، پاتوژن ضعیف‌شده، مرده یا جزئی از آن را در خود دارند، نوعی mRNA مصنوعی دارند که کدهای آن با رایانه نوشته شده است و به سلول‌های ما آموزش می‌دهد تا پروتئین بیگانه اسپایک ویروس SARS-CoV-2 را در بدن تولید کنند. میدانیم که انقلاب ژنتیک پیش از جهان‌گیری کووید۱۹ آغاز شده بود، اما جهان‌گیری کووید۱۹ آن را تسریع کرد...
درست همان‌طور که جنگ جهانی دوم فناوری‌های الکترونیک و سفرهای فضایی را به‌طور گسترده‌ای تسریع کرد، انقلاب ژنتیک به‌زودی زندگی ما را در بر خواهد گرفت. بااین‌حال، فناوری همیشه شمشیری دولبه بوده است. از هر فناوری می‌توان خوب یا بد استفاده کرد.
مثلا احتمال دارد گروه یا افرادی به ابزارهایی ژنتیکی که برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا مورد استفاده قرار می‌گیرند، دست یابند و از آنها سوء‌استفاده کنند و ابزارهای خطرناکی بسازند. گستاخی‌های انسان در دستکاری سامانه‌های پیچیده زنده که طی چندین میلیارد سال تغییر و تحول و تکامل به آرامی به وجود آمده‌اند، صیقل خورده‌اند، سازگار شده‌اند و انسان به‌سختی از آنها سر در‌می‌آورد، ممکن است باعث نابودی انسان شود. بی‌گمان، آگاهی از این خطرها نباید مانع حرکت ما شود، بلکه باید به اندازه‌ای ما را بترساند تا همه تلاش خود را برای حفظ ارزش‌های گروهی و کاربرد نیرومندترین فناوری‌ها در خدمت انسان و طبیعت به کار گیریم.
آینده گونه انسان به اندازه‌ای اهمیت دارد که نمی‌توانیم آن را به تعداد اندکی کارشناس و مسئول بسپاریم. هر یک از ما وظیفه دارد ابتدا مسئولیت آموزش خود را در این موارد مهم بر عهده بگیرد تا بتواند به بهترین وجه به گفت‌وگو بنشیند و آگاهی‌ها را به دیگران منتقل کند. همه ما باید آگاه باشیم.
