چرا از نفت کوره استفاده می‌کنیم؟

ایران در سال 2015 هشتمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان بود. ایران منابعی غنی با ذخایر عظیم نفت و گاز و همچنین پتانسیل درخور توجه انرژی‌های تجدیدپذیر را دارد. تحریم‌ها به‌طور شایان توجهی اقتصاد ایران را تحت اثر قرار داده؛ صادرات نفت را مختل کرده و انتقال آن به سامانه انرژی پاک‌تر را کندتر کرده است. کمبود آب، توفان‌های گرد‌و‌غبار و آلودگی هوا از‌جمله مسائل محیط‌زیستی مهم کشور است که اغلب ناشی از سوءمدیریت و همچنین مرتبط با تغییرات اقلیمی است. با تشدید تنش‌ها با آمریکا و خروج آمریکا از برجام در سال 2018، ایران مجددا و به‌صراحت اعلام کرده است که هرگونه اقدام اقلیمی را به لغو تحریم‌ها و به همکاری و کمک جامعه بین‌المللی موکول می‌کند. سازگاری با تغییرات اقلیمی عمدتا از سوی مرکز ملی تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری می‌شود. «مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم» از سال 1353 به دنبال برپایی کنفرانس جهانی محیط زیست در استکهلم و تغییر ساختار «سازمان شکاربانی و نظارت بر صید» به «سازمان حفاظت محیط زیست» تحت این عنوان‌ها فعالیت کرده است: مدیریت پاکسازی هوا (1351-1361)، بخش پاکسازی هوا در دفتر تحقیقات زیست‌محیطی (1361-1366)، بخش پاکسازی هوا در محیط زیست انسانی (1366-1377)، دفتر بررسی آلودگی هوا (1377-1390) و در نهایت مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم از 1390 تاکنون. با‌این‌حال، از آنجایی که اکثریت قریب به اتفاق انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران از بخش انرژی آن ناشی می‌شود، مجموعه‌ای از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر نیز وجود دارند که نقش‌هایی کلیدی در مسائل اقلیمی نقش ایفا می‌کنند؛ ازجمله شورای عالی انرژی، وزارت نفت و وزارت نیرو. در سال 1394 (2015م)، درست قبل از کنفرانس جهانی تغییر اقلیم COP21 که توافق‌نامه پاریس به‌عنوان نتیجه آن به تصویب رسید، مقام معظم رهبری فهرستی 15‌ماده‌ای از دستورالعمل‌های «سیاست‌های محیط‌زیستی» را ابلاغ کردند که بر اهمیت این موارد تأکید داشت: مدیریت تغییرات اقلیمی، مقابله با تهدیدات محیط زیست مانند بیابان‌زایی، ذرات گردوغبار، خشک‌سالی و عوامل میکروبی و رادیواکتیو. همین دستورالعمل با تأکید بر صنایع کم‌کربن و «ترویج شیوه‌های حمل‌ونقل عمومی سبز و غیرفسیلی»، خواستار گسترش اقتصاد سبز شد.

ایران در مذاکرات بین‌المللی اقلیمی همواره شرکت داشته و دارد و توافق‌نامه پاریس 2015 را نیز امضا کرده، اما یکی از کشورهایی است که هنوز این توافق‌نامه در مجلس آن تصویب نشده است. درحالی‌که امضای اولیه نشان‌دهنده قصد تبعیت از توافق است، اما تنها از طریق تصویب مجلس، الزام‌آور می‌شود. تنها هشت کشور در جهان، ازجمله دیگر کشورهای تولیدکننده نفت مانند عراق و لیبی، این فرایند را تکمیل نکرده‌اند. ایران یک «ابرقدرت انرژی» است که منابع درخور‌توجهی از سوخت فسیلی در اختیار دارد. این کشور از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه دوم جهان و در ذخایر اثبات‌شده نفت -با 9 درصد از کل نفت جهان- در رتبه چهارم قرار دارد. ایران هنگامی که تحت تحریم‌های آمریکا نبود، با قابلیت تولید حدود 4.5 میلیون بشکه در روز، هفتمین تولیدکننده بزرگ نفت جهان بود و امید است تا با رفع تحریم‌ها به‌سرعت به این جایگاه بازگردد. صادرات نفت و فراورده‌های نفتی به بازارهای آسیایی و اروپایی، ایران را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت خام در جهان تبدیل کرده است. حدود یک‌پنجم تولید ناخالص داخلی ایران در حالت عادی از صدور نفت حاصل می‌شود. کشور ما یکی از اعضای مؤسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) است و شرکت ملی نفت ایران تمام پروژه‌های بالادستی نفت و گاز طبیعی را مدیریت می‌کند. ثروت درخور‌توجه سوخت‌های فسیلی و البته حدود 90 درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای ایران به همین بخش نفت و گاز وابسته است. به همین ترتیب ایران به دلیل فعالیت بخش انرژی، حدود شش درصد از انتشار جهانی گاز متان را به خود اختصاص داده است. وابستگی اقتصاد ملی به درآمدهای حاصل از تولید و صادرات نفت و فراورده‌های جانبی آن، اقتصاد، رفاه عمومی، منابع و فناوری کشور را در برابر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای آسیب‌پذیر کرده است. اقتصاد تولیدکننده نفت در ایران که تکیه شدیدی به نفت و گاز دارد و البته شرایط تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، فرصت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه اقتصاد سبز را محدود کرده است. دولت ایران استفاده داخلی از گاز را به ‌‌منظور آزادسازی بیشتر نفت برای صادرات گسترش داده است. بیشتر گاز طبیعی کشور برای مصارف داخلی است، ولی ایران گاز را از طریق خطوط لوله به ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و عراق نیز صادر می‌کند؛ به‌ویژه از زمان توسعه میدان گازی پارس جنوبی، صنعت در ایران با سرعت بی‌سابقه‌ای رشد کرده و گاز به منبع اصلی انرژی برای همه بخش‌ها به غیر از حمل‌ونقل تبدیل شده است. از زمان اعمال مجدد تحریم‌ها در سال 2018، صادرات نفت خام دشوارتر شد. حال دولت مجبور شده است از نفت داخلی و مازوت استفاده کند تا گاز بیشتری برای صادرات باقی بماند. این موضوع افزایش مهمی را در انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران موجب شده است. مازوت یا نفت کوره از هیدروکربن‌های نفتی است که نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها، تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌هاست. مصرف آن علاوه بر افزایش گازهای گلخانه‌ای، به آلودگی شدید هوای شهرها نیز می‌انجامد. به دلیل نوسان قیمت نفت خام، گاهی اوقات قیمت نفت کوره (مازوت) کمتر از قیمت نفت خام در بازار است. طبق آمار شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، صادرات مازوت 79 درصد از کل صادرات محصولات پالایشگاهی ایران را تشکیل می‌دهد؛ بنابراین پالایشگاه‌های ایران با صرف انرژی، پول و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی، محصول غیرسودآور تولید می‌کنند. این الگوی تولید و رویه صادراتی منجر به توسعه پایدار در استفاده از منابع انرژی در ایران نمی‌شود.