دغدغه نان یا فیلترینگ؟

«فیلتر‌بودن یا فیلترنبودن خیلی مهم نیست برای مردم گرسنه، ملت نون می‌خوان»؛ این کامنت را امروز پای یکی از توییت‌های انتقادی‌ام درباره سیاست فیلترینگ خواندم. تذکری که معمولا زیر اخبار و گزارش‌های مربوط به فیلترینگ زیاد دیده می‌شود‌ و یادآوری این مسئله است که امروز دغدغه اصلی مردم غم نان است و رفع فیلترینگ دردی را دوا نمی‌کند. بعضی حتی پا را فراتر گذاشته و معتقدند دولتی که نتوانسته در زمینه اقتصادی کاری کند، به دنبال آن است که با رفع فیلترینگ حواس مردم را از مسئله اصلی پرت کند. این گزاره‌ها کاملا قابل درک است. در کشوری که به گزارش بانک جهانی بیش از ۳۵ درصد مردمش زیر خط فقر هستند، چندین سال است تورم بالای ۳۰ درصد را تجربه می‌کند و در حال تجربه تورم ۴۹درصدی است، مطالبه‌گری برای رفع فیلترینگ به قول آن دوستی که پیام گذاشته بود، دیگر «فانتزی» به نظر می‌رسد.

اما چند نکته بسیار مهم را در این گزاره رایج باید در نظر داشت، در غیر ‌این ‌صورت ممکن است جامعه دچار خطاهای مهمی در شناخت مسائل و کنشگری مؤثر شود. اولین و شاید ساده‌ترین نکته آن است که فیلترینگ امروز ‌شغل و معیشت میلیون‌ها نفر را به‌طور مستقیم تحت‌الشعاع قرار داده است. گزارش‌های متنوعی در این زمینه منتشر شده است که گستردگی و اهمیت تبعات این موضوع را بر کسب‌وکارهای کوچک نشان می‌دهند. مطابق با آمارهای دیتاک، بیش از ۳.۷ میلیون کسب‌وکار اینستاگرامی وجود دارند و گردش مالی بازار خرده‌فروشی در شبکه‌های اجتماعی را بیش از ۷۰ همت برآورد کرده است. تحلیل‌های مختلفی وجود دارد که اندازه این بازار را در حالتی که فیلترینگ وجود نداشت، برآورد کرده‌اند که نشان‌دهنده حجم بالای زیانی است که فیلترینگ به کسب‌وکارهای خرد و خانگی مردم به صورت مستقیم وارد کرده است. این مسئله وقتی بغرنج‌تر می‌شود که گزارش‌های مربوط به تبعات فیلترینگ روی کسب‌وکارهای زنان و روستاییان از طریق شبکه‌های اجتماعی و عدالت اقتصادی را مرور کنیم. آن پیرزنی که در یکی از روستاهای سیستان‌وبلوچستان لیف و کلاه و شال می‌بافت و به‌سادگی آن را در صفحه نسبتا پرمخاطب خود در اینستاگرام می‌فروخت، پس از فیلترینگ گسترده در سال ۱۴۰۱ دیگر تنها مسیر درآمدزایی خود را هم از دست داد. بله، برای آن روستاییان هم مسئله فیلترینگ، مسئله نان است.

اما تبعات اقتصادی محدود به کسب‌وکارهای خرد و محلی نیست؛ ضربه‌هایی که فیلترینگ به استارت‌آپ‌های بزرگ کشور زده، بر کسی پوشیده نیست و انجمن تجارت الکترونیک، اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی و دیگر تشکل‌های صنفی بارها درباره آن هشدار داده‌اند. دلیل عقب‌ماندگی در حوزه دیجیتال‌‌ مارکتینگ و بالا‌رفتن ریسک فعالیت تنها به فیلترینگ مهم‌ترین پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی محدود نیست؛ بلکه بسیاری از محدودیت‌های فنی روی پروتکل‌ها و همچنین مسدودسازی ابزارهایی نظیر «گوگل ‌ادز» منجر به کلافگی بازیگران بزرگ این صنعت در ایران شده است. این کلافگی را که می‌توان در روحیه اغلب برنامه‌نویسان، مارکترها، طراحان و دست‌اندرکاران محصولات استارتاپی ایران نیز دید‌ که طبق آمار رصدخانه مهاجرت ایران به یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های مهاجرت نخبگان کشور تبدیل شده است. زیان اقتصادی‌ای که استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ کشور از جهات مختلف به خاطر سیاست فیلترینگ می‌خورند، مستقیما روی «نان» صدها هزار نفر اثر می‌گذارد.

اما از همه اینها که بگذریم، دسترسی آزاد به اینترنت جزء حقوق شهروندی است. مسئله مهم در این دسترسی آزاد فقط مباحث اقتصادی و معیشتی نیست؛ بلکه بحث حق آزادی بیان و حق اعتراض هم هست. ما امروز در برابر دیدگاهی ایستاده‌ایم که به فیلترینگ به شیوه فعلی راضی نیست و به دنبال سازوکاری است که ترافیک بین‌المللی را محدود، گران و کم‌کیفیت کند تا شهروندان ناچار به جایگزینی خدمات بومی شبکه ملی اطلاعات و پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی شوند و هیچ فیلترشکنی نتواند به‌راحتی کار کند.

این فقط یک ادعای بدبینانه نیست؛ نقشه راهی است که مصوب شورای‌ عالی فضای مجازی بوده و در 15 سال اخیر مرحله به مرحله با صرف هزاران میلیارد تومان اجرا شده است. چه کسی است که نداند این موضوع چه آسیب جدی‌ای به حق آزادی بیان وارد می‌کند. در چنین شرایطی حتی دیگر بعید است به‌راحتی بتوان از «غم نان» نوشت. آن دوست عزیزی که پیام داده بود و اولویت دغدغه نان مردم را یادآوری کرده بود، مثل بسیاری از کامنت‌های مشابه دیگر با اکانتی ناشناس آن را نوشته بود. باید این سؤال را مطرح کرد اگر شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های بین‌المللی مسدود باشند، به شکلی که با هیچ فیلترشکنی باز نشود، کجا قرار است از غم نان بگوییم و از حق اعتراض خود استفاده کنیم؟ یادمان باشد اینترنت آخرین سنگر برای حفظ حق آزادی است.

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.