بانوی آهنین ژاپن

علیرضا رضائی -    پژوهشگر مطالعات ژاپن‌

در 21 اکتبر 2025 سانائه تاکائیچی با مشخص‌کردن اعضای کابینه خود، به عنوان اولین نخست‌وزیر زن ژاپن شروع به کار کرد. البته در تاریخ دیرینه ژاپن این اولین بار نیست که یک زن به بالاترین منصب کشوری می‌رسد و از بین 126 امپراتور ژاپن، هشت نفر آنها زن بودند که اولین مورد به قرن ششم و آخرین مورد به قرن هجدهم برمی‌گردد. اما با شروع اصلاحات مِیجی (1868) و ورود ژاپن به عصر مدرن، قدرت به طور انحصاری در دست مردان بود.

بعد از شکست در جنگ جهانی دوم، هرچند زنان مشارکت بسیاری در بازسازی ژاپن داشتند، اما الزاما از حقوق اجتماعی برابری با مردان برخوردار نبودند و به بیش از نیم‌قرن زمان نیاز بود تا دولت ژاپن به طور رسمی قانون برابری جنسیتی را در سال 1999 ابلاغ کند. ولی باز دوباره به بیش از ربع‌قرن زمان نیاز بود که برابری جنسیتی در مهم‌ترین صحنه سیاسی ژاپن نیز به طور کامل نمود عینی پیدا کند و یک زن بتواند به مقام نخست‌وزیری برسد؛ از این حیث انتصاب تاکائیچی به‌عنوان نخست‌وزیر را باید نقطه عطفی در تاریخ سیاسی این کشور قلمداد کنیم.

در بین کشورهای پیشرفته، اولین نخست‌وزیر زن از بریتانیا برخاست؛ شخصیتی کاریزماتیک به نام مارگارت تاچر که بیش از یک دهه  (1990-1979) در قدرت بود. این بانوی ملقب به «بانوی آهنین»، با لباس آبی‌رنگش که نماد حزب محافظه‌کار بود، پیغام صلابت را به مریدانش مخابره می‌کرد. سانائه تاکائیچی که در گذشته با مارگارت تاچر ملاقات داشته است، از تاچر به عنوان الگوی خود در عرصه سیاست یاد می‌کند و جالب آنجاست که در روز رأی‌گیری، او نیز لباس آبی بر تن داشت و با پیروزی خود به نوعی پیغام ظهور «بانوی آهنین ژاپن» را به دنیا مخابره کرد.

انتخاب بالاترین منصب سیاسی در ژاپن با رأی مستقیم مردم نیست و رئیس حزبی که بیشترین کرسی مجلس را در اختیار دارد، به عنوان نخست‌وزیر منصوب می‌شود. حزب لیبرال‌دموکرات که به استثنای دو بازه کوتاه‌مدت، همواره در قامت حزب حاکم ظاهر شده است، در سال 2022 شینزو آبه ستون اصلی خیمه خود را در جریان یک ترور از دست داد. این ترور باعث روشدن روابط پشت پرده این حزب با گروه‌های مذهبی شد و در ادامه نیز رسوایی‌های مالی اعتبار این حزب را خدشه‌دار کرد. این بدنامی‌ها در کنار افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها در ژاپن باعث شد که حزب لیبرال‌دموکرات، چه در انتخابات مجلس مشاوران و چه در انتخابات مجلس نمایندگان، کرسی‌های زیادی را از دست بدهد و فروپاشی انسجام درون‌حزبی، شیگه‌رو ایشی‌با را مجبور به استعفا در سپتامبر 2025 کرد. در چنین شرایط نامساعدی، سانائه تاکائیچی در کنار چند رقیب دیگر برای انتخاب رئیس جدید حزب لیبرال‌دموکرات به رقابت پرداخت. تا قبل از رأی‌گیری نهایی، پیش‌بینی‌ها حاکی از پیشتازبودن شین‌جی‌رو کوئیزومی، پسرِ جون‌ئیچی‌رو کوئیزومی، نخست‌وزیر اسبق ژاپن در فواصل سال‌های 2001 تا 2006 بود. پس هیچ جای تعجب نداشت که کوئیزومیِ پسر به این انتخابات درون‌حزبی به دید فرصت نابی برای رهایی از زیر بار فشار روانیِ «از فضل پدر تو را چه حاصل؟» کند و به جای آن ذهنیتی از جنس «پسر کو ندارد نشان از پدر» بنشاند! چه‌بسا همین فشار روانی باعث شد کوئیزومیِ پسر در سخنرانی‌ها و مناظره‌ها، بارها و بارها بر احیای مجدد حزب لیبرال‌دموکرات تأکید کند؛ غافل از آنکه دغدغه اصلی مردم ژاپن، چگونگی احیای اقتصادِ به‌کما‌رفته بود!

اما تارو آسُو با سِمت رسمی «مشاور عالی» و سمت غیررسمی «پدرخوانده»، با درایت خاص خود اوضاع را تحت نظر داشت و خلأ بزرگی را که در صحبت‌های کوئیزومی جوان موج می‌زد تشخیص داده بود. 

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.