چیستی و ضرورت «فبک»

آزاده دانشور

چرا فلسفه برای کودکان؟

فبک سرنام «فلسفه برای کودکان» (Philosophy for Children) است؛ اصطلاحی شناخته‌شده که به یک رویکرد آموزشی ویژه در زمینه پرورش اندیشه‌ورزی در کودکان اشاره می‌کند. در دنیای امروز، پرورش ذهن مستقل و توانمندی تفکر نقادانه از اهمیت انکارناپذیری برخوردار است. جامعه‌ای که شهروندانش از سنین کودکی توان تحلیل و استدلال را بیاموزند، می‌تواند تصمیمات آگاهانه‌تر بگیر‌د، در رویارویی با دشواری‌ها درست عمل کند و مسیر پیشرفت خود را با خردمندی و خردورزی طی کند. فلسفه برای کودکان یا همان فبک، تنها به کارکرد نام‌برده‌شده محدود نمی‌شود؛ این روش آموزشی به کودکان کمک می‌کند مهارت درک دیگران و یافتن راه‌حل‌های نو را بیاموزند. ما به‌عنوان اعضای این جامعه مسئولیم آگاه باشیم و نسلی پرورش دهیم که بتواند ایران را با مسئولیت‌پذیری و خرد هدایت کند.

فبک مفهومی است که هدف اصلی آن تقویت قدرت استدلال، پرسشگری و گفت‌وگو در کودکان است. بسیاری گمان می‌کنند که در دوره‌های فبک، فلسفه به صورت تدریس تاریخ و مفاهیم فلسفی ارائه می‌شود، اما این تصور از نداشتن شناخت درست ریشه می‌گیرد. هدف اصلی فبک کنارگذاشتن شیوه‌های آموزشی حافظه‌محور است؛ بنابراین مسیر آن متفاوت و تجربه‌محور است. فبک از طریق داستان، بازی، انیمیشن و فعالیت‌های گفت‌و‌گو‌محورانه، کودکان و نوجوانان را با ابزارهای فلسفه‌ورزی آشنا می‌کند. به ‌این ‌ترتیب، آنها ظرفیت اندیشه‌ورزی مستقل پیدا می‌کنند و می‌آموزند چگونه پرسشگری، تحلیل و استدلال کنند، با هدف یادگیری واقعی نه لزوما حفظ‌کردن و امتحان‌دادن.

میراث یک فیلسوف

ریشه فبک به پژوهش‌های فیلسوفان و روان‌شناسانی بازمی‌گردد که به دنبال پرورش ذهن مستقل و توانا بودند. مهم‌ترین نام در این حوزه، نام فیلسوف آمریکایی و بنیان‌گذار فلسفه برای کودکان، متیو لیپمن است. هدف او این بود که کودکان از همان سال‌های آغازین زندگی بتوانند منطقی و نقادانه بیندیشند؛ آن‌چنان ‌که به‌جای پذیرش صرف، خودشان تحلیل و استدلال کنند. در نهایت، لیپمن تأکید داشت که فلسفه برای کودکان نه‌تنها به توسعه تفکر منطقی و نقادانه کمک می‌کند، بلکه به کودکان می‌آموزد که چگونه به‌طور مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کنند و دیدگاه‌های مختلف را درک کنند.

فبک در ایران

ورود فبک به ایران نیز پیرو همین رویکرد بوده است. در پژوهشگاه علوم انسانی، فبک به‌عنوان شیوه‌ای علمی و منظم معرفی و تلاش شد کودکان و نوجوانان ایرانی مهارت‌های استدلال، قدرت تحلیل و ظرفیت حل مسئله را از سنین پایین بیاموزند. این اقدام، نقطه عطفی در آموزش به شمار می‌رود؛ زیرا فراتر از تدریس معمول دروس، به پرورش ذهن مستقل و رشد اخلاقی و اجتماعی کودکان توجه دارد. البته باید توجه داشت که فبک تنها به این معنای محدود نیست و گستره آن فراتر از کلاس‌های آموزشی است؛ این روش می‌تواند به شکل گفت‌وگوهای خانوادگی، برنامه‌های مدرسه‌ای و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز جریان پیدا کند. یکی از ویژگی‌های مهم فبک، کمک به تقویت قابلیت حل مسئله و درک دیگران است. کودکی که با این روش آشنا شود، مهارت ارائه ایده‌های نوآورانه برای مسائل فردی و جمعی را پیدا می‌کند و می‌تواند راهکارهای متنوعی برای مشکلات بیابد. این کودکان با یادگیری روش‌های استدلال و تحلیل، صلاحیت ایجاد راه‌حل‌های نو و مؤثر را کسب می‌کنند و یاد می‌گیرند به‌جای پذیرش ساده، به بررسی و نقد عمیق بپردازند. کودکان و نوجوانان علاوه بر اینکه متوجه می‌شوند صاحب صدا و اندیشه هستند، یاد می‌گیرند که شنونده‌ای فعال باشند، صبوری کنند و به مرور افکارشان را بازنگری کنند. این فرایند باعث می‌شود جامعه‌ای شکل بگیرد که اعضایش فعالانه مشارکت کنند، خلاقیت و همکاری داشته باشند و راهکارهای متنوعی برای حل مسائل اجتماعی ارائه کنند.

ضرورت فبک برای ایران امروز

شکوفایی ایران نیازمند ذهن‌های توانا و خلاق است. فلسفه برای کودکان، گامی در مسیر پرورش نسلی است که آینده‌ساز این سرزمین خواهند بود. در این دوره، هدف اصلی پرورش قابلیت‌های فکری کودکان است تا بتوانند با نگاهی ژرف‌تر به مسائل بنگرند. ضرورت فبک در جامعه امروز ایران بیش از پیش احساس می‌شود. نبود چنین آموزشی موجب پذیرش بدون نقد، رشد تعصبات و کاهش مهارت تصمیم‌گیری آگاهانه می‌شود. در مقابل، فبک می‌تواند نسلی بسازد که هم می‌تواند مسائل را با منطق و تحلیل حل کند، هم ظرفیت درک دیدگاه‌های دیگران و یافتن راهکارهای نوآورانه برای مسائل جمعی را دارد. این همان نسلی است که می‌تواند آینده ایران را با خرد و مسئولیت بسازد و تصمیمات آگاهانه بگیرد. برای ایران، اهمیت فبک چند برابر است. کشور ما با وضعیتی که در حال حاضر دارد و می‌توان آن را برهم‌نهی مشکلات نامید، نیازمند نسلی است که مهارت تحلیل، پیش‌بینی پیامدهای تصمیمات و درک شرایط اجتماعی و سیاسی را داشته باشد. آموزش فبک به کودکان، آنها را آماده می‌کند تا در آینده تصمیمات مسئولانه‌ای بگیرند، ارزش‌های ملی را پاس بدارند و امنیت و توسعه کشور را با بهره‌گیری از خرد هدایت کنند. این فرایند، نه‌تنها فرد را توانمند می‌کند، بلکه جامعه را نیز مقاوم‌تر، هوشیارتر و نوآورتر می‌کند. نسل آینده ایران با این آموزش‌ها می‌تواند راه‌حل‌های مبتکرانه برای چالش‌های پیچیده کشور ارائه کند و در تصمیم‌گیری‌های جمعی نقش فعال داشته باشد.

نتیجه‌گیری

به‌طور خلاصه، فبک پلی است میان آموزش ‌و پرورش فردی و مسئولیت اجتماعی، پلی که ذهن کودکان را به سمت تفکر مستقل، مهارت حل مسائل و درک دیدگاه‌های دیگران هدایت می‌کند. اهمیت آن زمانی روشن‌تر می‌شود که به ایران و آینده آن فکر کنیم؛ کشوری که برای حفظ ارزش‌ها، امنیت و هویت خود به نسلی آگاه و مسئول نیاز دارد. آموزش فبک از کودکی، فرصتی طلایی برای پرورش چنین نسلی است و هرچه زودتر به این مسیر وارد شویم، جامعه‌ای با شهروندان توانا، خلاق و مسئول خواهیم داشت. چشم امید ما به آینده‌سازان این سرزمین است. شاید دور از ذهن نباشد که بگوییم اهمیت فبک، فلسفه برای کودکان، برای ایران چنان مهم است که می‌توان آن را به کوتاهی،  «فردای بهتر کشور» نامید.

آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.