از تریبون نیویورک تا بازتاب تهران
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در سخنرانی ۱۵دقیقه‌ای خود در هشتادمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA) با تسلط نسبی بر متن سخنرانی، به انتقاد شدید از حملات اسرائیل و آمریکا پرداخت و بر عدم تمایل ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در سخنرانی ۱۵دقیقه‌ای خود در هشتادمین نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA) با تسلط نسبی بر متن سخنرانی، به انتقاد شدید از حملات اسرائیل و آمریکا پرداخت و بر عدم تمایل ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد. متن این سخنرانی، اخلاقی و حقوقی بود که با استناد به ادیان و اصول انسانی، خواستار جهان بدون خشونت شد.
واکنش‌ها به این سخنرانی در محافل رسمی و غیررسمی و رسانه‌ها متفاوت است. کلیت این واکنش‌ها، نشان‌دهنده نوعی دوقطبی‌سازی 1.ستایش از محتوا در میان متحدان ایران 2. انتقاد از نحوه ارائه در میان منتقدان داخلی و خارجی است. در داخل کشور، برخی محافظه‌کاران با حمایت از سخنرانی، آن را «شجاعانه»، «حماسی» و «اقتدارآمیز» خواندند، اما شماری از حامیان میانه‌رو پزشکیان انتقاد کردند و آن را «منفعل» و فاقد پیشنهادهای عملی برای بهبود روابط بین‌المللی توصیف می‌کنند.
در شبکه‌های اجتماعی مانند X، برخی کاربران ایرانی آن را «واضح و محکم» تلقی و از قاطعیت، اقتدار و صلح‌طلبی پزشکیان ستایش کردند. رسانه‌های خارجی مانند پی‌بی‌اس‌نیوز، AP و الجزیره آن را «انتقادی شدید» از حملات آمریکا و اسرائیل توصیف کردند که به‌رغم اعتمادبهنفس و لحن محکمی که داشت، فاقد پیشنهادهای جدید برای مذاکره بود. فاکس‌نیوز بر محکومیت «خیانت دیپلماتیک» تمرکز و لحن را «تند» اما «دفاعی» ارزیابی کرد.
نیویورک‌تایمز این سخنرانی را تلاشی برای جلوگیری از تحریم‌های بیشتر توصیف کرد که با زبانی آرام اما قاطع، تکرار ادعای عدم تمایل به سلاح هسته‌ای را برجسته می‌کند. اسرائیل سخنرانی را تحریم کرد و آن را «هیپوکریتیک» (ریاکارانه) خواند، درحالی‌که سوریه و ترکیه از بخش‌های ضداسرائیلی آن حمایت کردند. برخی دیگر نیز این سخنرانی را «بدترین سخنرانی تاریخ UN » و «ناهماهنگ» ارزیابی کردند.
واکنش‌ها به لحن، ریتم و ژست سخنرانی پزشکیان در چارچوب سنجه‌های نشانه‌شناسی زبان بدن هم قابل تأمل است. برخی، نحوه راه‌رفتن به سمت تریبون و ایستادن پشت آن و حرکات هدفمند دست با شانه‌های سرراست او را نشان‌دهنده آرامش، اعتمادبهنفس و تسلط بر زبان بدن می‌دانند.
گرچه حرکات سر و گردن محدود بود، اما گاهی با تأکید بر کلمات، سر را کمی تکان می‌داد؛ با نگاه عمیق و بدون پلک‌زدن زیاد که جدیت را القا می‌کرد، اغلب مستقیم به دوربین و مخاطب خیره می‌شد؛ لبخند نداشت اما ابروهای پایین‌افتاده و چهره مصمم، جلوه هیجانی از خشم کنترل‌شده را نشان می‌داد؛ حرکات چشم متمرکز و بدون پَرش بود که تسلط را تقویت می‌کرد؛ صدا با تُن متوسط، بدون مکث و نوسانات احساسی شدید بود که بر کلمات کلیدی مانند «خیانت» و «تهاجم» تأکید می‌کرد.
ژست او با کت و شلوار تیره رسمی، پیراهن سفید و نشان ایران و بدون فیگور‌های اضافی، ساده و دیپلماتیک به نظر می‌رسید و بیشتر حالت دفاعی-حمله‌ای داشت. برخی نیز زبان بدن او را «لرزان و ناگهانی» توصیف کردند که نشانه اعتمادبهنفس پایین، لحن منفعل و خنثی بود. یک تحلیلگر زبان بدن به تنش دهان، ابروهای صاف و تماس چشمی محدود اشاره می‌کند که ممکن است نشان‌دهنده کنترل هیجان یا حالت دفاعی باشد.
مجمع عمومی سازمان ملل که از دیرباز میدان نمایش سیاست، روایت ملی و بازتاب هویت کشورها و آزمون مشروعیت بین‌المللی بوده است، در فضای رسانهای چندقطبی و پیچیده امروز، فقط صحنه دیپلماسی سنتی نیست؛ بلکه تریبون هم‌زمان خبری، رسانهای و معنایی است که سخن یک رهبر می‌تواند به تغییر کنش‌ها یا تعمیق شکاف‌ها و جلب توجه جهانی بینجامد. دیگر فقط «رفتن به تریبون مجمع عمومی» کافی نیست. مهم سخن است که باید به نحوی ساخته و پرداخته شود تا نه‌تنها دیپلمات‌ها و سیاست‌مداران، بلکه میلیون‌ها مخاطب را با خود همراه سازد و در ژرفای سیاست و روابط بین‌الملل نفوذ کند.
راز تأثیرگذاری بر متن و حاشیه این گردهمایی که فرصت طلایی ۱۹۳ کشور عضو برای بازتعریف روایت‌های سیاسی، روشنگری درباره چالش‌ها و جلب حمایت‌های بین‌المللی است، هماهنگ‌سازی هنر روایت، دانش مستند و فن اجراست؛ کاری که با نگاه راهبردی به مخاطب سرسخت امروز و مهارت‌های سخنرانی اثربخش، تا حدی ممکن می‌شود.
ویژگی‌های سخنرانی اثربخش
1. چارچوب زمانی و احترام به قاب عمومی
گرچه رعایت سقف ۱۵دقیقه‌ای سخنرانی الزامی نیست، اما در عمل به معیار اصلی توجه رسانه‌ها و مخاطبان تبدیل شده است؛ رهبران زیرک پیام‌های کلیدی را در قالب فشرده و قابل هضم ارائه می‌دهند. سخنرانی طولانی علاوه بر آنکه رسانه‌ها را خسته می‌کند، شانس بازتاب مؤثر در شبکه‌های اجتماعی را هم کاهش می‌دهد. رعایت این «قاب زمانی»، نشان‌دهنده تسلط و احترام به مخاطب بین‌المللی است و خود پیامی نمادین درباره اولویت‌گذاری و کارآمدی دولت منتقل می‌کند.
2. سه‌گانه محتوا؛ مرجعیت، پیام ملی و فراخوان جمعی
هر سخنرانی مؤثر در UNGA باید به طور هم‌زمان سه نقش ایفا کند: الف. تثبیت مرجعیت رئیس‌جمهور در مسائل ملی و بین‌المللی، ب. پیام روشن و ملموس درباره منافع و خواسته‌های ملی و ج. ارائه فراخوان برای همکاری یا راهکارهای جمعی در سطح بین‌المللی. این سه‌گانه، وقتی مؤثر است که اجزایش با هم سازگار باشد: یعنی نه صرفا یک شعار داخلی و نه انتقاد ژورنالیستی به نظم بین‌المللی، بلکه ترکیبی که همگانی‌بودن مسئله را نشان می‌دهد و اقدام پیشنهادیِ مشخصی دارد.
3. روایت‌پردازی مسئله‌محور
این نوع روایت‌پردازی، نقل داستان کوتاه و هدفمندی است که مسئله اصلی را ملموس و قابل‌فهم و شنونده را به درک و اقدام ترغیب می‌کند. سخنرانی‌های اثربخش، اغلب یک یا دو روایت انسانی و نمادین دارند و می‌توانند یک مسئله کلی (جنگ، پناهندگی، تغییر اقلیم، اقتصاد و...) را به سطح قابل فهم برای شنونده مبدل سازند. روایت انسانی موجب می‌شود آمارهای خام و خالی از متن، وقتی با داستان یا مثال همراه می‌شود، تأثیر بیشتری داشته و در ذهن مخاطب ماندگار شود؛ گرچه باید از تله «استفاده ابزاری از درد دیگران» نیز دور ماند. روایت باید کوتاه، معتبر و مرتبط با فراخوان سیاسی سخنرانی باشد، نه صرفا برای جلب همدردی. سخنرانی‌هایی که روایت‌محور و هدفمندند، بهتر در رسانه‌ها، بولتن‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازتاب دارند.
۴. شواهد کوتاه و قابل اعتماد؛ آمار گزیده با اشاره به منابع معتبر
در عصری که داده‌ها به‌آسانی دستکاری و خبرهای جعلی گسترش داده می‌شود، ارائه آمار دقیق و گزیده از منابع معتبر بین‌المللی مانند سازمان ملل، بانک جهانی یا مراکز پژوهشی برجسته، به سخنرانی اعتبار علمی می‌بخشد. بااین‌حال، نباید سخنرانی به گزارش خشک آماری تبدیل شود؛ آمار باید در خدمت پیام اصلی باشد. همچنین ارجاع به منابع معتبر و اطلاع‌رسانی شفاف به رسانه‌ها، باعث افزایش اعتماد و تقویت اثرگذاری سخنرانی می‌شود.
5. لحن؛ تلفیق اقتدار و همدلی و اجتناب از تندروی بی‌حاصل
طیف لحن سخنرانی‌های UNGA معمولا از انفعال دیپلماتیک تا حمله مستقیم متفاوت است. ترکیب اقتدار ملی (نمایش صلاحیت و حقانیت) و همدلی جهانی (شناخت درد مشترک)، مؤثرترین لحن است. لحن تخریبی یا نمایشی، اغلب به شکاف‌سازی و تقابل ختم می‌شود و شانس همکاری را کاهش می‌دهد. تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهد رهیافت‌های «سازنده اما مطالبه‌گر» بیشترین احتمال برای جلب حمایت‌های بین‌المللی را به دنبال دارد.
6. ساختار منطقی سه‌بخشی و نشانه‌های انتقال روشن
سخنرانی سران برای فهم و بازپخش در رسانه‌ها و شبکه‌ها، باید ساختار مشخص «وضعیت کنونی، پیام ملی/تحلیل علت‌ها، فراخوان مشخص/پیشنهاد عملی» داشته باشد. استفاده از نشانه‌های انتقال مانند «ابتدا»، «اما مهم‌تر از همه»، «در پایان»، به مخاطب و خبرنگار کمک می‌کند تا پیام را آسان‌تر دنبال و بازنشر کند. این ساختار همچنین برای زیرنویس، خلاصه‌سازی و تولید محتوای کوتاه مناسب است.
7. زبان ساده، تصاویر ذهنی و اجتناب از زبان تخصصی دیپلماتیک
یکی از اشتباهات متداول سخنرانان، اعتماد بیش از حد به اصطلاحات فنی و ساختارهای دیپلماتیک است. سخنرانی‌هایی که به زبان ساده و با تصاویر ذهنی واضح (نمونه‌ها، تشبیه‌ها یا استعاره‌ها، قیاس‌های قابل فهم و...) بیان می‌شود، با طیف گسترده‌تری از مخاطبان (از دیپلمات تا مخاطب عام) ارتباط برقرار می‌کند. این مسئله برای جلب توجه مخاطب جوان که از طریق کلیپ‌های کوتاه به دنبال کسب اطلاعات و اخبار روز است، بسیار اهمیت دارد.
8. عنصر فناوری و چندرسانه‌ای؛ استفاده هوشمندانه و نه نمایشی
انتشار زنده، کلیپ‌های کوتاه و گرافیک‌های سریع‌داده (نمایش و پردازش آنی داده‌ها به صورت تصویری و گرافیکی)، بخشی از «اکوسیستم پیام‌رسانی» یک سخنرانی است؛ گرچه این ابزارها باید پیام را تقویت کند، نه جایگزین آن شود. یک یا دو تصویر گرافیکی روشن (نمودار کوچک و تصویر معنادار) که قبل از سخن یا در حمایت از یک فراخوان نمایش داده می‌شود، می‌تواند آگاهی‌بخشی را تسریع کند. استفاده افراطی از گرافیک یا جلوه‌های نمایشی، ممکن است پیام اصلی را مخدوش کند یا به نمایش تبلیغاتی فروکاسته شود.
9. تعامل با رسانه‌ها و ساخت پیام‌های قابل بُرش
در دنیای رسانهای امروز، خبرنگاران و شبکه‌های اجتماعی به «کلیپ‌های ۱۰ تا۳۰ ثانیه‌ای» علاقه وافری دارند. سخنرانی اثربخش باید چند جمله کوتاه و قوی (soundbite) آماده داشته باشد. این جمله‌ها چکیده و هسته اصلی پیام است و می‌تواند در شبکه ایکس، تیتر خبرها و تیزرهای خبری بازنشر شود.
10. آماده‌سازی برای «پاسخ بعدی» و دیپلماسی ادامه‌دار
یک سخنرانی قوی فقط شروع کار است؛ تداوم دیپلماسی به برنامه مکمل (ملاقات‌ها، نشست‌ها، یادداشت‌ها، کارگروه‌ها، مصاحبه‌ها و...) نیاز دارد. فراخوان سخنرانی باید تعیین کند چه کسی مسئول پیگیری و ارائه جدول زمانی اولیه است. این پیوستگی است که سخنرانی را از «نمایش یکباره» به «آغاز یک فرایند» تبدیل می‌کند.
11. اعتبار بین‌المللی و صداقت گفتار؛ پرهیز از گزافه‌گویی
در عصری که نهادهای بین‌المللی و متخصصان می‌توانند به‌سرعت سخن را با شواهد بسنجند، ادعاهای بزرگِ بدون پشتوانه، اعتبار بلندمدت سخنران را زیر سؤال می‌برد. صداقت گفتاری در پذیرش محدودیت‌ها و اشاره به اقدامات مشخص، بسیار مؤثرتر از وعده‌های کلان بی‌زمان است. بیشتر رهبران موفق، بین اعتمادبهنفس و فروتنی استراتژیک توازن برقرار می‌کنند. در فروتنی استراتژیک، رهبر یا سخنران با حفظ اقتدار، بخشی از ضعف‌ها یا محدودیت‌ها را به طور آگاهانه می‌پذیرد تا با اعتمادسازی، زمینه همکاری و حمایت دیگران را فراهم کند.
12. نمونه‌سازی بین‌المللی؛ درس‌ها از سخنرانی‌های اخیر
نگاهی به برخی سخنرانی‌های سران در UNGA نشان می‌دهد که ترکیب روایت انسانی، فراخوان مشخص و پرهیز از حملات صرفا تبلیغاتی، شانس نفوذ پیام را افزایش می‌دهد و بالعکس، لحن تجمیع‌زدایی و شعارهای ملی تُند، گاه از بازتاب مفید در سطح بین‌الملل محروم می‌ماند. این تجربه‌های تازه، یادآور اهمیت تطابق محتوا با مخاطب و کُنش پس از سخنرانی است. تطابق محتوا با مخاطب، موجب می‌شود پیام سخنرانی به طور شفاف و مؤثر درک شود و حساسیت‌ها یا انتظارات گروه‌های مختلف نادیده گرفته نشود. کنش پس از سخنرانی نیز مانند پیگیری دیپلماتیک یا اجرای طرح‌های پیشنهادی، سخنرانی را از یک نمایش نمادین به ابزار واقعی برای تغییر و اقدام تبدیل می‌کند.
آخرین مقالات منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.
