ناامیدی برای تشکیل دولت وحدت ملی در سوریه

تنها سه ماه پس از تصاحب ناگهانی قدرت در تاریخ ۸ دسامبر گذشته که منجر به سرنگونی رژیم بشار اسد شد و جامعه بین‌المللی را در بهت فرو‌برد، جهادگرای سابق، الجولانی که اکنون خود را احمد الشرع می‌نامد، به بازسازی دشوار دولت سوریه مشغول شده است. مقامات جدید با دو چالش عظیم برقراری صلح داخلی و حفظ تمامیت ارضی کشور روبه‌رو هستند.

برقراری صلح داخلی

در‌حالی‌که احمد الشرع در تلاش است تا چهره خود را برای کسب حمایت سفارتخانه‌های غربی، به‌‌ویژه آمریکا، و رفع تحریم‌های اقتصادی بهبود بخشد، ترکیب کابینه جدیدش که در ۲۹ مارس اعلام شد، نگرانی‌هایی را برانگیخته است. به ‌جز یک بانوی مسیحی در وزارت امور اجتماعی، یک علوی در وزارت راه، یک دروزی در وزارت کشاورزی و یک کُرد در وزارت آموزش (که ارتباطی با نیروهای دموکراتیک سوریه ندارد)، وزارتخانه‌های کلیدی به نزدیکان رهبر جدید دمشق و سنی‌های افراطی واگذار شده‌اند. اعلام این دولت جدید، واکنش تند «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» را که تحت رهبری کردهاست، به دنبال داشت.

این اداره اعلام کرد که دولت جدید «بازتابی از تنوع و تکثر کشور نیست» و اعضای آن احساس نمی‌کنند که «در اجرای تصمیمات این دولت ذی‌نفع باشند». آیا احتمال دارد «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» توافق ۱۰ مارس گذشته با رهبر جدید سوریه و فرمانده نیروهای دموکراتیک، مظلوم عبدی، را زیر سؤال ببرد؟ این توافق که ادغام کردها در دولت جدید سوریه را در ازای تضمین‌هایی برای حقوق‌شان پیش‌بینی می‌کند، مانند ساختار طایفه‌ای لبنان، تقسیم قدرت بر مبنای مذهب را در نظر نمی‌گیرد.

از آنجا که منطقه تحت کنترل کردها در سوریه که روژآوا نامیده می‌شود و نزدیک به یک‌‌سوم از خاک سوریه را در بر می‌گیرد، دارای منابع غنی نفتی است، عادی‌سازی روابط بین دمشق و «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» برای حفظ تمامیت ارضی کشور ضروری است. در همین راستا، احمد الشرع در «کنفرانس گفت‌وگوی ملی» در تاریخ ۲۵ فوریه، بر عزم خود برای انحلال شبه‌نظامیان و یکپارچه‌سازی ارتش منظم تأکید کرد.

اگرچه طبق توافق ۱۰ مارس، نیروهای دموکراتیک سوریه که در جنگ با داعش نقش مهمی داشتند باید به ارتش بپیوندند، جزئیات دقیق این ادغام هنوز مشخص نیست و احتمالا به تحولات امنیتی کشور و نحوه برخورد با اقلیت‌هایی که روابط خوبی با رژیم اسد داشتند، بستگی خواهد داشت، به‌ویژه آنکه منطقه روژآوا میزبان اردوگاه‌های پناه‌جویان و زندان‌هایی است که بسیاری از جهادگرایان سابق در آن نگهداری می‌شوند. قتل‌عام بیش از هزار علوی در مناطق ساحلی غرب سوریه به دست شبه‌نظامیان سنی و طرفداران دولت جدید در اوایل ماه مارس و ادامه بازداشت‌های خودسرانه، اقلیت‌های سوری را به‌شدت نگران کرده است. در نهایت، صلح داخلی به اراده و توانایی رهبر جدید دمشق در تضمین امنیت اقلیت‌ها بستگی دارد.

‌‌سوریه همچنین با دخالت قدرت‌هایی منطقه‌ای مواجه است که قصد دارند از ضعف داخلی این کشور بهره‌برداری کنند. درحالی‌که کشور تحت فشار تحریم‌های بین‌المللی در تنگنا قرار دارد، برای حفظ ارتش خود به ترکیه اردوغان متکی شده است. ترکیه نیز از کاهش نفوذ ایران بهره برده و در حال گسترش نفوذ خود است. حضور نظامی ترکیه عمدتا در محور جرابلس-ادلب در شمال غرب سوریه و تا حدی در مناطق بین تل ابیض و رأس‌العین نزدیک به مناطق تحت کنترل «اداره خودگردان شمال و شرق سوریه» متمرکز شده است.

ترکیه که همواره حامی شورشیان سوری مخالف بشار اسد بوده، اکنون روابط نزدیکی با دولت احمد الشرع برقرار کرده و قصد دارد با استقرار پایگاه‌های نظامی، از جمله در نزدیکی حلب و حمص، کنترل نظامی بیشتری بر کشور پیدا کند، اما اسرائیل که از سقوط رژیم بشار اسد (مجرای حمایت ایران از حزب‌الله) خشنود است، با قاطعیت با چنین برنامه‌هایی از سوی ترکیه مخالفت کرده و خواستار غیرنظامی‌سازی کامل جنوب سوریه است. تل‌آویو همچنین نگران است که زیرساخت‌ها و تجهیزات نظامی سوریه به دست گروه‌هایی بیفتد که حتی از دولت احمد الشرع افراطی‌تر هستند؛ چراکه وحدت ملی سوریه به‌ویژه با وجود جهادگرایان خارجی حاضر در کشور همچنان شکننده و نامشخص است. اسرائیل در تلاش است تا باقی‌مانده توان نظامی سوریه را از بین ببرد و به حملات هوایی خود در اطراف دمشق و نفوذ به مناطق مرزی در بلندی‌های جولان ادامه می‌دهد که منجر به درگیری‌های خونین با ساکنان محلی شده است.

اگرچه مقامات سوریه و ترکیه اقدامات اسرائیل را محکوم کرده‌اند، اما واکنش‌ها و پاسخ‌های‌شان همچنان محتاطانه باقی مانده است. ارتش سوریه توان مقابله ندارد و از شعله‌ور‌شدن درگیری‌ها که مانع رفع تحریم‌ها خواهد شد، بیم دارد. ترکیه نیز تمرکز اصلی خود را بر مسئله کردها و نیروهای دموکراتیک سوریه گذاشته که آنها را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک (حزبی که ترکیه بیش از ۴۰ سال است با آن درگیر است) می‌داند. رئیس‌جمهور جدید سوریه در تنگنای دشواری قرار گرفته است. از یک سو به کمک نظامی ترکیه برای حفظ سرزمین نیاز دارد و از سوی دیگر باید با واکنش اسرائیل به جاه‌طلبی‌های آنکارا روبه‌رو شود. هم‌زمان با سفر بنیامین نتانیاهو به واشنگتن در هفتم آوریل، رئیس‌جمهور ترامپ اعلام کرد که از روابط خوب خود با رجب طیب اردوغان برای کاهش تنش‌ها استفاده خواهد کرد. علاوه‌براین واشنگتن فهرستی از شرایط لازم برای رفع تحریم‌ها را به دمشق ارائه داده که تحقق آن نقش تعیین‌کننده‌ای در امکان‌پذیر‌شدن موفقیت دولت جدید ایفا خواهد کرد.