سرانجام میتِن‌‌ها به ایران رسیدند
ورود یاک-۱۳۰ برای نیروی هوایی ایران به چه معنی است؟
پس از بیش از سه دهه فراز‌وفرود، نیروی هوایی سرانجام اولین هواپیماهای جت آموزشی پیشرفته خود را دریافت کرد. به‌این‌ترتیب هواپیمای آموزشی/رزمی روسی یاک-۱۳۰ که از چندی پیش زمزمه‌های ورود آنها به ایران به گوش می‌رسید، با انتشار نخستین تصاویر رسمی به جدیدترین پرنده نیروی هوایی بدل شد.
محمد‌حسین جهان‌پناه-روزنامه‌نگار علم: پس از بیش از سه دهه فراز‌وفرود، نیروی هوایی سرانجام اولین هواپیماهای جت آموزشی پیشرفته خود را دریافت کرد. به‌این‌ترتیب هواپیمای آموزشی/رزمی روسی یاک-۱۳۰ که از چندی پیش زمزمه‌های ورود آنها به ایران به گوش می‌رسید، با انتشار نخستین تصاویر رسمی به جدیدترین پرنده نیروی هوایی بدل شد. هواپیمای آموزش رزمی که اگرچه ممکن است برخی ورود آن را پیش‌زمینه ورود جنگنده‌های پرحاشیه سوخو-۳۵ از روسیه بدانند؛ اما به خودی خود برای نیروی هوایی می‌تواند اتفاق مهم‌تری باشد. نیروی هوایی ایران صاحب ناوگانی به نسبت بزرگ اما فرسوده است. بیشتر هواپیماهای این نیرو پیش از انقلاب خریداری شده‌اند و به جز بازه‌ای در اواخر دهه 60 و اوایل دهه 70 که تعدادی هواپیمای جدید از چین و شوروی سابق خریداری شد، نوسازی عمده‌ای در ناوگان خود نداشته است. تلاش‌ها برای نوسازی بومی این ناوگان با استفاده از پلتفرم‌های اقتباسی نیز به واسطه مشکلات متعدد بسیار محدود بوده. از این نظر ناوگان پرنده‌های نیروی هوایی نیز مانند ناوگان هواپیماهای غیرنظامی کشور مشخصا نیازمند نوسازی اساسی است. در حقیقت عملیاتی نگه‌داشتن و به‌روزرسانی این ناوگان بزرگ در فاصله چهار دهه گذشته بدون پشتیبانی شرکت‌های مادر تولید‌کننده اتفاق مهمی بوده؛ اما در نهایت این ناوگان نیز نیازمند گسترش و نوسازی است.
از دید آموزشی نیروی هوایی ایران در این سال‌ها با کمبود پرنده‌های آموزش رزمی، افزایش مشکلات ایمنی ناشی از فرسودگی و تلاش برای پرکردن ساعات پرواز آموزشی سالانه خلبان‌های جنگنده به شیوه‌های مختلف مواجه بوده است. در واقع ناوگان فرسوده اف/تی۷ و اف ۵ اف/بی و جنگنده‌های میگ۲۹ یوبی سال‌هاست تنها پرنده‌های آموزشی جت نیروی هوایی بوده‌اند. پرنده‌هایی که جدا از سن و سال، بیشتر جنگنده‌هایی آموزشی بودند تا هواپیماهای جت آموزشی پیشرفته. نیازی که دورزمانی حتی با اعزام خلبان به خارج جبران می‌شد. هرچند که تلاش‌های زیادی برای ساخت پلتفرم‌های بومی در سال‌های گذشته جریان داشته؛ اما هیچ‌کدام از این پلتفرم‌ها که البته هیچ‌کدام واقعا به خط تولید نرسیدند، نیازهای روز نیروی هوایی برای آموزش رزمی پیشرفته را برآورده نمی‌کردند. دراین‌بین مهم‌ترین پروژه نیروی هوایی برای گسترش ناوگان آموزشی خود تبدیل هواپیماهای قدیمی اف-۵ ای به مدل دوسرنشینه بی در قالب پروژه سیمرغ بود. هواپیمایی که از نظر خصوصیات پروازی شباهت زیادی به پسرعموی آموزشی خود تی-۳۸ داشت، دورزمانی اصلی‌ترین پلتفرم آموزشی خلبان‌های جنگنده در آمریکا بود و حتی بسیاری از خلبان‌های ایرانی آموزش‌دیده در آمریکا نیز پیش از انقلاب پروازهای آموزشی خود را روی آن تجربه کرده بودند.
بااین‌همه نیروی هوایی با توجه به مقتضیات زمان نیازمند پلتفرم‌های آموزشی پیشرفته‌تری است که ورود یاک-۱۳۰ را می‌توان گام مثبت در این راستا به شمار آورد. هواپیمایی که خرید بالقوه آن در کنار یکی از جنگنده‌های خانواده فلانکر (پیش‌تر سوخو-۳۰ و اکنون سوخو-۳۵) سال‌هاست که در مذاکرات مختلف با روسیه مطرح بوده؛ اما نهایی‌شدن قرارداد و تحویل آنها تا این روزها محقق نشد.
میراث شراکتی ناکام
یاک-۱۳۰ یکی از شناخته‌شده‌ترین هواپیماهای آموزشی رزمی این روزهاست؛ هرچند برادر ناتنی غربی آن ام-۳۴۶ شانس بیشتری در بازار فروش بین‌المللی داشته است. هواپیمایی آموزشی که اگرچه می‌توان از آن بهعنوان جنگنده فروصوتی سبک هم استفاده کرد؛ اما از ابتدا بهعنوان هواپیمای آموزشی پیشرفته توسعه یافت. این هواپیما حاصل پروژه‌ای بود موسوم به یاک یو‌تی‌اس که دفتر طراحی یاکووْلف طراحی آن را کمی پیش از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 90 میلادی شروع کرد. پس از فروپاشی شوروی، یاکوولف در جست‌وجوی شریکی خارجی برای تکمیل این پروژه با شرکت ایتالیایی اروماکی به توافق رسید. قرار بود که با کمک منابع مالی و پشتیبانی فنی شرکت ایتالیایی، یاک پروژه را هرچه زودتر به پایان برساند.
به‌این‌ترتیب توسعه پروژه بار دیگر سرعت گرفت و نخستین پیش‌نمونه هواپیما با نام یاک-۱۳۰دی در کارخانه هواپیماسازی سوکول روسیه ساخته شده و در ۱۹۹۵ رونمایی شد. اگرچه پیش‌نمونه هواپیما یک سال بعد پرواز کرد؛ اما با افزایش اختلاف‌ها میان یاکووْلف و اروماکی کمی بعد شراکت آنها به پایان رسید و اروماکی (که بعدها نامش به لئوناردو تغییر یافت) توسعه نسخه اروپایی از یاک-۱۳۰ موسوم به
ام-۳۴۶ را ادامه داد. نسخه غربی در نهایت از سال ۲۰۰۴ وارد خط تولید و سال ۲۰۱۵ وارد خدمت شد؛ اما یاکووْلف توسعه یاک-۱۳۰ را ادامه داد و پس از شکست‌دادن شرکت میکویان در مناقصه نیروی هوایی روسیه اولین سفارش 10فروندی خود را برای تولید این هواپیمای آموزش رزمی دریافت کرد. در آن زمان قرار بود نسخه اختصاصی پشتیبانی زمینی از
یاک-۱۳۰ موسوم به یاک-۱۳۱ به منظور جایگزینی جنگنده‌های تهاجمی سوخو-۲۵ نیز توسعه داده شود که در نهایت رخ نداد. اینجا باید اشاره کرد که یاک-۱۳۰ و برادر ناتنی مشهورش ام-۳۴۶ اگرچه در ظاهر بسیار به هم شبیه‌اند؛ اما در حقیقت هواپیماهایی کاملا متفاوت‌اند.
یاک-۱۳۰ یا آن‌طورکه ناتو آن را صدا می‌کند، میتِن، هواپیمای آموزشی فروصوتی است که به طور خاص برای آموزش خلبان جنگنده‌های نسل چهارم به بعد طراحی شده و به کابینی دیجیتال، سیستم پرواز با سیم و سامانه شبیه‌سازی مأموریت و کنترل پرواز از طرف استاد خلبان مجهز است. همچنین به سیستم‌هایی برای شبیه‌سازی شلیک موشک‌های هوا به هوا یا هوا به زمین و همین‌طور بمباران مجهز است. این پرنده را می‌توان بهعنوان پرنده رزمی سبک برای ایفای نقش پشتیبانی هوایی نزدیک به‌ویژه در مناطق مرزی هم استفاده کرد؛ هرچند یک جنگنده تمام‌عیار نیست. همانند ام-۳۴۶، یاک-130 نیز توان حمل تا سه هزار کیلوگرم مهمات روی جایگاه‌های زیر بال خود را دارد؛ اما برخلاف هواپیماهای جنگنده هیچ‌کدام به توپ اتوماتیکی داخلی یا موشک‌های راداری مجهز مسلح نیستند. هرچند توان حمل موشک‌های گرمایاب یا هوا به سطح تلویزیونی را دارند و می‌توان آنها را بسته به شرایط مسلح کرد. بااین‌همه اینها هواپیمایی در اصل آموزشی‌اند که هدف اصلی آنها آماده‌کردن خلبان برای پرواز با هواپیماهای جنگی بزرگ و تمرین‌کردن پرواز در شرایط مختلف است.
آخرین اخبار روزنامه را از طریق این لینک پیگیری کنید.
