احیای برجام؛ برون‌رفت از اعتراضات
استمرار فضای اعتراضی کشور در این سه ماه، روشنگر مباحث مختلفی بود. مهم‌ترین نتیجه‌ای که در‌حال‌حاضر بر کسی پوشیده نیست، ناکارآمدی اقتصادی و بی‌تدبیری در وضعیت معیشتی مردم است که از ابعاد مختلف واضح و انکارنشدنی است.
استمرار فضای اعتراضی کشور در این سه ماه، روشنگر مباحث مختلفی بود. مهم‌ترین نتیجه‌ای که در‌حال‌حاضر بر کسی پوشیده نیست، ناکارآمدی اقتصادی و بی‌تدبیری در وضعیت معیشتی مردم است که از ابعاد مختلف واضح و انکارنشدنی است. بخش گسترده این وضعیت اقتصادی به نقش رویکرد سیاست خارجی از حیث به‌هم‌خوردن برجام و عدم تعامل و دیپلماسی اقتصادی فراگیر در سطح بین‌الملل است. به نظر می‌رسد توافق احتمالی برجام بین ایران و 1+4 تقریبا منتفی شده است؛ اما هنوز روشنایی در انتهای تونل تاریک همکاری‌های ایران و کشورهای 1+4 وجود دارد. اگر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بار دیگر تأسیسات ایران را بازرسی کنند و گزارشی مبنی بر همکاری ایران و آژانس به شورای حکام و مدیرکل آژانس ارائه دهند، طبیعتا امیدهایی به وجود خواهد آمد که مذاکرات جدیدی بین ایران و کشورهای 1+4 برگزار شود. ممکن است رویکرد جدیدی از سوی کشورهای اروپایی و آمریکا به وجود آمده که مذاکرات از سر گرفته شود و یک توافق جدید بین ایران و 1+4 یعنی انگلستان، فرانسه، آلمان، روسیه و چین در وین صورت بگیرد. پس از اتمام ادوار حکمرانی دولت نهم و دهم در کشور، شاهد انباشت و شروع فصل جدیدی از مشکلات دیپلماسی و تعاملات بین‌المللی در حوزه سیاست بودیم که به تبع آن، حوزه اقتصادی کشور نیز شدیدا تحت‌الشعاع قرار گرفت. با روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم، ابتدا تلاش‌های متعددی در راستای اصلاح بنای کج نهاده‌شده سابق صورت گرفت و ابتدای امر تا حدودی موفق عمل شد اما این پایان ماجرا نبود. فشارهایی داخلی مبنی بر الزام به محدودسازی دیپلماسی سیاسی و اقتصادی و محصور‌شدن آن به برخی کشورها، در کنار فشارهای ظالمانه دولت وقت آمریکا، همچون خروج یک‌طرفه از برجام، کشور را شدیدا با چالش مواجه کرد. پس از آن نیز اقتران زمانی تحولات مجلس شورای اسلامی که شدیدا با سیاست‌های تعامل‌گرایانه دولت مخالف بود با شیوع پاندمی کرونا نیز باعث محدود‌شدن روابط جهانی شد و شرایط را سخت و سخت‌تر کرد. اما آسیب اصلی به پیکره اقتصادی کشور در زمان حکمرانی دولت فعلی با نبود برنامه‌های منسجم و جامع اقتصادی برخورد کرد و شرایط موجود رقم خورد.
واقعیت اینجاست که دیپلماسی اقتصادی دولت آقای رئیسی عملکرد شایان دفاعی ندارد. دیپلماسی اقتصادی را باید به مفهوم اولویت‌دادن موضوعات تجاری و اقتصادی در سیاست خارجی کشورها قلمداد کرد که بدون شک یکی از ابزارهای مهم یا حتی مهم‌ترین اهرم در تحقق اهداف بلندمدت با محوریت رشد و توسعه اقتصادی کشور به حساب می‌آید. در این بین، متأسفانه با وجود برخی تلاش‌های جسته‌‌وگریخته دولت و درک لزوم توجه به مقوله دیپلماسی اقتصادی، شاهد تحولی چشمگیر در این زمینه نبوده‌ایم؛ آن‌هم در شرایطی که ایران با اتکا بر ویژگی‌های ممتاز جغرافیایی، منابع سرشار طبیعی و داشتن نیروی جوان و تحصیل‌کرده، در مدت 43 سال گذشته از بهره‌گیری امکانات و ظرفیت‌های داخلی در راستای ارتقای تعاملات اقتصادی منطقه‌ای و جهانی با استفاده از ابزارهای سیاست خارجی ناتوان بوده است.
سیاست خارجی دولت آقای رئیسی منعطف عمل نکرد و دستگاه دیپلماسی دولت، مصلحت‌اندیشی خاصی را با پایبندی به برخی از اصول در پیش گرفت. به نوعی که فضای تعاملات بین‌المللی و دیپلماسی اقتصادی به‌عنوان یکی از زیر‌مجموعه‌های مهم سیاست خارجی کشور به برقراری روابط با بلوک شرق و کشورهای همسایه تقلیل داده شد. بدون شک غرب هم بخشی از جامعه و نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. بالطبع دیپلماسی اقتصادی همه‌جانبه‌نگر و فراگیر باید به برقراری روابط اقتصادی و تجاری منفعت‌آمیز با غرب هم بیندیشد که در‌حال‌حاضر با توجه به چیدمان سیاسی داخلی آمریکا، شرایط از هر زمانی برای گسترش تعاملات با پایندی به خطوط قرمز فراهم است. لزوم رعایت توازن در دیپلماسی سیاسی و اقتصادی از مهم‌ترین چالش‌های روز حکمرانی در کشور است. به نوعی که دولتمردان باید با حفظ تمامیت استقلال کشور در ارتباط با کشورهای همسایه و کشورهای موسوم به بلوک شرق (چین و روسیه) و غرب توازن و تعادل را در راستای پیشرفت هر‌چه بهتر و بیشتر کشور رعایت کنند. احیای برجام می‌توانست کمک مؤثری در حوزه اقتصادی باشد و دست‌کم شاهد افزایش نرخ ارز تا نزدیک به ٤٠ هزار تومان نباشیم و از طرفی بولتن‌های ارائه‌شده درباره آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده نزد برخی کشورها، مثل کره‌جنوبی نیز به عینیت نرسیده است.
همچنین مانور دولت حاضر در پیوستن به سازمان شانگهای نیز تأثیری در روند بهبود و اصلاح شرایط اقتصادی نداشته؛ چه‌بسا سازمان شانگهای از حیث اثرگذاری اقتصادی فاقد کارآمدی مورد انتظار است و از سویی تعاملات بین‌المللی با وجود تحریم‌ها و مسئله حل‌نشده اف‌ای‌تی‌اف، اثری در اقتصاد نخواهد داشت. راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت اقتصادی و تورم افسارگسیخته نیز از‌سرگیری همکاری ایران با جامعه جهانی در راستای احیای برجام و پیوستن و تصویب لوایح اف‌ای‌تی‌اف است. در عصری که جهان به‌صورت ثانیه‌ای به‌سوی تعاملات گسترده قدم برمی‌دارد، زیست در انزوا و دوری از تعاملات بین‌المللی یا تعاملات محدود ممکن نیست؛ به‌ویژه اینکه فضای فعلی جامعه جهانی و تنگناهای ایجادشده، عرصه را برای اقداماتی مانند دور‌زدن تحریم‌ها و... تنگ کرده است. امیدواریم اظهارات اخیر رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره بازگشت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به تهران و از‌سرگیری بازرسی از تأسیسات هسته‌ای، نشان از همکاری مجدد بین ایران و آژانس باشد و در نتیجه اقدامات مؤثری در حوزه احیای برجام و حل بحران اقتصادی کشور انجام شود.
