قطر چطور میزبان جام جهانی شد؟
قاچاق انسان در زمین سبز
هنوز هم برای خیلی‌ها این سؤال بی‌جواب مانده که یک کشور کوچک در دل خاورمیانه چگونه میزبان جام جهانی شده. کشوری با مساحت کم، پر از بیابان، بدون زیرساخت و آن‌قدر کم‌جمعیت که ۸۵ درصد جمعیت فعلی‌اش را کارگران مهاجر تشکیل می‌دهند. قطر یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیاست؛
هنوز هم برای خیلی‌ها این سؤال بی‌جواب مانده که یک کشور کوچک در دل خاورمیانه چگونه میزبان جام جهانی شده. کشوری با مساحت کم، پر از بیابان، بدون زیرساخت و آن‌قدر کم‌جمعیت که ۸۵ درصد جمعیت فعلی‌اش را کارگران مهاجر تشکیل می‌دهند. قطر یکی از ثروتمندترین کشورهای دنیاست؛ اما چطور این پول توانست همه مدیران قبلی و فعلی فیفا را راضی کند که قطر کشوری مناسب برای برگزاری جام جهانی است. چه چیزی در قطری‌ها آن‌قدر متقاعدکننده بود که سپ بلاتر و میشل پلاتینی آبروی‌شان را در این راه گذاشتند و اینفانتینو هم همین الان تمام‌قد پشت آنها ایستاده، در یک استثنای تاریخی زمان برگزاری جام جهانی را برای آنها تغییر دهد و همه لیگ‌های معتبر جهانی را به هم بریزد، پای محدودیت‌های حقوق‌بشری بایستد و قید تماشاگرانی را که به خاطر این محدودیت‌ها و در اعتراض به قطر نیامدند، بزند. الان که اینجا ایستاده‌ایم، می‌دانیم که قطر برای دریافت میزبانی جام جهانی رشوه داده است؛ اما این رشوه را چگونه داده؟ برای فهمیدن این سؤال باید به سال ۲۰۰۳ برویم و سراغ یک پروژه خیریه فوتبالی را بگیریم. درست مثل یک کلیشه سینمایی که کارتل‌های مواد مخدر باندهای مافیایی در پس یک خیریه در حال پول‌شویی هستند، قطری‌ها هم پشت کمپ اسپایر و پروژه فوتبالدریمز مخفی شدند و با دادن رشوه میزبانی جام جهانی را گرفتند. برای درک بهتر مسئله اول نگاهی داریم به ماجرای اسپایر و سپس درمی‌یابیم که فوتبالدریمز چطور میزبانی را به قطری‌ها داد.
همه چیز در اسپایر مخفی شده
آکادمی اسپایر مرکز پرورش استعدادهای قطری‌هاست. کمتر از 18 بازیکن از 26 بازیکن نماینده کشور میزبان در جام جهانی ۲۰۲۲ در این مرکز مهارت‌های خود را تقویت کردند. این مرکز مسئول شکل‌دادن آینده فوتبال این کشور است. بازیکنانی که در این آکادمی تعلیم دیده‌اند، سه دروازه‌بان، شش مدافع و سه مهاجم هستند که به نظر می‌رسد برای همیشه در این آکادمی باقی بمانند. مدیر فنی آکادمی اسپایر، ادورتا موروا (Edorta Murua)، تمرین گروهی از نوجوانان بااستعداد 12 و 13ساله در زمین‌های بزرگ این آکادمی را تماشا می‌کند و رؤیاهای بزرگی در سر دارد. موروا که از مارس ۲۰۱۷ در این پست حضور دارد، این‌طور می‌گوید: «ما در این آکادمی به آینده چشم دوخته‌ایم. اسپایر استعدادها و بازیکنان آینده تیم ملی را پرورش می‌دهد. ما باید به این فکر کنیم که بعد از جام جهانی چه اتفاقی می‌افتد. باید بازیکنان را طوری پرورش دهیم که مطمئن شویم رشد کیفی فوتبال قطر ادامه پیدا می‌کند، به قدرتی در آسیا تبدیل می‌شود و در برابر تیم‌های آمریکای جنوبی و اروپا شانس بیشتری برای برتری دارد». در سال ۲۰۰۳، قطر پروژه‌ای برای ساخت یک شهرک ورزشی از‌جمله یک آکادمی و چندین مکان ورزش بزرگ برای میزبانی رویدادها و مسابقات بین‌المللی در این کشور را کلید زد. آکادمی اسپایر هم در واقع زیرمجموعه این پروژه بود و در سال ۲۰۰۴ با فرمان امیر قطر به‌عنوان یک سازمان مستقل با بودجه دولتی در قطر افتتاح شد. این سازمان ورزشی مستقیما زیر نظر شیخ تمیم حمد بن خلیفه آل ثانی اداره می‌شود و به او گزارش کار می‌دهد. چهار سال پس از افتتاح این آکادمی در سال ۲۰۰۸ به موجب یک فرمان دیگر از امیر قطر آکادمی اسپایر به‌عنوان یک واحد تجاری استراتژیک به سازمان جدید و بزرگ‌تری با نام Aspire Zone ملحق شد. اسپایر زون از سه نهاد تشکیل شده: آسپتار (بیمارستان تخصصی)؛ اسپایر آکادمی؛ سازمان آمایش و پشتیبانی اسپایر (Aspire Logistics).
آکادمی اسپایر از زمان تأسیس در سال ۲۰۰۴ وظیفه دارد تا در محیطی استثنائی به دانش‌آموزان بااستعداد آموزش دهد. هدف کلی این آکادمی آن است که ورزشکاران قطری را در رشته ورزشی خود آماده نگه دارد و با برآورده‌کردن نیازهای آکادمیک جامعه قطری، رؤیای آنها برای برتری در مسابقات ورزشی بین‌المللی را محقق کند.
نکات مهم در تایم‌لاین این آکادمی
این آکادمی در سال ۲۰۰۶ با میزبانی ۲۰۰ رویداد در طول بازی‌های آسیایی پا به عرصه بین‌المللی گذاشت. در سال ۲۰۰۷ آسپتار (Aspetar) به‌عنوان اولین بیمارستان تخصصی پزشکی ورزشی در منطقه خلیج فارس افتتاح شد. این بیمارستان در سال ۲۰۰۹ به طور رسمی از سوی مرکز تحقیقاتی و پزشکی فیفا به‌عنوان مرکز عالی پزشکی فیفا تأیید شد. در سال ۲۰۰۷ برنامه فوتبالدریمز اسپایر (Aspire Football Dreams) راه‌اندازی شد. پیشاهنگان این برنامه به هفت کشور آفریقایی سفر کردند تا با برگزاری ۲۶ هزار مسابقه فوتبال در ۷۰۰ زمین ورزشی نزدیک به ۴۳۰ هزار پسر را انتخاب کنند. در سال ۲۰۰۷ کمیته بین‌المللی المپیک (IOC) و انجمن بین‌المللی امکانات ورزشی و اوقات فراغت (IAKS) در مراسم IOC/IAKS Distinction به اسپایر نشان نقره و به استادیوم بین‌المللی خلیفه نشان برنز اهدا کردند. این جایزه تنها جایزه بین‌المللی معماری جهان برای اماکن ورزشی و تفریحی است. در سال ۲۰۰۸ لیونل مسی مهاجم آرژانتینی به‌عنوان سفیر اسپایر انتخاب شد. در سال ۲۰۱۰ اسپایر میزبان سیزدهمین مسابقات جهانی داخل سالن انجمن بین‌المللی فدراسیون‌های دوومیدانی شد. سازمان بین‌المللی استاندارد در سال ۲۰۱۰ به سازمان آمایش و پشتیبانی اسپایر سه گواهی اعطا کرد: ISO 9001 برای سیستم مدیریت کیفیت، ISO 14001 برای سیستم مدیریت محیط زیست و OHSAS 18001 برای سیستم مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی. سال ۲۰۱۱: میزبانی استادیوم خلیفه در مراسم و بازی افتتاحیه و مراسم اختتامیه جام ملت‌های آسیا. در سال ۲۰۱۷ شیخ تمیم حمد بن خلیفه آل ثانی ورزشگاه بازسازی‌شده خلیفه را افتتاح و میزبانی آن برای بازی‌های جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را اعلام کرد.
سرنوشت برنامه فوتبال دریمز
برنامه فوتبالدریمز چند سال پس از راه‌اندازی به دلیل مسائلی مهم‌تر به دست فراموشی سپرده شد. گاردین در‌این‌باره می‌نویسد: فوتبالدریمز همیشه یک مفهوم عجیب بود. قطر با هزینه‌ای هنگفت تیمی از پیشاهنگان را به کشورهای در حال توسعه فرستاد تا با خودروهای شاسی‌بلند خود در روستاها بچرخند و کودکان را به سبک ویلی وانکا برای دریافت بورسیه طلایی مدرسه و آکادمی اسپایر جمع‌آوری کنند. بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۴ قطر بیش از ۳.۵ میلیون پسر 12 و 13ساله را غربالگری کرد. فوتبالدریمز در دوران اوج خود شش هزار کارمند و داوطلب داشت. از میان این‌همه نامزد امیدوار هر سال 20 نفر بورسیه تحصیلی اسپایر را دریافت می‌کردند. هدف از این فرایند هرگز روشن نبود. قطر آن را یک پروژه بشردوستانه می‌نامید. پله به طرز مبهمی در حاشیه آن کمین کرده بود. در پایان هم اقدامات خیریه‌ای با پشه‌بند و ویدئویی که نشان می‌داد لیونل مسی نگران ابتلا به مالاریاست، انجام شد. برخی از نهادهای حقوق‌بشری فوتبالدریمز را به قاچاق انسان تشبیه کردند و برخی دیگر آن را استثمار نامیدند. قطر برای کشف استعدادها در کشورهایی مثل گواتمالا و ویتنام بازی‌های تمرینی بی‌سرانجامی برگزار کرد. این در حالی است که آکادمی‌های حرفه‌ای مستقل واقعی با وجود سال‌ها تلاش و نظارت نمی‌توانند بسیاری از استعدادها را شکوفا کنند یا بعدها در برنامه خود شکست می‌خورند. کودکان موجوداتی آسیب‌پذیرند و ورزش رشته‌ای بی‌رحم است. شکار بازیکن از درِ باز هلی‌کوپتر هیچ وقت جواب نمی‌دهد. برنامه فوتبالدریمز که از سال ۲۰۰۷ شروع به کار کرده بود، پس از برنده‌شدن قطر در مناقصه جام جهانی به پایان رسید و در سال ۲۰۱۴ تعطیل شد؛ اما فعالیت اسپایر به‌عنوان سکوی پرتابی برای جاه‌طلبی ورزشی قطر همچنان ادامه دارد.
چه کسانی در فوتبالدریمز رشوه گرفتند؟
پنج کشور از ۱۵ کشوری که مأموریت فوتبالدریمز را دریافت کردند، کشورهای متبوع اعضای کمیته اجرائی فیفا بودند. این کمیته تصمیم می‌گیرد که چه کسی میزبان جام جهانی شود. این موضوع در گزارش مایکل گارسیا، دادستان آمریکایی مسئول رسیدگی به پرونده فساد در اعطای امتیاز میزبانی جام‌های جهانی ۲۰۱۸ به روسیه و ۲۰۲۲ به قطر مطرح شد؛ اما پس از آن به فراموشی سپرده شد. گزارش گارسیا پیش از دستگیری‌ها و برکناری‌ها بود؛ بنابراین او نمی‌دانست که هر پنج نفر از اعضای کمیته اجرائی فیفا، یعنی همان‌هایی که در برنامه فوتبالدریمز بودند، به فساد آلوده‌اند. هیچ وقت به اندازه کافی به این حقیقت نپرداخته‌اند. به هر حال جزئیاتش به این ترتیب است:
Worawi Makudi یکی از اعضای کمیته اجرائی فیفا بود. کشور زادگاه او تایلند در برنامه فوتبالدریمز شرکت داشت. او به میزبانی قطر رأی داده بود. او در سال ۲۰۱۶ به دلیل جعل و دستکاری سند جریمه و ممنوع‌الکار شد؛ اما پس از اینکه اتهامش برطرف شد، دادگاه داوری ورزش (Cas) ممنوع‌الکاری او را لغو کرد.
رافائل سالگوئرو یکی دیگر از اعضای کمیته اجرائی فیفا بود. کشور زادگاه او گواتمالا هم در برنامه فوتبالدریمز شرکت داشت. او هم به میزبانی قطر رأی داده بود. او در اکتبر سال ۲۰۱۶ به تبانی برای کلاهبرداری بانکی و پول‌شویی اعتراف کرد.
آموس آدامو یکی دیگر از اعضای کمیته اجرائی فیفا بود. کشور زادگاه او نیجریه هم در برنامه فوتبالدریمز شرکت داشت. آدامو حتی به زوریخ هم نرسید. او پس از اینکه با دریافت رشوه موافقت کرد، از رأی‌گیری محروم شد.
عیسی حیاتو یکی دیگر از اعضای کمیته اجرائی فیفا بود. کشور زادگاه او کامرون هم در برنامه فوتبالدریمز شرکت داشت. او هم به میزبانی قطر رأی داده بود. حیاتو به فساد مربوط با فعالیت‌های محمد بن همام در فیفا متهم شده؛ اما این اتهام را صریحا رد کرده است. از همه عجیب‌تر، نیکولاس لئوز، عضو کمیته اجرائی فیفا از پاراگوئه بود. او که در حمایت آمریکای جنوبی از رأی به قطر نقش مهمی داشت، از آن زمان به دریافت رشوه و اقدامات غیراخلاقی دیگر متهم شده و همکاران سابقش او را به‌شدت سرزنش کرده‌اند. پروژه فوتبالدریمز در کشور لئوز کمی پیش از رأی‌گیری کلید خورد. در نهایت، با یک برنامه صد میلیون پوندی روبه‌رو هستیم که در کشورهایی که فوتبالشان از سوی افراد آلوده به فساد اداره می‌شود، به راه افتاده و این مسئله چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. تمام این افراد در میزبانی قطر نقش داشته‌اند. گاردین که این گزارش افشاگرانه را از دریافت رشوه این مدیران منتشر کرده، می‌نویسد که هیچ مدرکی مبنی بر ارتباط مستقیم این افراد با میزبانی قطر وجود ندارد؛ اما گارسیا قبلا در گزارش خود به پروژه اسپایر اشاره کرده بود. در گزارش او آمده: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد قطر نهادی را مأمور کرده تا حداقل منابع اسپایر را به کشورهای مرتبط با اعضای کمیته اجرائی فیفا بفرستد یا از منابع اسپایر برای تأثیرگذاری بر این اعضا استفاده کند. همان‌طور که گارسیا اشاره کرده، فوتبالدریمز در مراحل اولیه از سوی ساندرو روسل اداره می‌شد که بعدها دو میلیون پوند به حساب دختر ۱۰ساله ریکاردو تکسیرا یکی از اعضای بدنام کمیته اجرائی فیفا واریز کرد. طرف‌های ذی‌ربط در این مسئله تأکید کرده‌اند که این واریزی با پیشنهاد قطر برای میزبانی جام جهانی ارتباطی نداشته است.
