پایان انزوای ونزوئلا؟

‌‌حامیان انقلاب سرخ بولیواری و شیفتگان مبارزه با امپریالیسم در ونزوئلا هرچقدر دیر اما ظاهرا سرانجام به چشم‌انداز تاریک شعارها و سیاست‌های خود پی برده‌اند. اوضاع در کاراکاس پایتخت ونزوئلا مدتی است که تغییر کرده و اعتراضات سیاسی با شعارهایی همچون «یا سوسیالیسم یا مرگ»، جای خود را به تبلیغات گسترده کالاها داده است. موتورسوارهایی که زمانی غرش موتورهایشان نگرانی از سرقت‌های مسلحانه را برمی‌انگیخت، اکنون کار و بارشان سکه شده و به کار توزیع غذا مشغول هستند. اما با وجود چشم‌انداز دورانی بهتر که در پی تصمیم سال ۲۰۱۹ دولت نیکلاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا برای آزادسازی قیمت‌ها و اجازه دادوستد با دلار آمریکا آغاز شد، مشکلات بنیادین این کشور هنوز حل نشده‌اند. در یک دهه گذشته و در پی اصرار به اجرای سیاست‌های سوسیالیستی، تولید ناخالص داخلی ونزوئلا تا 70 درصد سقوط کرد و حدود هفت میلیون نفر یعنی یک‌چهارم جمعیت کشور، وطن خود را ترک کردند و ونزوئلا در آستانه فروپاشی قرار گرفت. با این حال، اکنون در روزهای پایانی سال ۲۰۲۲ و با چرخش قابل توجه حکومت مادورو، حال و روز ونزوئلا بسیار با سال‌های اخیر متفاوت است. این تغییر رویکرد تا حد زیادی به جنگ اوکراین ارتباط دارد. جنگ در اوکراین، موقعیتی را فراهم آورده که در آن، ایالات متحده در رابطه‌اش با تولیدکنندگان عمده نفت، بازنگری می‌کند. در شش ماه اخیر، تحولات ژئوپلیتیک به سود مادورو حرکت کرد. ونزوئلا که روی ۲۰ درصد ذخایر تأییدشده نفت جهان نشسته از هر کشور دیگری در جهان بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. جنگ اوکراین، موجب شد کشورهای نیازمند نفت نسبت به عرضه آن، نگران شوند و در نتیجه هزینه انزوای ونزوئلا را برای غرب بالا ببرد. به نوشته اکونومیست، با وجود چرخش کاراکاس نسبت به مواضع گذشته خود، صنعت نفت ونزوئلا، پس از دهه‌ها سوء‌مدیریت، بسیار ضعیف‌تر از آن است که بتواند در کوتاه‌مدت، تفاوت زیادی در وضعیت بازارهای نفت جهان به وجود آورد اما آمریکا و دیگران به درازمدت فکر می‌کنند. در دوران ترامپ، آمریکا تحریم‌هایی را بر بخش‌های نفت، بانک و صنایع معدنی ونزوئلا و بیش از ۱۴۰ نفر از افراد حلقه درونی رژیم مادورو وضع کرد. جو بایدن، برعکس سلف خود، با احتیاط به تعامل با ونزوئلا سرگرم است. نمایندگان بایدن، دو بار با مقام‌های رژیم مادورو در کاراکاس دیدار کردند و در هفته گذشته دولت بایدن یک چرخش قابل توجه در قبال ونزوئلا داشت و به شرکت نفتی شورون آمریکا، که در حال حاضر چهار پروژه مشترک معلق با شرکت دولتی نفت ونزوئلا دارد، مجوز محدودی برای استخراج و صادرات دوباره نفت این کشور به آمریکا داد. هدف از این اقدام، آن است که ونزوئلا میلیاردها دلار بدهی انباشته‌شده خود به شورون را پرداخت کند. با این حال پرداخت حق امتیاز یا مالیات به کاراکاس یا هر شاخه‌ای از شرکت نفت دولتی ونزوئلا، ممنوع است. در کنار این توافق، حکومت مادورو، گفت‌وگو با مخالفان خود را که از حدود یک سال پیش متوقف شده بود، از سر گرفته و گام تازه‌ای برای خروج دولت ونزوئلا از انزوای بین‌المللی برداشته است. نشانه‌های این تغییرات، در همین اواخر ظاهر شد، زمانی که مادورو در نشست اقلیمی مصر شرکت کرد. امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه با او دیدار کرد؛ دیداری که کمتر از دو دقیقه طول کشید اما موانع سال‌ها را فروریخت. مکرون، مادورو را «رئیس‌جمهور» خطاب کرد با وجود آنکه فرانسه رسما او را رهبر قانونی ونزوئلا نمی‌دانست. مادورو گفت‌وگوی کوتاهی هم با جان کری، نماینده ارشد دولت بایدن در زمینه آب و هوا داشت. این هم برای رئیس‌جمهور ونزوئلا یک پیروزی کوچک اما قابل توجه بود. این دیدار چندثانیه‌ای در حالی انجام شد که آمریکا مادورو را به «حمایت از تروریسم و تجارت مواد مخدر» متهم کرده و ۱۵ میلیون دلار جایزه هم برای اطلاعات منجر به دستگیری‌اش، گذاشته بود. وزارت خارجه آمریکا در واکنش به این دیدار گفت که مادورو، جان کری را گیر انداخته و کری در موقعیتی قرار گرفته که چاره‌ای جز مکالمه چندثانیه‌ای با او نداشته است. علاوه بر جنگ اوکراین و نیاز جهانی به بازار باثبات انرژی، تحولات کشورهای نزدیک به ونزوئلا هم به مادورو کمک کرد که از انزوا خارج شود. پیروزی لولا سیلوا در انتخابات ریاست‌جمهوری برزیل به این معنی است که همه اقتصادهای مهم منطقه، توسط سیاست‌مدارانی اداره خواهند شد که چندان خصومتی با مادورو ندارند. اما نزدیک‌شدن دولت‌های خارجی به مادورو یک قمار است و به دلایل متعددی نمی‌توان خوش‌بینی مطلقی نسبت به آن داشت. نخست اینکه، شاید ونزوئلا نفت زیادی داشته باشد اما این نفت، می‌تواند دردسرساز هم باشد. نفت این کشور، سنگین و پالایش آن بسیار دشوار است و پس از سال‌ها نبود سرمایه‌گذاری و فساد در ونزوئلا، بخش بزرگی از زیرساخت‌های شرکت نفت دولتی ونزوئلا هم ناکارآمد شده است. از طرف دیگر، سطح تولید مورد انتظار برای امسال، حدود ۶۵۰ هزار بشکه در روز است که حتی با هدف دو میلیون بشکه در روز مورد نظر دولت ونزوئلا، فاصله زیادی دارد، چه رسد به سه میلیون و 400 هزاربشکه تولید روزانه در دوران پیش از حکومت هوگو چاوز.

«آنگل آلاوارادو» از دانشگاه پنسیلوانیا معتقد است که تا سال ۲۰۲۴ طول خواهد کشید که میزان قبال توجهی از نفت ونزوئلا به بازارهای جهانی برسد. حتی اگر تا سال ۲۰۲۵، ونزوئلا روزانه یک میلیون بشکه نفت هم تولید کند، تنها می‌تواند یک درصد حجم کنونی تولید جهانی را در اختیار بگیرد. برای تحقق این هدف هم، شرکت‌هایی چون رپسول اسپانیا و اِنی ایتالیا باید بدون محدودیت در ونزوئلا کار کنند. همچنین این مسئله نیازمند افزایش قابل توجه در حجم سرمایه‌گذاری خارجی در ونزوئلاست که در کوتاه‌مدت نامحتمل به نظر می‌رسد. «خوزه تورو هاردی» مدیر پیشین شرکت نفت ونزوئلا برآورد می‌کند که یک سرمایه‌گذاری ۲۵ میلیارد دلاری سالانه برای مدت هشت سال لازم است تا این شرکت بتواند تولید نفت خود را به سطح دو دهه پیش برساند. اما با توجه به سابقه رژیم کاراکاس در سخت‌گیری نسبت به وام‌دهندگان و سرمایه‌گذاران، تأمین چنین حجمی از سرمایه، بسیار دور از دسترس است.  نکته دیگر اینکه، سابقه نیکلاس مادورو نشان داده که چندان رفتار منصفانه و معقولی با میز مذاکره ندارد. معامله‌ای که اکنون پی گرفته می‌شود این است که کاراکاس باید توافق کند انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو، با تضمین‌های کافی که شرایط یک انتخابات آزاد را فراهم می‌آورد، برگزار شود و مخالفان هم موافقت می‌کنند که در این انتخابات شرکت کنند. آمریکا هم در صورت حرکت ونزوئلا به سمت دموکراسی، در تحریم‌ها تجدیدنظر می‌کند. با این حال بعید است که مادوروی سوسیالیست با انتخابات آزادی موافقت کند که می‌تواند به شکست او منجر شود.

قرارداد نفتی «شورون» و شرکت نفت دولتی ونزوئلا

حکومت ونزوئلا و شرکت نفت آمریکایی «شورون» قراردادی به منظور ازسرگیری فعالیت این شرکت در این کشور امضا کردند. «طارق العیسمی» وزیر نفت ونزوئلا در جریان این نشست که با حضور نمایندگان شرکت شورون و شرکت نفت دولتی ونزوئلا در کاراکاس برگزار شد، گفت: «این قراردادها با هدف ادامه فعالیت‌های تولیدی و توسعه در این بخش انرژی است که در چارچوب قانون اساسی ما و قوانین حاکم بر فعالیت‌های نفتی در این کشور است. ما این را گفته‌ایم و تکرار می‌کنیم که این یک گام مهم در مسیر درست است اما همچنان طبق گفته رئیس‌جمهوری نیکلاس مادورو کافی نیست». این قرارداد با گذشت یک هفته از اعطای مجوز دولت جو بایدن به منظور ازسرگیری فعالیت نفتی در ونزوئلا امضا شد. پیش از مجوز کاخ سفید به شورون، دولت ونزوئلا و مخالفان نیز به دنبال ازسرگیری گفت‌وگوهایی که از اکتبر ۲۰۲۱ با تصمیم دولت ونزوئلا به حالت تعلیق درآمده بود، دومین توافق‌نامه به منظور حمایت از مردم ونزوئلا را امضا کردند که هدف اصلی آن، بازیابی منابع مسدودشده این کشور تحت تحریم در سیستم مالی بین‌المللی است. آمریکا اخیرا اعلام کرده که تحریم نفتی ونزوئلا را به طور موقت لغو کرده و اجازه عرضه محدود نفت از ونزوئلا به بازار آمریکا داده شده است.

مقام‌های آمریکایی در سال جاری با پیشنهاد کاهش جزئی تحریم‌ها و آزادی برخی از ونزوئلایی‌های زندانی در آمریکا، به‌دنبال بازگشت مذاکرات بین دولت ونزوئلا و مخالفان بودند. از طرفی، جنگ اوکراین و بحران جدی انرژی در اروپا سبب شده آمریکا با هدف رفع بخشی از خلأ ناشی از نبود انرژی روسیه، نیازهای اروپا و این کشور را پوشش دهد. آمریکا با آزادسازی بیش از ۲۰۰ میلیون بشکه از ذخایر نفت اضطراری خود، از افزایش قیمت نفت جلوگیری کرد، با این حال این وضعیت پایدار نیست.

رشد تولید نفت شیل آمریکا کاهش یافته، صادرات نفت روسیه تحت تحریم‌ها کاهش می‌یابد و صادرات عربستان سعودی هم نشانه کاهش احتمالی تولید اوپک و افزایش قیمت نفت است. یافتن جایگزین برای انرژی روسیه و تصمیم اوپک برای کاهش تولید در کنار مخالفت‌های جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌ها نسبت به کاهش تحریم‌ها علیه کاراکاس، دولت بایدن را وادار کرده تا هرگونه کاهش تحریم‌ها علیه ونزوئلا از جمله اعطای مجوز فعالیت گسترده به شورون را به پیشرفت مذاکرات سیاسی دولت ونزوئلا و مخالفان مشروط کند.